Der Toten Tatenruhm

Der Toten Tatenruhm[SUP][1][/SUP]

Inhaltsübersicht
Kapitel I - Krisenjahre
Kapitel II - Goldene Zwanziger Jahre
Kapitel III - Machtergreifung
Kapitel IV - Reichstagsbrand
Kapitel V - Reichstagswahl '33
Kapitel VI - Gleichschaltung

​

Kapitel I
Krisenjahre[SUP][2][/SUP]
​

Dzień 11 listopada 1918 r. był jednym z najczarniejszych w zaledwie półwiecznej historii II Rzeszy Niemieckiej. Tego dnia socjalistyczni zdrajcy zgodzili się na upokarzające zawieszenie broni z Ententą. Wydarzenia wcześniejszych dni - bunt marynarzy w Kilonii, secesja Bawarii, detronizacja i ucieczka cesarza Wilhelma II - wieszczyły rychły koniec Cesarstwa Niemieckiego. Po abdykacji cesarza 28 listopada 1918 r. nikt już nie mówił o niemieckim cesarstwie. Nadszedł czas republiki, która pełnymi garściami czerpała z dekadenckich państw zachodnich.

Kanclerz Friedrich Ebert, który zastąpił księcia Maksymiliana Badeńskiego, przez całą swoją krótką kadencję musiał mierzyć się z ogromnymi problemami. Chociaż Niemcy w mniejszym lub większym stopniu utrzymały terytorialną jedność (próby oderwania Bawarii od macierzy były krótkotrwałe i zakończyły się niepowodzeniem), to naród niemiecki był podzielony jak nigdy wcześniej. Już w listopadzie 1918 r. w powstającym nowym rządzie ścierały się frakcje SPD, USPD i Związku Spartakusa, z których każda miała inne poglądy dotyczące nowych Niemiec. Zalążki koalicji między SPD i USPD zostały zniszczone już 20 grudnia, gdy Ogólnoniemiecki Kongres Rad Robotników i Żołnierzy poparł plany SPD, według których Niemcy miały zostać przekształcone w demokratyczną republikę. Od socjalistów odciął się również Związek Spartakusa, który przeistoczył się w Komunistyczną Partię Niemiec (KPD).

Friedrich Ebert, kanclerz Niemiec w latach 1918-19 i prezydent Republiki Weimarskiej w latach 1919-25, przez całą karierę polityczną był związany z SPD. Początkowo opowiadał się za utrzymaniem monarchii, jednak już w lutym 1919 r. zgodził się na objęcie urzędu prezydenta. Pomimo podpisania Traktatu Wersalskiego, do samej śmierci starał się o odzyskanie utraconych na rzecz Polski terenów na wschodzie, zainicjował również współpracę z Rosją Radziecką. Zmarł 28 lutego 1925 r. w wyniku wstrząsu septycznego.
​

​

5 stycznia 1919 r. założono Niemiecką Partię Robotniczą (DAP). Choć na pierwsze spotkanie przyszło zaledwie 30 osób, to już pod koniec roku liczba członków przekroczyła 500. Wśród członków były osoby z najróżniejszych środowisk - założyciele partii dziennikarz Karl Harrer i ślusarz Anton Drexler, Hauptmanni armii cesarskiej Eduard Dietl i Ernst Röhm (którzy wraz kilkoma młodszymi oficerami i podoficerami z 7. Infanterie-Division ochraniali zebrania DAP), ekonom Gottfried Feder, kolejny dziennikarz Dietrich Eckart, inżynier Alfred Rosenberg, ledwie 19-letni student Hans Frank czy w końcu niepozorny Gefreiter Adolf Hitler, który już podczas swojego pierwszego spotkania partyjnego zrobił ogromne wrażenie na słuchaczach.

Anton Drexler, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący DAP, z zawodu był ślusarzem. Po przyłączeniu się do partii Adolfa Hitlera dosyć szybko usunął się w cień, a po rozwiązaniu NSDAP w 1923 r. zasiadał w bawarskim parlamencie. Do NSDAP wrócił w 1933 r., ale już nigdy nie odzyskał realnej władzy. Zmarł w zapomnieniu w 1942 r.




Adolf Hitler, z pochodzenia Austriak i niespełniony artysta, od 1914 r. walczył w szeregach armii niemieckiej, nie chcąc służyć w wielonarodowej armii Austro-Węgier. Dwukrotnie odznaczony Krzyżem Żelaznym, dosłużył się stopnia starszego szeregowego. Jego kariera po I Wojnie Światowej była mało chwalebna - był agitatorem i konfidentem. 12 września 1919 r. został wysłany do piwiarni Sterneckerbräu w Monachium, gdzie odbywało się zebranie DAP. Początkowo ocenił partię jako 'jedną z wielu istniejących w Monachium, nudną organizację'. Dopiero podczas dyskusji z profesorem Baumannem, który opowiadał się za bawarskim separatyzmem. Hitler, który do tej pory nie zwracał na siebie uwagi innych słuchaczy, zareagował bardzo gwałtownie. Ogarnął go prawdziwy wybuch wściekłości i w nerwowych słowach wychwalał niepodzielne Niemcy i tak ostro napiętnował dążących do podziału Rzeszy Niemieckiej, że prof. Baumann opuścił zebranie. Przewodniczący partii, Drexler, był pod takim wrażeniem interwencji Hitlera, że na koniec spotkania zaprosił go, by przyszedł za kilka dni jeżeli miałby ochotę przystąpić do nowego ruchu.
​

Założenie DAP zbiegło się z wybuchem tzw. Powstania Spartakusa. Bezpośrednią przyczyną rewolty było zwolnienie szefa berlińskiej policji Emila Eichhorna, który był zwolennikiem KPD. Powstańcom udało się zająć dużą część Berlina (w tym drukarnie, budynek Ministerstwa Wojny oraz większość dworców i stacji kolejowych), jednakże ściągnięte jednostki wojskowe i oddziały Freikorpsu otoczyły stolicę, odcinając powstanie od pomocy z zewnątrz. 12 stycznia, po szturmie na ostatnie pozycje buntowników, powstanie ostatecznie upadło. Jego przywódcy - Karl Liebknecht, Róża Luksemburg i Emil Eichhorn - ukrywali się do 16 stycznia, gdy zostali ujęci i zamordowani przez żołnierzy Freikorpsu.

Karl Liebknecht, adwokat z Lipska, był zadeklarowanym marksistą. Już w 1889 r. wraz z Różą Luksemburg reprezentował Niemcy na zjeździe założycielskim II Międzynarodówki. Przed wojną związał się z SPD, był współzałożycielem Związku Spartakusa, a następnie doprowadził do jego przekształcenia w KPD. 9 listopada 1918 r., dwie godziny po Philippie Scheidemannie, proklamował Niemiecką Republikę Socjalistyczną. Po upadku Powstania Spartakusa ukrywał się przez kilka dni, by w końcu zostać złapanym i zabitym razem ze swoimi współpracownikami.




Jednostki Freikorpsu nawiązywały do tradycji jednostek milicji utworzonych na Śląsku podczas wojen napoleońskich. Tuż po upadku cesarstwa, w grudniu 1918 r., powstała pierwsza z nich, Freiwilliges Landesjägerkorps pod dowództwem gen. George'a Maerckera. Organizacja szybko zyskała poparcie zarówno wojskowych, jak i ministra obrony Gustava Noske, który wykorzystał Freikorps do rozprawienia się z Powstaniem Spartakusa. Nowe jednostki powstawały jak grzyby po deszczu - już w 1919 r. liczba członków przekroczyła 500 tys., głównie byli to weterani I Wojny Światowej. Szybki wzrost siły organizacji sprawił, że Freikorps brał udział w najważniejszych wydarzeniach wczesnych lat Republiki Weimarskiej.
​

Poza Berlinem starano się, by życie Niemców jak najszybciej wróciło do normalności. Już 19 stycznia odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego. Zdecydowane zwycięstwo odniosła oczywiście SPD. 11 lutego ZN zebrało się w Weimarze (sytuacja w Berlinie wciąż była niespokojna) by wybrać prezydenta. Już w pierwszej turze wygrał Friedrich Ebert (drugi Arthur von Posadowsky-Wehner z DNVP zebrał pięć razy mniej głosów, a Philipp Scheidemann z SPD i Matthias Erzberger z Zentrum otrzymali zaledwie po jednym głosie). W związku z tym Ebert opuścił stanowisko kanclerza, na którym zastąpił go Scheidemann.

13 kwietnia 1919 r. proklamowano Bawarską Republikę Rad. Była to kolejna próba rozpętania komunistycznej rewolucji w Niemczech, po raz kolejny nieudana. Z końcem miesiąca armia niemiecka, wspierana przez jednostki Freikorpsu, wkroczyła na terytorium Bawarii. Spowodowało to zamordowanie ośmiu zakładników wziętych przez rząd BRR w celu ochronienia się przed inwazją Republiki Weimarskiej. Kresem efemerycznego państewka był upadek Monachium 3 maja 1919 r. W odwecie za śmierć zakładników Freikorps zabił około 700 osób - głównie związanych z komunistami. Prezydent BRR, Eugen Leviné, został aresztowany i skazany na śmierć.

