Łotwa

Początki





Sytuacja 1 stycznia 1936.

Po zamachu granica państwa się nie zmieniła. Właściwie lata 1934-1936 nie wniosły nic nowego do historii Łotwy. Miały to zmienić nadchodzące lata, które były największym okresem ekspansji państwa w całej jego historii.



Armia Łotewska ciągle rosła mając coraz większe znaczenie w tej części Europy. Była też najpotężniejszym państwem w Entencie Bałtyckiej.



Armia Łotewska składała się z 4 Dywizji Piechoty, zawdzięczając to Petrusowi Apskalnsowii, który planował w najbliższym utworzyć kolejne 2 dywizje, zwiększając tym samym potęgę i znaczenie Łotwy na świecie i zdominować Ententę Bałtycką.



Skład rządu był nie zmienny, Ministrem spraw zagranicznych nadal był Karlis Ulmanis, Przemysłu Petrus Apskalns, Bezpieczeństwa Vilis Gulbis, Wywiadu Fricis Celmins, a Dowódcą Armii Rudolfs Bangerskis. Był to rząd lojalny i sprawnie działający. Obywatele Łotewscy żyli dobrze, natomiast mniejszości były poniżane i odejmowano im coraz więcej praw, w szczególności ludność rosyjska, pogarszając tym samym świadomie stosunki z ZSSR. Jako, że Sowieci ciągle szukali przyczyny do wypowiedzenia wojny, prawa były odejmowane stopniowo i z czasem.

Niepokoje w Europie

Tajne zebranie członków rządu(15 luty).

Albert Kviesis: Panowie, gratuluje wszystkim! Gospodarka się poprawia, siła militarna ciągle rośnie. Na początek poproszę was o zdanie raportu, zacznijmy od gospodarki.
Petrus Apskalns: Ogólnie jest dobrze, ale nasza gospodarka nie jest samo wystarczalna, jesteśmy w trakcie budowania kolejnych 2 dywizji i przez to mam ujemny przyrost.
Albert Kviesis: To źle, jakieś sugestie?
Petrus Apskalns: Jedynym wyjściem, jeśli oczywiście chcemy zbroić armie jest wojna.
Albert Kviesis: Ale czy jesteśmy gotowi na taki czyn? I kogo mielibyśmy atakować?
Karls Ulmanis: Nie zapominaj, że ja tutaj rządze.- powiedział Karls wchodząc do zamkniętego pokoju.
Albert Kviesis: Oczywiście. Ale masz może jakiś plan?
Karls Ulmanis: Ten sojusz, w którym jesteśmy... Jest słaby i nic nam nie daje. Wszak jesteśmy najpotężniejszym ogniwem w całym, ale i my mamy problemy. To co oni muszą robić, żeby go nie mieć? Na razie zajmijmy się naszym państwem. Panie Fricis.
Fricis Calmins: Nasz wywiad donosi, że Sowieci planują rewolucje w naszym państwie, podobno mają spory arsenał w samej Rydze.
Karls Ulmanis: Wiemy coś więcej?
Fricis Calmins: Oczywiście. Nasi szpiedzy donoszą, że ogólno krajowe powstanie ma być 10 marca. Uważam, że 6 marzec to będzie najlepszy dzień do ataku. Ich broń i zaopatrzenie bardzo nam się przydadzą.
Karls Ulmanis: Tak. Musimy przyszykować się do wojny, a to nam pomoże. Nie brać jeńców, a jeśli już jakiś żołnierz weźmie tydzień karcelu dla żołnierza, a jeńca rozstrzelać.
Rudolfs Bangerskis: Tak jest.
Karls Ulmanis: A właściwie, jakie są nastroje w armii, jakie są plany rozwoju armii?
Rudolfs Bangerskis: Kolejne dwie dywizje powstaną 6 kwietnia, dzięki nim zdominujemy sojusz.
Karls Ulmanis: Jaki sojusz? Aaaa... Zapomniałem wam powiedzieć, no to słuchajcie... 23 lutego będzie zebranie w Rydze, na właśnie tym zebraniu oświadcze, że wychodzimy z sojuszu. Sojusz upadnie, bo ten kretyn z Litwy na pewno nie będzie chciał się pogodzić, zresztą jesteśmy między nimi, co im da ten sojusz? Estonia się nie obroni sama przed ZSSR, a Hitler z chęcią włączy Litwę w swoją Rzesze. Dlatego musimy ich uprzedzić. Wydaje mi się, że kontrola Kłajpedy będzie ważniejsza, dlatego najpierw zaatakujemy Litwe. Kiedy będziemy gotowi najwcześniej?
Rudolfs Bangerskis: Najwcześniej 6 kwietnia, ale trzeba przygotować nowe przenieś nowe dywizji do zabezpieczenia, więc około 10 kwietnia.
Karls Ulmanis: Doskonale. Damy im czas na rozerwanie więzi, a potem zaatakujemy. Rudolf. Pokaże mi pan jutro plan ofensywy na Litwę.
Rudolfs Bangerskis: Tak jest! W takim razie wszystko