Kolejny wstrząs dla niemieckiego społeczeństwa miał miejsce 7 maja 1919 r. Tego dnia zwycięskie mocarstwa przedstawiły Niemcom warunki traktatu pokojowego. Niemcy byli przerażeni. Musieli zrzec się ogromnych terytoriów, znacznie zredukować siłę swojej armii i wypłacić pokaźne reparacje. 19 czerwca 1919 r. kanclerz Scheidemann wraz z rządem podał się do dymisji, nie chcąc brać na siebie odpowiedzialności za podpisanie traktatu pokojowego. Zrobił to natomiast rząd Gustava Bauera, choć zaznaczył, że robi to 'pod przymusem'. Traktat Wersalski był szokiem dla Niemców, którzy nie spodziewali się tak surowych warunków. Na wcześniejsze niezadowolenie przegraną wojną nałożył się jeszcze upadek dumy narodowej i prestiżu państwa, które teraz nie było nawet regionalnym mocarstwem. Ciągłe zmiany rządów, niestabilna sytuacja, walki z Polakami o wschodnią granicę i beznadziejny stan gospodarki złożyły się na wzrost popularności partii wyrażających radykalne poglądy - rosnącej w siłę KPD i rozdrobnionych ugrupowań prawicowych. Niechęć do socjalistycznego rządu wzrosła po zeznaniach marszałka Hindenburga z listopada 1919 r., kiedy przed sądem stwierdził, że Niemcy nie zostały pokonane na polu walki, lecz musiały się poddać na skutek zdradzieckich poczynań na tyłach. Powstała wówczas legenda o 'ciosie w plecy', tak chętnie później wykorzystywana przez nazistowską propagandę. Niewielkim pocieszeniem dla Niemców były późniejszy sukces w plebiscycie na Warmii i Mazurach oraz utrzymanie większości Górnego Śląska.

Na fali społecznego niezadowolenia próbowały się wybić mikroskopijne dotąd partie, w tym oczywiście DAP. Coraz silniejszą pozycję miał Adolf Hitler, którego zdolności oratorskie były niezwykle cenione wśród kierownictwa partii, do którego zresztą Hitler dołączył niedługo po przystąpieniu do DAP. Już na początku 1920 r. partia zaczęła organizować masowe wiece (24 lutego na spotkaniu partii zebrało się ponad 2000 osób), stworzyła swój program, a następnie zmieniła nazwę na Narodowosocjalistyczną Niemiecką Partię Robotników (NSDAP). Sam Hitler w krótkim czasie zastąpił Draxlera na stanowisku przywódcy partii. Nowy, dynamiczny przywódca zapewnił jej dosyć szybki rozwój.

13 marca 1920 r. w Berlinie rozpoczął się pucz Kappa-Lüttwitza. Po wejściu w życie Traktatu Wersalskiego armia niemiecka miała zostać zmniejszona do 100 tys. żołnierzy. Redukcja miała objąć również Freikorps, w tym oddział Marinebrigade Ehrhardt. Dowódca jednostki, Leutnant Hermann Ehrhardt, zwrócił się o pomoc do gen. Walthera von Lüttwitza, dowódcy berlińskiego garnizonu. Prezydent Ebert i minister Noske utrzymali jednak nakaz rozwiązania jednostki Ehrhardta. W związku z tym von Lüttwitz rozkazał brygadzie wkroczenie do Berlina. Po zajęciu stolicy rząd republiki przeniósł się do Drezna, natomiast puczyści nowym kanclerzem mianowali nacjonalistycznego dziennikarza Wolfganga Kappa. Początkowo rząd Gustava Bauera nie miał możliwości rozbicia puczu. Dowódca armii niemieckiej, gen. Hans von Seeckt, odmówił pomocy rządowi, mówiąc 'Reichswera nie strzela do Reichswery'. Podobnie zachował się gen. Maercker. Dopiero po przeniesieniu się rządu do Stuttgartu i wydaniu odezwy do robotników, którzy wywołali strajk generalny, pucz udało się stłumić. Upadek Kappa i von Lüttwitza były pyrrusowym zwycięstwem rządu republiki - strajk przeniósł się do Zagłębia Ruhry, gdzie przez kilka tygodni szalała rewolucja robotnicza.

Walther von Lüttwitz, choć dosłużył się stopnia generała, podczas I Wojny Światowej nie odznaczył się żadnym znaczącym osiągnięciem. Jego rola w armii niemieckiej wzrosła po wojnie, gdy został dowódcą garnizonu w Berlinie. Wspólnie z oddziałami Freikorpsu tłumił Powstanie Spartakusa, a niewiele ponad rok później sam próbował zagarnąć władzę. Po upadku puczu uciekł do Szwecji, a następnie wyjechał na Węgry. Do Niemiec powrócił w 1925 r., ale nie odegrał już żadnej roli w polityce. Zmarł w 1942 r.
​

Rozwijająca się NSDAP potrzebowała coraz silniejszej ochrony. Garstka oficerów Dietla i Röhma nie wystarczała do pilnowania porządku na spotkaniach kilkuset czy kilku tysięcy osób. W połowie 1920 r. utworzono oddział porządkowy Saalschutz, który miał zapewnić ochronę wieców i przywódców partii oraz zwalczać przeciwników politycznych. W listopadzie obowiązki te przejęła Turn-Sportabteilung, do której kilka miesięcy później dołączyli żołnierze z Marinebrigade Ehrhardt. Jednostka pilnująca porządku w monachijskich piwiarniach w ciągu niewiele ponad roku przeobraziła się w silną organizację paramilitarną - 4 października 1921 r. zmieniła nazwę na Sturmabteilung. Główną postacią SA szybko stał się Röhm, który zajmował się dostarczaniem uzbrojenia z magazynów Reichswehry. Sama armia, widząc w NSDAP potencjał i, być może, w przyszłości, nową partię rządzącą, przymykała oczy na podbieranie broni przez Röhma, a nawet po cichu popierała Hitlera.

Poglądy Hitlera stawały się coraz bardziej radykalne. W lipcu 1920 r. podczas swojego przemówienia zaatakował komunistów, miesiąc później także Żydów. W grudniu NSDAP kupiła gazetę 'Völkischer Beobachter', która stała się organem prasowym partii. Ponownie dało o sobie znać poparcie Reichswehry, która w pewnym stopniu sfinansowała inwestycję.

Początek roku 1921 był pasmem sukcesów Hitlera. Partyjny gwiazdor skorzystał na fali powszechnego oburzenia wywołanej narzuceniem Niemcom konieczności zapłacenia reparacji w wysokości 226 miliardów marek. Coraz silniejsza pozycja Hitlera pozwoliła mu na zablokowanie połączenia NSDAP z Deutschsozialistische Partei (DSP), a kilka miesięcy później także z Deutsche Werkgemeinschaft. 13 lipca 1921 r., szantażując Drexlera swoim odejściem z partii, Hitler uzyskał stanowisko przewodniczącego z władzą dyktatorską. Na jakiś czas opozycja w łonie NSDAP ucichła. 7 listopada Hitler oficjalnie przybrał miano Führera, wodza partii. Upokorzenie przyszło tuż na początku następnego roku - przywódca NSDAP został skazany na trzy miesiące więzienia z powodu 'bitwy' między SA a komunistami we wrześniu 1921 r. Ostatecznie Hitler spędził w areszcie tylko miesiąc - pozostałe dwa zostały zawieszone.

16 kwietnia 1922 r. przedstawiciele Republiki Weimarskiej i Rosji Radzieckiej podpisali tzw. układ w Rapallo. Umowa miała duże znaczenie - ustanawiała stosunki między sygnatariuszami, a tajne porozumienie o współpracy wojskowej pozwalało na rozwój Reichswehry, spętanej kajdanami Traktatu Wersalskiego. Rozmowy z komunistami spotkały się jednak, co oczywiste, ze sprzeciwem niemieckich nacjonalistów.

Początek odbywania kary Hitlera w monachijskim więzieniu Stadelheim zbiegł się z zamordowaniem ministra spraw zagranicznych Walthera Rathenaua. 24 czerwca 1922 r. minister został zastrzelony we własnym samochodzie przez terrorystów z nacjonalistycznej Organisation Consul. Rathenau był jednym z tych polityków, którzy mieli na pieńku z większością prawicowych ugrupowań - żydowskie pochodzenie, homoseksualizm i lewicowe poglądy (był sygnatariuszem układu w Rapallo) nie przysporzyły mu sympatii w tych kręgach, co zakończyło się tragiczną śmiercią.

Im słabsza stawała się republika, tym silniejsze stawało się NSDAP. Zajęcie Zagłębia Ruhry przez Francję i Belgię na początku 1923 r. w celu zabezpieczenia spłaty reparacji zostało natychmiast przekute przez Hitlera na korzyść partii. Rosnąca inflacja (w sierpniu jeden dolar był wyceniany na milion marek) przełożyła się na rosnące poparcie NSDAP. Popularność partii nazistowskiej i pozostałych nacjonalistycznych ugrupowań w Bawarii tylko wzmagała konflikt z socjaldemokratycznym rządem w Berlinie. Prezydent Ebert zdecydował się na rozwiązanie bawarskich problemów - nakazał 7. Infanterie-Division stacjonującej w Monachium zlikwidowanie NSDAP. Jednak jej dowódca gen. von Lossow odmówił wykonania rozkazu.

Hitler zaczął dostrzegać szansę na powtórzenie sukcesu faszystów we Włoszech. 28 października 1922 r. marsz Mussoliniego na Rzym dał mu władzę i stanowisko premiera - kilka dni później na wiecu NSDAP padły słowa 'Niemiecki Mussolini nazywa się Adolf Hitler'. 1 września 1923 r., podczas obchodów rocznicy zwycięstwa w wojnie francusko-pruskiej, Hitler nawiązał kontakt z gen. Erichem Ludendorffem, który już wcześniej pojawiał się na wiecach NSDAP. Przygotowania do puczu zostały wówczas rozpoczęte.

Generał Erich Ludendorff podczas I Wojny Światowej był drugą osobą w armii cesarskiej. Razem z marszałkiem Hindenburgiem w praktyce rządzili II Rzeszą, odsuwając od procesów decyzyjnych cesarza Wilhelma II. Po wojnie Ludendorff związał się z nazistami i brał udział w nieudanym puczu piwiarnianym. Udało mu się uniknąć skazania, a w 1925 r. wystartował w wyborach prezydenckich, w których przegrał z Hindenburgiem. Później odsunął się od polityki i stał się jednym z krytyków Hitlera. W 1935 r. odrzucił propozycję awansu na feldmarszałka, jaką złożył mu Führer. Zmarł dwa lata później.
​

Pucz Hitlera trwał zaledwie jeden dzień i zakończył się porażką NSDAP. Hitler został ranny i aresztowany. Pojmano również gen. Ludendorffa. Niektórym członkom NSDAP udało się uciec z Niemiec, jak na przykład Hermannowi Göringowi, ówczesnemu dowódcy SA. Sama partia została rozwiązana i zdelegalizowana, podobny los spotkał SA (rozpoczęła ona działalność w podziemiu, a jej nowym dowódcą został Röhm). Hitler został skazany na pięć lat więzienia w twierdzy w Landsbergu. Jednak już po roku Hitler wyszedł na wolność i rozpoczął mozolną odbudowę partii...

###########################
[1] Poległych wojenna chwała
[2] Lata kryzysu

 

Der Toten Tatenruhm
​

Kapitel II
Goldene Zwanziger Jahre[SUP][1][/SUP]
​

Na przełomie 1923 i 1924 r. na horyzoncie zaczęły pojawiać się, najpierw nieśmiało, potem coraz odważniej, promyki nadziei dla Republiki Weimarskiej. Przede wszystkim wreszcie rozwiązano problem hiperinflacji - w listopadzie 1923 r. wprowadzono nową walutę, Rentenmark, którą oparto na ziemi znajdującej się w posiadaniu państwa niemieckiego. Reforma monetarna zapewniła względną stabilizację finansową Niemiec.

Gustav Stresemann, kanclerz Niemiec w 1923 r. i minister spraw zagranicznych w latach 1923-29, był jednym z najwybitniejszych polityków Republiki Weimarskiej. Jego polityka zagraniczna przyniosła odbudowę gospodarki Niemiec i wzrost ich prestiżu. Duża poprawa stosunków z państwami zachodnimi nie przełożyła się na relacje ze wschodnimi sąsiadami. Rząd Stresemanna nigdy nie wyrzekł się chęci zmian granic z Polską czy 'zaopiekowania się' milionami Niemców żyjących poza ojczyzną. Pomimo zalążków polityki rewanżyzmu, Stresemann otrzymał w 1926 r. Pokojową Nagrodę Nobla, wspólnie z Francuzem Aristide Briandem. Zmarł w 1929 r., gdy Wielki Kryzys zaprzepaścił jego osiągnięcia.
​

Sytuację gospodarczą Niemiec znacząco poprawił tzw. Plan Dawesa. Według jego postanowień niemieckie reparacje wojenne zostały rozłożone na ponad czterdzieści lat, natomiast Niemcom udzielono pożyczek w wysokości 200 miliardów dolarów na rozruszanie gospodarki. Wzmocnione Niemcy zaczęły prowadzić bardziej zdecydowaną politykę zagraniczną. Z końcem 1924 r. wygasła klauzula uprzywilejowania wobec towarów z państw Ententy, natomiast w czerwcu 1925 r. Niemcy mogli już nakładać cło na produkty z Górnego Śląska. Bardzo mocno uderzyło to w polski handel - kierunek niemiecki stanowił 40% eksportu IIRP. Polska odpowiedziała podwyższeniem ceł na towary importowane z Niemiec. Tzw. wojna celna trwała w praktyce aż do lat 30.

Wojna celna była tylko jednym ze środków polityki przeciwko Polsce. W 1925 r. Stresemann w liście do pruskiego następcy tronu Friedricha Wilhelma Hohenzollerna pisał:

Zawarty 16 października 1925 r. Traktat locarneński gwarantował nienaruszalność zachodnich granic Niemiec, ale słowem nie wspominał o granicach z Czechosłowacją i Polską. Już samo to można było odczytać jako cichą zgodę Francji i Wielkiej Brytanii na rewizję granicy wschodniej. Pozycja Niemiec umocniła się jeszcze bardziej po ich przyjęciu do Ligi Narodów 8 września 1926 r., i to od razu do stałych członków Rady LN.

Śmierć Friedricha Eberta w 1925 r. wymusiła przeprowadzenie wyborów prezydenckich. W II turze zwyciężył bezpartyjny marszałek Paul von Hindenburg, a w pokonanym polu pozostawił Wilhelma Marxa z Zentrum i Ernsta Thälmanna z KPD. W przedbiegach odpadli kandydaci innych partii: generał Ludendorff startujący z ramienia NSDAP, Karl Jarres z DVP, Otto Braun z SPD, Willy Hellpach z DDP i Heinrich Held z BVP.

Feldmarszałek Paul von Hindenburg, prezydent Niemiec w latach 1925-34, chrzest bojowy przeszedł podczas wojny prusko-austriackiej w 1866 r. Walczył też podczas wojny francusko-pruskiej. Awans na generała otrzymał w 1897 r. W 1911 r. przeszedł w stan spoczynku, lecz po wybuchu I Wojny Światowej został powołany do armii. Był architektem zwycięstw pod Tannenbergiem i nad Jeziorami Mazurskimi, niedługo po tych bitwach otrzymał awans na feldmarszałka i objął dowództwo nad wszystkimi wojskami na froncie wschodnim. W 1916 r. został szefem Sztabu Generalnego. Wraz z generałem Ludendorffem sprawował władzę dyktatorską podczas wojny. Po zakończeniu wojny został autorem legendy o 'ciosie w plecy'. Do 1925 r. nie brał czynnego udziału w polityce, aż do wyborów prezydenckich, w których zgodził się brać udział pomimo monarchistycznych poglądów. W 1932 r. został wybrany na kolejną kadencję, w wyborach pokonał Hitlera i Thälmanna. W styczniu 1933 r. desygnował Hitlera na stanowisko kanclerza, a miesiąc później podpisał dekret zawieszający prawa obywatelskie w Niemczech. Coraz bardziej chory, powoli wycofywał się z polityki, ustępując miejsca Hitlerowi, chociaż nigdy nie darzył go zaufaniem. Zmarł 2 sierpnia 1934 r.
​

Wzrost siły gospodarczej Niemiec nie szedł w parze ze wzrostem siły wojskowej. Improwizowana 300-tysięczna siłą zbrojna, która zastąpiła Kaiserliche Armee już w 1921 r. została zredukowana do 100 tys. żołnierzy. Tworzyło ją zaledwie siedem dywizji piechoty i trzy dywizje kawalerii, rozlokowanych w siedmiu Wehrkreis (okręgach wojskowych). Personel składał się z kontraktowych ochotników: oficerowie służyli 25 lat, a podoficerowie i żołnierze 12 lat. Demilitaryzacja obejmowała także wszelkie organizacje paramilitarne, w tym i Freikorps (co było jedną z przyczyn puczu Kappa-Lüttwitza).

Rozbrajanie Niemiec nie ograniczyło się do zmniejszenia liczby żołnierzy. Utworzenie z Nadrenii strefy zdemilitaryzowanej nie pozwalało Reichswehrze utrzymywania na lewym brzegu Renu jakiejkolwiek, choćby najmniejszej, jednostki, ani zbudowania jakiegokolwiek obiektu wojskowego. Międzynarodowa Wojskowa Komisja Kontroli (CMIT), działająca w latach 20., poddała terytorium Niemiec dokładnej demilitaryzacji. W pierwszej kolejności przystąpiono do niszczenia sprzętu wojskowego na ogromną skalę: 15,7 tys. samolotów, 30 tys. motocykli, 6 tys. dział, 130 tys. karabinów maszynowych, 6 mln karabinów, 38 mln pocisków artyleryjskich, 490 mln sztuk amunicji do broni ręcznej, 9 tys. radiostacji, 212 tys. telefonów polowych, 2 tys. miotaczy ognia, 31 pociągów pancernych oraz 2,2 tys. mostów pontonowych. Zburzono wszelkie fortyfikacje, nie tylko na nowych granicach Niemiec, ale i w głębi lądu. W potężnych zakładach Kruppa zniszczono ponad 6 tys. obrabiarek, co było tylko częścią programu zmiany profilu produkcji zakładów przemysłu zbrojeniowego.

Ententa mogła mieć poczucie dobrze spełnionego obowiązku - odbudowa armii niemieckiej zajęłaby lata, nie mówiąc już o odtworzeniu możliwości przemysłu zbrojeniowego. Niewątpliwy sukces Francji i Wielkiej Brytanii zakłócała świadomość, że nie tylko oficerowie Reichswehry, ale i większość niemieckiego społeczeństwa, sprzeciwiali się demilitaryzacji. Zwłaszcza francuscy wojskowi - marszałek Foch i generał Nollet (przewodniczący CMIT) - zwracali uwagę na to, że spacyfikowanie Niemiec nie będzie trwałe.

Generał Hans von Seeckt podczas I Wojny Światowej był członkiem sztabu na froncie wschodnim. Po upadku cesarstwa zajął się organizacją Reichswehry na nowych zasadach. Choć służbę w Reichswehrze zakończył już w 1926 r., to jego reformy zapewniły podstawy do szybkiego rozwoju armii w latach 30. Po 1930 r. zasiadał w Reichstagu z ramienia DVP (jego wcześniejsze starania o przyjęcie do Zentrum zostały odrzucone), a w latach 1933-1935 przebywał w Chinach, będąc tam m. in. doradcą Czang Kaj-szeka. Zmarł pod koniec 1936 r.
​

Odbudowa Reichswehry rozpoczęła się już na początku lat 20., a inicjatorem reform był generał von Seeckt. Armia początkowo miała stać się formacją skadrowaną i elitarną. Spośród 40 tys. oficerów tymczasowej Reichswehry wytypowano 4-tysieczną, która stworzyła korpus oficerski nowej armii. Zgodnie z poglądami von Seeckta armia powinna strzec się rutyny. Szkolenia nie mogły ograniczyć się do roku czy dwóch, lecz powinny trwać w sposób intensywny przez cały okres kontraktu. Wykorzystując jedną z luk Traktatu Wersalskiego, który nie narzucał parytetu żołnierzy w stosunku do podoficerów, von Seeckt doprowadził do sytuacji, w której ponad połowę stanu osobowego Reichswehry stanowili kaprale i sierżanci. Jednocześnie dzięki rozbudowanemu programowi szkolenia każdy, oficer czy żołnierz, mógł w każdej chwili przejąć obowiązki etatu co najmniej o dwa szczeble wyższego. Szeregowiec mógł zatem zastąpić podoficera, podoficer - dowódcę kompanii, dowódca kompanii - dowódcę batalionu itd. Spowodowało to, że Reichswehra stała się armią dowódców (Führerheer), przed czym przestrzegał już podczas konferencji pokojowej marszałek Foch. Były głównodowodzący wojsk Ententy chętniej widziałby Reichswehrę jako 300-tysięczną armię z poboru, z niedługim okresem służby nowo wcielanych. Jednak Brytyjczycy, którym trudno było uwierzyć, że w warunkach rygorów traktatowych Niemcy utworzą stałą armię odmienną od ich zawodowego wojska, nie potraktowali poważnie tych przestróg. Reichswehra najspokojniej mogła się zatem zająć szkoleniem wysoko wykwalifikowanej kadry dowódczej.

Von Seeckt próbował także ominąć ograniczenia dotyczące organizacji sił zbrojnych. Zlikwidowany Sztab Generalny trwał pod przykrywką fasadowego biura - Truppenamtu, zaś Kriegsakademie została zastąpiona przez mniejsze ośrodki. Nowoczesny sposób postrzegania roli armii przez generała widoczny był w koncepcjach zaopatrzenia wojska w sprzęt i uzbrojenie. Von Seeckt doszedł do wniosku, że kolejna wojna będzie powrotem do mobilności operacyjnej jednostek z wykorzystaniem czołgów i lotnictwa. Paradoksalnie traktatowy zakaz posiadania przez Reichswehrę wielu rodzajów uzbrojenia okazał się korzystny, gdyż Niemcy uniknęli kosztownego składowania i konserwowania ogromnych ilości starzejącego się sprzętu.

Remilitaryzacja Niemiec rozpoczęła się na wiele lat przed dojściem do władzy Hitlera. Dzięki układowi z Rapallo Reichswehra mogła szkolić się na radzieckich poligonach i testować zabronione Traktatem Wersalskim broń pancerną, lotnictwo oraz gazy bojowe. Zakazy obchodzono także w kwestiach przemysłowych: fabryki samolotów pocztowych i transportowych można było łatwo przestawić na produkcję bombowców, a fabrykach ciągników rolniczych tworzono prototypy czołgów. Badania i produkcję zabronionych broni przenoszono zagranicę - do szwedzkiego Boforsa czy holenderskiego Fokkera. Natomiast od stycznia 1923 r. w Fili pod Moskwą działała filia zakładów Junkersa, w której budowano i doskonalono samoloty wojskowe.
​

Generał von Seeckt konsekwentnie bronił Reichswehry przed zawłaszczeniem przez jakąkolwiek siłę polityczną. Żołnierze i oficerowie w służbie czynnej nie mieli praw wyborczych, nie mogli też należeć do partii politycznych. Przysięgę składano na wierność konstytucji, a nie prezydentowi czy kanclerzowi. Armia jako instytucja państwowa miała być gwarantem niezakłóconego trwania państwa i narodu. Sam von Seeckt szybko popadł w konflikt z politykami, zwłaszcza tymi z lewej strony niemieckiej sceny politycznej. Przywódca SPD, Philipp Scheidemann, kilkukrotnie podczas posiedzeń Reichstagu przedstawiał dowody prowadzenia przez von Seeckta prób skrytej remilitaryzacji. Dodatkowo niesnaski między armią a rządem miały również podłoże ideologiczne - wielu wyższych oficerów wyrażało poglądy nacjonalistyczne i monarchistyczne. Nie dziwny więc był brak reakcji von Seeckta na pucz Kappa-Lüttwitza.

Mimo intensywnego szkolenia oraz bagażu doświadczeń wojennych żołnierzy i oficerów, zdolność bojowa tej armii nie była wysoka. Ograniczał ją przede wszystkim niedostatek lub całkowity brak nowoczesnego uzbrojenia i wyposażenia. Rzucała się w oczy słabość liczebna, co prawda wymuszona, oraz kiepskie nasycenie bronią ciężką. Kriegspiel ujawniały jej niezdolność nie tylko do wystąpienia przeciwko armii francuskiej, ale nawet do skutecznego oporu siłom zbrojnym Polski. Z powodu ubóstwa broni i sprzętu dowódcy wszystkich szczebli, zamiast dysponować swobodą w zakresie sztuki operacyjnej i taktyki, zmuszeni byliby ograniczać się do prowadzenia działań opóźniających. Stan ten nie oddziaływał najlepiej na morale, dotkliwie godził w dumę i budził pragnienie remilitaryzacji.

Sytuacja marynarki wojennej nie była lepsza. Koniec wojny przyniósł jej dotkliwe upokorzenie. Stojące na ogół w portach okręty Hochseeflotte stały się zarzewiem rewolucji, która błyskawicznie rozprzestrzeniła się na resztę kraju i przyczyniła się do upadku monarchii. Zawieszenie broni w Rethondes oznaczało internowanie rozbrojonych okrętów w Scapa Flow, gdzie na wieść o upokarzających warunkach Traktatu Wersalskiego załogi dokonały ich samozatopienia z rozkazu wiceadmirała von Reutera.

Traktat Wersalski pozostawił Niemcom karykaturę floty o tonażu 100 tys. ton (144 tys. wraz z okrętami rezerwowymi). Posiadania U-Bootów i lotnictwa morskiego surowo zabroniono. Kadrę ograniczono do 1,5 tys. oficerów, co nie pozwoliło na obsadzenie nawet tych okrętów, które miały pozostać w linii. Na dodatek flota, która jako ognisko wystąpień rewolucyjnych zraziła do siebie ugrupowania konserwatywne - a następnie, po puczu Kappa-Lüttwitza, będącym z kolei dziełem skrajnej prawicy, w którym brygada Erhardta zajęła Berlin - zyskała także niechęć partii lewicowych.

Rezultaty gier sztabowych Reichsmarine, nastawionych na konflikty z Polską lub Francją, nie napawały optymizmem. Możliwe wydawało się jedynie zachowanie kontroli nad Bałtykiem, co pozwalałoby na utrzymanie komunikacji ze Szwecją i Prusach Wschodnimi. Istniała także szansa na zablokowanie cieśniny Sund i uniemożliwienie okrętom francuskim przedarcia się na Bałtyk. Jednak już ewentualna próba sił na Morzu Północnym, nawet przy neutralności Royal Navy, prowadziła do pesymistycznych wniosków. Nawet przy użyciu wszystkich dostępnych środków, obrona szlaków morskich oraz powstrzymanie francuskich desantów na wybrzeża Niemiec lub Danii wydawało się nierealne. Trudno było zakładać, by w przyszłości Włochy mogły zmusić Francję do zatrzymania dużych sił na Morzu Śródziemnym oraz że rajdy niemieckich lekkich krążowników rozproszą francuskie okręty po Atlantyku. konsekwencją było pojawienie się w kierownictwie Reichsmarine głosów, które domagały się doprowadzenia do równowagi sił przynajmniej z Francją. Były to jednak tylko mrzonki.

Niemniej jednak program rekonstrukcji marynarki wojennej był zwolna wcielany w życie w zgodzie z klauzulami Traktatu Wersalskiego. Do 1933 r. zwodowano pięć lekkich krążowników, natomiast w 1928 r. podjęto decyzję o budowie pancernika Deutschland, który miał zastąpić jeden z wycofanych ze służby predrednotów. Choć decyzja ta była zgodna z postanowieniami traktatu pokojowego, przyniosła niespodziewane konsekwencje na arenie międzynarodowej.

Pancernik kieszonkowy Deutschland. Obostrzenia Traktatu Wersalskiego nie pozwalały Niemcom budować okrętów o wyporności większej niż 10 tys. ton. Zakaz ten próbowano obejść próbując zmieścić w limicie uzbrojenie zbliżone do tego, którego używano na pancernikach. Ostatecznie wyporność okrętu przekroczyła 12 tys. ton, a swoim uzbrojeniem deklasował wszystkie ówczesne ciężkie krążowniki posiadające działa kal. 203 mm (sam Deutschland był uzbrojony w artylerię główną o kal. 280 mm). Był także znacznie szybszy od pancerników, co rekompensowało stosunkowo słabe opancerzenie. Wprowadzenie do służby Deutschlanda wywołało francuską ripostę w postaci krążowników liniowych Dunkquerke i Strasbourg. Włochy w odpowiedzi ogłosiły plan budowy dwóch pancerników o wyporności 35 tys. ton każdy, co zmusiło Francję do podjęcia rękawicy i wodowania dwóch bliźniaczych okrętów liniowych o tej samej wyporności: Richelieu i Jean Bart. W nieoczekiwany zatem sposób zbudowanie przez Niemcy jednego okrętu doprowadziło, niemal zaraz po konferencji londyńskiej w 1930 r., do wznowienia wyścigu zbrojeń.
​

Nowe okręty teoretycznie dawał Reichsmarine pewną możliwość przeniesienia działań wojennych na wody oceaniczne, ale poczucie słabość marynarki wojennej było nadal obecne. Dla emerytowanego admirała Tirpitza zanik potęgi morskiej był równoznaczny z utratą prestiżu Niemiec w świecie oraz upadkiem handlu morskiego. Admirał von Levetzow natomiast zadał pytanie, czy marynarka wojenna Republiki Weimarskiej kultywuje tradycje marynarki cesarskiej. I sam odpowiedział na nie w sposób nie pozostawiający wątpliwości: 'Istniejąca flota jest tylko nędzną karykaturą Kaiserliche Marine'.

Adolf Hitler wyszedł z więzienia już po roku odbywania kary. W między czasie napisał swoje programowe dziełko 'Mein Kampf', z którego już wówczas można było odczytać plany przyszłego przywódcy Niemiec. Tymczasem Hitler zajął się odbudową partii, zalegalizowanej w 1925 r. Po doświadczeniach puczu monachijskiego odrzucił plan zdobycia władzy siłą, tym bardziej, że poprawiająca się sytuacja gospodarcza Niemiec spowodowała spadek poparcia dla partii wyrażających radykalne poglądy. W wyborach parlamentarnych w 1925 r. NSDAP zdobyła 7% głosów i weszła do Reichstagu. W kolejnych wyborach, w 1929 r., jej siła dramatycznie spadła - otrzymała zaledwie 3% głosów i nie dostała się do parlamentu. I gdy wydawało się, że NSDAP pogrąży się w marazmie, Wielki Kryzys roku 1929 r. otworzył przed nazistami drogę do zdobycia władzy. Drogę, na którą Adolf Hitler natychmiast wkroczył.

###########################
[1] Złote lata dwudzieste

 

Der Toten Tatenruhm
​

Kapitel III
Machtergreifung[SUP][1][/SUP]
​

Rok 1929 był okresem chaosu, nie tylko w Niemczech, ale i na świecie. Śmierć Gustava Stresemanna 3 października jednocześnie była zwieńczeniem wydarzeń ostatnich miesięcy, końcem pewnej epoki w Republice Weimarskiej i przedsmakiem nadchodzących zmian.

Na przełomie 1928 i 1929 roku popularność NSDAP oscylowała wokół 3% poparcia, chociaż liczba członków partii przekroczyła już sto tysięcy. Nie wróżyło to dobrze nazistom, których szanse na zdobycie władzy w legalny sposób spadły praktycznie do zera. Trudna sytuacja partii sprawiła, że bardzo widoczna stała się potrzeba reform.

Gregor Strasser od początków Republiki Weimarskiej był członkiem nacjonalistycznych organizacji paramilitarnych. Od 1921 r. w NSDAP, brał udział w puczu monachijskim, po którym został skazany na półtora roku więzienia. W drugiej połowie lat 20. był jednym z reformatorów partii i współtwórcą berlińskiego, lewicowego odłamu NSDAP. Od 1925 r. był głównym przeciwnikiem ideologicznym Hitlera w łonie partii, ostatecznie nie udało mu się przejąć władzy. 30 czerwca 1934 r. został zamordowany podczas Nocy długich noży.




Otto Strasser po wojnie via SPD trafił do NSDAP. Razem ze swoim bratem Gregorem stworzył lewicowe skrzydło partii w północnych Niemczech. Był zwolennikiem radykalnych reform gospodarczych, po konferencji w Bambergu (1926 r.) w opozycji do Hitlera. W 1930 r. został wydalony z NSDAP i założył własną partię - Die Schwarze Front. Po przejęciu władzy przez Hitlera w 1933 r. wyemigrował z Niemiec.
​

Reformy braci Strasserów zapewniły NSDAP znaczny wzrost popularności w północnych Niemczech. Nie spodobało się to największej konkurentce partii nazistowskiej - KPD, której Berlin był do tej pory wyłączną domeną. Już w 1928 r. doszło do starć między SA a Rotfrontem (bojówką komunistyczną), natomiast w 1929 r. walki na ulicach znacznie przybrały na sile. Kulminacją było przerwanie przemowy Hitlera przez RF, w odwecie SA uderzyła w Norymberdze i samym Berlinie. 25 sierpnia 1929 r. bojówki SA wzięły szturmem siedzibę KPD w stolicy, a we wrześniu Joseph Goebbels poprowadził swoich ludzi do Neukölln (jednej z dzielnic Berlina), twierdzy komunistów.

Joseph Goebbels, pogromca 'czerwonego Berlina', pomimo widocznego kalectwa, szybko stał się jedną z ważnych postaci NSDAP w północnych Niemczech. Początkowo popierał braci Strasserów, po konferencji w Bambergu i osobistej rozmowie z Hitlerem zaczął popierać Führera. Od 1930 r. zajmował się propagandą partyjną, natomiast w 1933 r. został ministrem propagandy i oświecenia. Był jednym z najbardziej lojalnych paladynów Hitlera.
​

Wielki Kryzys, który rozpoczął się 24 października 1929 r. bardzo szybko uderzył w Niemcy i zniszczył kruchą stabilizację gospodarczą. Republika została odcięta od pożyczek amerykańskich, a miliony Niemców straciło pracę (w 1932 r. bezrobocie sięgało 30%). Sytuację nieznacznie poprawił plan Younga, który obniżył reparacje i anulował międzynarodową kontrolę nad finansami niemieckimi, choć w okresie zapaści ekonomicznej nie miało to większego znaczenia - już w 1931 r. rzeczoznawcy Banku Reparacyjnego orzekli, że Niemcy nie są w stanie spłacać rat według planu. Kwestię spłaty reparacji uregulowano ostatecznie dopiero w 1932 r. na konferencji w Lozannie, po której Republika Weimarska została zwolniona ze spłat i zobowiązała się do zapłacenia jedynie 3 miliardów marek.

Weltwirtschaftskrise był paradoksalnie zbawieniem dla NSDAP. Jej siła znacznie wzrosła po referendum, na którym głosowano nad wprowadzeniem tzw. Freiheitsgesetz, ustawy przeciwko zniewoleniu Niemców, która w praktyce była odrzuceniem postanowień Traktatu Wersalskiego (odbyło się ono w grudniu 1929 r.). Referendum cieszyło się bardzo niską frekwencją - zagłosowało niecałe 15% uprawnionych - ale prawie sześć milionów głosów za ustawą było dużym osiągnięciem. Dzięki wsparciu magnata medialnego Alfreda Hugenberga poparcie dla nazistów wciąż rosło - wpływ na to miała też coraz gorsza sytuacja gospodarcza Niemiec.

Horst Wessel od wczesnej młodości aktywnie uczestniczył w działalności różnorakich nacjonalistycznych organizacji. W 1926 r. wstąpił do NSDAP, szybko został także Truppführerem SA, często atakując bojówki KPD. 14 stycznia 1930 r., po kłótni między jego partnerką Erną Jänicke (byłą prostytutką) a wynajmującą jej mieszkanie Frau Salm, Wessel został postrzelony przez komunistę Albrechta Höhlera. Ranny Wessel zmarł w szpitalu 23 lutego. KPD przedstawiła Wessela jako sutenera, którego pozbyć się ze swojego mieszkania chciała Frau Salm, choć bardziej prawdopodobna jest wersja, że kłótnia była jedynie pretekstem do zemsty za śmierć nastoletniego komunisty Camillo Rossa. Sam Wessel natychmiast po swojej śmierci został ogłoszony męczennikiem za narodowy socjalizm, a jego wiersz Der Unbekannte SA-Mann[SUP][2][/SUP] (lepiej znany jako Horst-Wessel-Lied[SUP][3][/SUP] lub Die Fahne Hoch[SUP][4][/SUP]) został hymnem NSDAP. Pogrzeb Wessela był pełen podtekstów - brał w nim udział trzeci syn cesarza Wilhelma II August Wilhelm Hohenzollern, komuniści obrzucili kondukt żałobny kamieniami i ukradli wieniec pogrzebowy, na którym zamieścili napis 'sutener'.
​

Władze Republiki szybko zorientowały się, że NSDAP i KPD stają się poważnym zagrożeniem dla demokracji w Niemczech. 1 kwietnia w Hannoverze zabroniono działalności Hitlerjugend, a pod koniec maja Goebbels został skazany za zdradę stanu. 2 czerwca w Bawarii zabroniono noszenia politycznych mundurów, a 11 czerwca podobne zarządzenie wydano w Prusach (skupiało się ono głównie na insygniach i brunatnych koszulach SA). W lipcu zwolniono urzędników należących do NSDAP lub KPD, a Goebbels został ukarany grzywną. Rząd postawił przed sądem także oficerów związanych z nazistami. Niewiele to jednak pomogło - w wyborach do Reichstagu we wrześniu 1930 r. NSDAP odniosła bezprecedensowy sukces i weszła do parlamentu z ponad osiemnastoprocentowym poparciem, co dało jej 107 miejsc. Tuż za nazistami ulokowała się KPD z 13% głosów. Zwyciężyła co prawda SPD, a całkiem spore poparcie miało Zentrum, ale niepokoiła także wysoka pozycja partii nacjonalistycznych - DNVP i DVP.

NSDAP pomimo usadowienia się na pozycji drugiej partii w Niemczech nie zrezygnowała z brutalnych metod, efektem czego była dalsza walka SA i Rotfrontu na ulicach niemieckich miast. Rozpoczęto jednak także poszukiwania bardziej cywilizowanych rozwiązań, które miały dać władzę nazistom. 11 października 1931 r. utworzono tzw. Front Harzburski, czyli koalicję prawicowych ugrupowań. W jej skład weszła oczywiście NSDAP, a także DNVP, DVP, Alldeutscher Verband czy Stahlhelm. Koalicja rozpadła się jednak tuż przed wyborami prezydenckimi w 1932 r. Jedynymi liczącymi się kandydatami byli: urzędujący prezydent, marszałek von Hindenburg; przywódca komunistów Ernst Thälmann; startujący z listy Stahlhelmu Theodor Duesterberg (jego wystawienie jako kandydata było jedną z przyczyn rozpadu Frontu Harzburskiego) oraz oczywiście Adolf Hitler. W drugiej turze zwycięstwo zapewnił sobie Hindenburg (53% głosów), drugi był Hitler (36,8%), a na końcu uplasował się Thälmann (10,2%). Chociaż Hitlerowi nie udało się wygrać, to poraz kolejny ujawniło się wysokie poparcie dla NSDAP - na przywódcę nazistów głosowało ponad 13 milionów Niemców. Sama partia liczyła już 800 tys. członków.

Trzy dni po wyborach rząd zdelegalizował paramilitarne organizacje nazistów, SA i SS. Było to spowodowane napaścią SA-manów na bezbronnych Żydów. Już po miesiącu nowy kanclerz Franz von Papen zdjął restrykcje z SA i SS. Taka ambiwalencja władz państwowych w stosunku do antysemityzmu nie wróżyła dobrze Żydom.

Napięcie między SA i Rotfrontem sięgnęło zenitu. KPD, widząc, że nie ma szans w wyborach nie tylko z NSDAP, ale i z pozostałymi partiami, wróciło do metod rewolucyjnych. Po śmierci jednego z przywódców SA, Axela Schaffelda, ponownie doszło do walk na ulicach. Hermann Göring w Reichstagu zażądał wprowadzenia ostrzejszych praw, które miały zapobiec walkom na ulicach. Ustawa o przemocy politycznej zwiększyła kary do dożywocia, 20 lat ciężkich robót czy nawet kary śmierci, które miały wydawać specjalne sądy. Kilka miesięcy później Adolf Hitler wykorzystał to prawdo do rozprawienia się z politycznymi przeciwnikami.

W lipcu 1932 r. NSDAP po raz pierwszy w historii wygrała wybory parlamentarne. Zdobywając ponad 37% głosów stała się największą partią w parlamencie, detronizując SPD. Dysponując poparciem prawie 14 milionów Niemców Hitler zażądał stanowiska kanclerza. Urzędujący Franz von Papen zaproponował mu jedynie stanowisko swojego zastępcy, jednak taka propozycja nie zainteresowała przywódcy nazistów. Chciał on pełni władzy.

Franz von Papen, kanclerz Niemiec w 1932 r., członek partii Zentrum, tuż przed rozpoczęciem swojej kadencji starał się osłabić socjalistyczny rząd Otto Brauna. Osiągnął to m. in. poprzez wspieranie NSDAP. W 1933 r. doprowadził do upadku rządu gen. Kurta von Schleichera i wyniesienia Hitlera na stanowisko kanclerza. W koalicyjnym rządzie NSDAP-DNVP von Papen objął urząd wicekanclerza, z którego zrezygnował w 1934 r. po Nocy długich noży. Do jego osiągnięć dyplomatycznych należy zaliczyć także podpisanie konkordatu z Watykanem w 1933 r. W późniejszych latach von Papen był ambasadorem w Austrii i Turcji.
​

Generał Kurt von Schleicher, kanclerz Niemiec w latach 1932-33 był przeciwnikiem demokracji, a zwolennikiem rządów junty wojskowej. Jego intrygi doprowadziły do upadków rządów Heinricha Brüninga i Franza von Papena. Nie udało mu się przekonać prezydenta Hindenburga do wprowadzenia dyktatury i rządzenia za pomocą dekretów. Nie powiodły się również próby rozbicia NSDAP przy pomocy braci Strasserów. Destabilizowanie sytuacji politycznej w Niemczech doprowadziło do dymisji von Schleichera 28 stycznia 1933 r. Jako jeden z najbardziej niewygodnych opozycjonistów Hitlera został zamordowany podczas Nocy długich noży.
​

W listopadowych wyborach NSDAP straciła 34 miejsca w Reichstagu. Wzrastało poparcie dla KPD i DNVP. W grudniu nowym kanclerzem został generał Kurt von Schleicher. Jego dążenia do zaprowadzenia w Niemczech rządów wojska spełzły na niczym, podobnie jak doprowadzenia do rozłamu w NSDAP. SA i SS rwały się do walki po przemówieniu Goebbelsa, według którego nadeszła ostatnia okazja na przejęcie władzy siłą. Hitler jednak nadal upierał się, że władzę należy zdobyć legalnie, choć ciągły spadek poparcia dla nazistów nie rokował dobrze na przyszłość. 5 stycznia 1933 r. doszło do spotkania Hitlera z von Papenem, na którym utworzono koalicję NSDAP-DNVP oraz zapewniono życzliwą neutralność partii Zentrum. Ceną miało być powierzenie von Papenowi urzędu wicekanclerza.

8 stycznia ciąg dalszy miały intrygi von Papena, który spotkał się z Friedrichem Thyssenem, prezesem koncernu stalowego Thyssen AG. Uzyskał on potwierdzenie poparcia przemysłowców dla NSDAP, pod warunkiem ograniczenia radykalnego lewego skrzydła NSDAP, które domagało się nacjonalizacji przemysłu. Pomysł koalicji NSDAP-DNVP poparł przywódca tej drugiej partii, Alfred Hugenberg, co nie spotkało się jednak z poparciem wewnątrz DNVP. Hitler natomiast zapewnił sobie przychylność junkrów, ogłaszając, że NSDAP sprzeciwi się parcelowaniu ich ziemi. Pokaz siły NSDAP po pikietach SA pod siedzibią KPD, Karl-Liebknecht-Haus, skłonił syna prezydenta, Oskara von Hindenburga, do negocjacji z Hitlerem na temat przyszłego rządu. W końcu nazistów poparła Reichswehra, która wolała 'umiarkowanego' Hitlera od coraz bardziej radykalnego (z pozoru) w swych poglądach von Schleichera. Finał zakulisowych przepychanek miał miejsce 28 stycznia 1933 r., kiedy to prezydent Hindenburg zdymisjonował von Schleichera. Dwa dni później marszałek desygnował na nowego kanclerza Adolfa Hitlera. Nadchodziła nowa era w historii Niemiec.

Rząd Hitler-Papen był bardziej konserwatywny niż nazistowski. W rękach NSDAP były tylko trzy urzędy, z czego jeden zajmował Hitler jako kanclerz, drugi Wilhelm Frick jako minister spraw wewnętrznych, a trzeci Hermann Göring, który był jednak ministrem bez teki[SUP][5][/SUP]. Bliskie stosunki z nazistami utrzymywali jednakże minister pracy Franz Seldte i minister poczty i transportu Paul von Eltz-Rübenach (de facto obaj byli członkami NSDAP). DNVP otrzymała dwa miejsca w rządzie: Alfred Hugenberg został ministrem ekonomii, żywności i rolnictwa, a Franz Gürtner ministrem sprawiedliwości. Von Papen był członkiem Zentrum, natomiast pozostałe stanowiska objęli politycy bezpartyjni: minister spraw zagranicznych Konstantin von Neurath i minister finansów Lutz Schwerin von Krosigk. Dodatkowo ministrem obrony był generał Werner von Blomberg. Blisko rządu pozostawali szef Truppenamtu generał Wilhelm Adam, dowódca Reichsheery generał Kurt von Hammerstein-Equord i dowódca Reichsmarine admirał Erich Raeder.
​

###########################
[1] Przejęcie władzy
[2] Nieznany SA-Man
[3] Pieśń Horsta Wessela
[4] W górę flagi
[5] W rzeczywistości Göring został ministrem lotnictwa w maju 1933 r.

 

Der Toten Tatenruhm
​

Kapitel IV
Reichstagsbrand[SUP][1][/SUP]



Marsz z pochodniami w dniu przejęcia władzy przez Hitlera
​

Kadencja Hitlera rozpoczęła się od energicznych działań nowego kanclerza mających na celu umocnienie jego władzy. Dzień po objęciu stanowiska złożył niezapowiedzianą wizytę w berlińskim garnizonie, a jego przemowa stanowiąca o 'Geist des neuen Deutschland[SUP][2][/SUP]' zapewniła mu poparcie żołnierzy w stolicy. 1 lutego, na drugim posiedzeniu rządu, rozwiązano dotychczasowy parlament i zaplanowano nowe wybory na dzień 5 marca 1933 r. Już wówczas decydenci NSDAP ogłosili, że hasłem wyborczym nazistów będzie 'atak na marksizm'. Teraz, z powodu zdobycia legalnej władzy przez Hitlera, komuniści z KPD byli w opałach. Kampania wyborcza na dobre rozpoczęła się 10 lutego, wraz z premierą filmu 'Hitlers Aufruf an das deutsche Volk[SUP][3][/SUP]', który miał zachęcać Niemców do głosowania na NSDAP.

Tego samego dnia Hitler po raz pierwszy wygłosił przemowę do Niemców, w której zapowiedział reformy. Problemy ledwo zipiącej niemieckiej gospodarki zostały ponownie poruszone 11 lutego podczas otwarcia Międzynarodowej Wystawy Automobilowej, podczas której kanclerz przedstawił swój plan rozbudowy infrastruktury i przemysłu samochodowego. Ostatnim lutowym sukcesem Hitlera na tym polu było jego spotkanie z przemysłowcami 20 lutego. Zagwarantowano wówczas nienaruszalność własności prywatnej i ostatecznie zrezygnowano z nacjonalizacji gospodarki. Dzięki temu Hitler zapewnił sobie pełne poparcie w kręgach magnatów przemysłowych oraz finansowanie NSDAP z ich środków.

Hitler nie zaniedbał kontaktów z armią i 3 lutego spotkał się z generałami Reichswehry. Plan rozbudowy armii został oczywiście przyjęty przychylnie, aczkolwiek nie przysłonił ciągłych problemów niemieckich sił zbrojnych. Reichsheera dysponowała siedmioma dywizjami piechoty (wz. '31) i trzema dywizjami kawalerii (wz. 32). Sytuacja Reichsmarine była odrobinę lepsza: na jej stanie wciąż były predrednoty Schleswig-Holstein i Schlesien (oba okręty klasy Deutschland) oraz Hessen (okręt klasy Braunschweig), wspierane przez lekkie krążowniki Leipzig (klasa okrętu tożsama z jego nazwą), Königsberg, Karlsruhe i Köln (wszystkie klasy Königsberg) oraz Emden (sytuacja identyczna jak w przypadku Leipziga). W stoczni Reichsmarinewerft w Wilhelmshaven trwała budowa dwóch pancerników kieszonkowych klasy Deutschland, kolejny był budowany w stoczni Deutsche Werke w Kilonii, w której pracowano także nad lekkim krążownikiem klasy Leipzig (w rzeczywistości był on rozwinięciem swojego poprzednika i różnił się głównie rozmiarami i wypornością).

Die Schlachtordnung von Reichswehr[SUP][4][/SUP]
​

Od pierwszych dni lutego nowy rząd wprowadzał zmiany, które nieuchronnie przeistaczały Niemcy w państwo totalitarne. Zdelegalizowano flagę Republiki Weimarskiej i powrócono do flagi Cesarstwa Niemieckiego. 4 lutego wprowadzono ustawę o ochronie Narodu Niemieckiego, która ograniczała wolność prasy i zezwalała policji na używanie broni przy rozpędzaniu nielegalnych demonstracji. 17 lutego nawiązano współpracę między niemiecką policją a organizacjami powiązanymi z NSDAP: SS, SA i Stahlhelmem, a 24 lutego wymienione wyżej organizacje otrzymały status Hilfspolizei[SUP][5][/SUP], co w praktyce nadawało im uprawnienia pełnoprawnej policji. Wcześniej, 21 lutego, utworzono Sondergericht[SUP][6][/SUP], które uprawomocniały zwalczanie opozycji politycznej. Wszystkie te działania były skierowane głównie przeciwko KPD, w mniejszym stopniu innym partiom.

Flaga Cesarstwa Niemieckiego była często stosowana przez różne prawicowe organizacje w czasach Republiki Weimarskiej. Jej kolorystyka była zgodna ze sztandarem NSDAP, a sama flaga II Rzeszy została przywrócona jako oficjalna po przejęciu władzy przez Hitlera. Zastąpiła wówczas weimarską Schwarz-Rot-Gold[SUP][7][/SUP].




Hermann Göring podczas I Wojny Światowej służył początkowo w piechocie, a następnie w lotnictwie, odnosząc 22 zwycięstwa i uzyskując tytuł asa myśliwskiego. Od 1922 r. w NSDAP, po puczu monachijskim uciekł do Włoch, a następnie do Szwecji. Pomimo uzależnienia od morfiny, którego 'nabawił się' podczas wojny (nie wyleczył się z niego zresztą do śmierci) został jedną z najważniejszych postaci partii nazistowskiej. Lew salonowy i Wielki Łowczy Rzeszy uzyskał dla Hitlera poważne wpływy wśród niemieckich elit. Od 1933 r. był ministrem lotnictwa, a w 1935 r. został dowódcą Luftwaffe.
​

Kulminacją działań przeciwko KPD był pożar Reichstagu, który miał miejsce w nocy z 27 na 28 lutego 1933 r. Do dziś nie są znane szczegóły tych wydarzeń. Najbardziej prawdopodobną wersją jest podpalenie gmachu przez holenderskiego komunistę Marinusa von Lubbego, chociaż niepewne są motywy i ewentualni mocodawcy podpalacza. Naziści przedstawili pożar jako wezwanie do komunistycznej rewolucji, komuniści natomiast twierdzili, że za podpaleniem stała NSDAP. Jednak to Hitler, a nie Thälmann, dzierżył w ręku władzę - pożar był doskonałym pretekstem do wzmocnienia sił tuż przed wyborami.

Płonący Reichstag
​

28 lutego wprowadzono szereg rozporządzeń uderzających głównie w KPD. Göring, jako komisaryczny minister spraw wewnętrznych Prus, zakazał wydawania prasy lewicowej, w wyniku czego zamknięto 200 gazet socjaldemokratycznych i 35 komunistycznych o łącznym nakładzie 200 milionów egzemplarzy. Znacznie ważniejszy był dekret Zum Schutz von Volk und Staat[SUP][8][/SUP]. Podpisy Hitlera i Hindenburga przekreśliły swobody obywatelskie gwarantowane w konstytucji weimarskiej - wolność wypowiedzi, zrzeszania się i prasy, prywatność korespondencji i rozmów telefonicznych. Siłą rozpędu aresztowano także działaczy lewicowych oraz niektórych przedstawicieli inteligencji, którzy sprzeciwiali się polityce nazistów. KPD była bliska rozgromienia, a do wyborów zostało zaledwie 5 dni...

###########################
[1] Pożar Reichstagu
[2] Duch nowych Niemiec
[3] Hitler przemawia do Narodu Niemieckiego
[4] Porządek bitewny Reichswehry
[5] Policja pomocnicza
[6] Sądy specjalne
[7] Czarno-czerwono-złota, potoczna nazwa flagi Rep. Weimarskiej
[8] O ochronie narodu i państwa

 

Der Toten Tatenruhm
​

Kapitel V
Reichstagswahl '33[SUP][1][/SUP]

​

Pomimo dużych starań nazistów przez cały luty 1933 r. NSDAP nie odniosła planowanego sukcesu w wyborach. Co prawda nadal była największą partią w Reichstagu, ale wciąż nie dysponowała większością miejsc - zdobyła prawie 44% głosów, co w porównaniu z poprzednimi wyborami oznaczało 92 nazistów więcej w niemieckim parlamencie. Po raz kolejny druga była SPD z 18% głosów, a trzecie KPD, która, pomimo obarczenia jej odpowiedzialnością za pożar Reichstagu, cieszyła się 12% poparciem.

Wybory z marca 1933 r. dały nazistom zwycięstwo w 33 z 35 okręgów wyborczych (w pozostałych zwyciężyło Zentrum) oraz zdecydowaną przewagę (powyżej 50%) w ośmiu z nich.
​

Naziści nie zamierzali jednak dopuścić do sytuacji, w której opozycja parlamentarna mogłaby zablokować ich posunięcia. Dwa dni po wyborach KPD została zdelegalizowana, a wielu jej członków aresztowanych. Części z nich udało się uciec z Niemiec i za granicą kontynuować działalność. Dzięki zniszczeniu KPD i unieważnieniu głosów oddanych na komunistów, NSDAP wreszcie posiadała większość miejsc w Reichstagu. Wyparcie KPD z Niemiec spotkało się z uznaniem na zachodzie Europy - za antykomunistyczną politykę pochwalił Hitlera papież Pius XI - wówczas w oficjalnych wypowiedziach naziści wyrażali jeszcze neutralny stosunek do katolicyzmu.

​

Przewaga w Reichstagu pozwoliła nazistom na dalsze wprowadzanie zmian. 12 marca ogłoszono, że obok flagi cesarskiej oficjalnym sztandarem niemieckim będzie także partyjna flaga NSDAP. Trzy dni później w Poczdamie Hitler proklamował utworzenie Rzeszy Niemieckiej - już trzeciej w historii. Najważniejszym wydarzeniem marca 1933 r. było jednak przegłosowanie przez Reichstag ustawy o pełnomocnictwach, która dawała Hitlerowi nieograniczonej władzy dyktatorskiej na okres czterech lat. W praktyce oznaczało to koniec demokracji w Niemczech.

Kolorystyka flagi nazistowskiej symbolizowała ideologię NSDAP. Czerwień oznaczała wartości socjalistyczne, biel - nacjonalizm i czystość narodu. Swastyka, wcześniej znana głównie jako symbol szczęścia, przerobiona przez nazistów była symbolem pochodzenia od rasy aryjskiej. Pomysłodawcą jej użycia był Anton Drexler.
​

Hitlerjugend[SUP][2][/SUP] była nazistowską organizacją młodzieżową utworzoną w 1926 r. przez Kurta Grubera. Początkowo była przybudówką SA, której zadaniem było szkolenie przyszłych członków brunatnych koszul. W latach 30. organizacja rozrosła się do monstrualnych rozmiarów (przed wojną liczyła prawie 8 mln), a było to efektem najpierw wsparcia NSDAP, a od 1936 r. przymusowego obowiązku bycia członkiem HJ dla każdego obywatela Niemiec w wieku 10-18 lat. Oprócz męskiej części Hitlerjugend istniała także sekcja żeńska - Bund Deutscher Mädel[SUP][3][/SUP].
​

Początki Schutzstaffel sięgają 1920 r., gdy partia nazistowska powoli rodziła się w bólach. Wraz z rozwojem DAP koniecznością stała się ochrona spotkań partyjnych, jak i samego Hitlera. Początkowo rolę tą spełniali przyjaciele przyszłego Führera (jak Ulrich Graf czy Max Amann), później oficerowie i podoficerowie z 7. Infanterie-Division (m. in. Eduard Dietl i Ernst Röhm). Pod koniec 1920 r. utworzono Saalschutz[SUP][4][/SUP], niedługo potem przemianowany na Ordnertruppe[SUP][5][/SUP]. Dużą część tych organizacji stanowili żołnierze Freikorpsu, którzy nie nawykli do słuchania poleceń bądź co bądź cywila. Z tego powodu w marcu 1923 r. Hitler utworzył nowy oddział do swojej ochrony - Stabswache[SUP][6][/SUP] - jednak i jego członkowie byli bardziej wierni swojemu przełożonemu z Freikorpsu - Hermannowi Ehrhardtowi. Bezpośrednim protoplastą SS był Stosstrupp[SUP][7][/SUP] Adolf Hitler, dowodzony przez Juliusa Schrecka oraz podlegający bezpośrednio i wyłącznie Hitlerowi. Po puczu monachijskim, w którym zginęło 5 członków oddziału, Stosstrupp zlikwidowano. Schutzstaffel zostało powołane po wyjściu Hitlera z więzienia, 9 listopada 1925 r. (w rocznicę niuedanego puczu). SS organizacyjnie podlegało SA, które starało się, żeby Schutzstaffel nie urosło za bardzo w siłę. Sytuacja zmieniła się w 1930 r., gdy dowódcą SS został ambitny członek NSDAP - Heinrich Himmler.
​

21 marca 1933 r. w Niemczech utworzono pierwszy obóz koncentracyjny - Konzentrationslager Dachau. Według rozkazu Heinrich Himmlera (SS sprawowało kontrolę nad obozem) w Dachau mieli zostać uwięzieni opozycjoniści - komuniści, socjaliści i chadecy. W późniejszych latach w obozie umieszczano wszystkich (mniej lub bardziej wyimaginowanych) wrogów reżimu - Żydów, Romów, homoseksualistów, a w czasie wojny także członków ruchu oporu z okupowanych przez Niemcy krajów.

​

Deutschland był pierwszym okrętem swego typu, który wszedł do służby na przełomie marca i kwietnia 1933 r. Już w chwili ogłoszenia jego budowy rozbudził kontrowersje, opisywane wcześniej. Łączący zalety pancerników i krążowników okręt miał stanowić nową jakość w Reichsmarine, a bliskie ukończenia były już dwa kolejne bliźniacze okręty.
​

###########################
[1] Wybory do Reichstagu '33
[2] Młodzież Hitlera
[3] Związek Niemieckich Dziewcząt
[4] Ochrona sali
[5] Oddział zarządzający
[6] Straż szturmowa
[7] Oddział uderzeniowy

 

Der Toten Tatenruhm
​

Kapitel VI
Gleichschaltung[SUP][1][/SUP]



Zrzucanie kajdanów Traktatu Wersalskiego rozpoczęło się już niedługo po przejęciu władzy przez Hitlera. Od początku kwietnia Reichswehra dysponowała ciężką artylerią. Skrócenie służby o 16 lat pozwalało na przeszkolenie większej liczby żołnierzy. Był to pierwszy krok ku odbudowie armii poborowej.
​

Po umocnieniu swojej władzy naziści rozpoczęli wprowadzanie rasistowskiego ustawodawstwa. Już na początku kwietnia doszło do bojkotu żydowskich sklepów, towarów, lekarzy i prawników. Został uchwalony w odpowiedzi na bojkot niemieckich towarów w USA, planowany przez Amerykański Kongres Żydów, chcąc zwrócić uwagę świata na sytuację Żydów w Niemczech. Akcja była całkowicie nieudana, została tego samego dnia zawieszona. Nie zniechęciło to jednak Hitlera do dalszych działań mających na celu wyparcie Żydów z Niemiec. 3 kwietnia wprowadzono ustawę o odbudowie służby państwowej, która usuwała wszystkich Żydów z urzędów państwowych, nie licząc grup, za którymi wstawił się marszałek Hindenburg. Nie był to koniec prób wyrugowania Żydów z niemieckiego społeczeństwa - do końca miesiąca zabroniono im wykonywania zawodów prawniczych i medycznych. Oprócz tego żydowskim dzieciom ograniczono dostęp do edukacji.

​

Celem NSDAP było także ujednolicenie państwa i zniesienie podziałów mających korzenie jeszcze w XIX wieku. Zlikwidowano niezależność krajów związkowych, zmuszono je do zmian w składzie osobowym Landtagów oraz wprowadzono państwowych namiestników w każdym kraju - Reichsstatthalterów[SUP][2][/SUP]. Był to tylko wstęp do przejęcia pełnej kontroli nad życiem społecznym i politycznym w Niemczech.

​

Po uporządkowaniu spraw politycznych naziści skupili się na wzmocnieniu słabej niemieckiej gospodarki i poprawieniu sytuacji społeczeństwa. 1 maja przyjęto ustawę o redukcji bezrobocia oraz program budowy autostrad autorstwa Hitlera. Dzięki robotom publicznym, rozbudowie infrastruktury i gmachów publicznych liczba bezrobotnych Niemców ciągle spadała. Zgodnie z dalszym ujednolicaniem Rzeszy rozpoczęto zwalczanie związków zawodowych. Po atakach SA na biura związków i ich przywódców oraz zlikwidowaniu socjaldemokratycznych ruchów związkowych utworzono Deutsche Arbeitsfront[SUP][3][/SUP], który zastąpił wszystkie dotychczasowe związki zawodowe. DAF skupiał nie tylko pracowników, ale także pracodawców, a dzięki rządowemu nadzorowi rozwiązano problem sporów na między związkowcami a magnatami przemysłowymi. Częścią DAF była organizacja Kraft durch Freude[SUP][4][/SUP], która miała za zadanie organizowanie rekreacji (masowe imprezy, wydarzenia sportowe i kulturalne) dla niemieckiego społeczeństwa. Oprócz tego szybko stała się potentatem w dziedzinie turystyki. Dodatkowo miała także cele ideologiczne - miała zwalczać podziały klasowe wśród Niemców.

Palenie książek w Niemczech rozpoczęło się na krótko po dojściu nazistów do władzy. Z bibliotek usuwano 'nieprawomyślne' książki, które następnie niszczono. W tym procederze brali udział studenci oraz profesorowie uczelni.
​

Działania NSDAP powoli wywoływały niepokój sąsiadów. Dotychczasowe, lekkie naginanie Traktatu Wersalskiego było na razie tolerowane, lecz groźba interwencji sąsiadów, by usunąć przyszłe zagrożenie, była dla Hitlera wystarczająco widoczna. Dlatego też 17 maja podczas przemówienia w Reichstagu zwrócił się do sygnatariuszy Traktatu i zapewnił ich o pokojowych zamiarach. Na jakiś czas spowolnił również rozwój Reichswehry - wszystko to, by na jakiś czas uspokoić inne państwa.

​

Działalność Bund Deutscher Osten[SUP][5][/SUP] miała duży wpływ na stosunki polsko-niemieckie aż do wybuchu wojny. Oprócz antypolskiej propagandy zajmowała się również germanizacją Polaków. Podtrzymywała również ideę Drang nach Osten, która w oczywisty sposób prowadziła do konfliktów z Warszawą.
​

###########################
[1] Ujednolicenie
[2] Gubernatorzy Rzeszy
[3] Niemiecki Front Pracy
[4] Siła przez Radość
[5] Związek Niemieckiego Wschodu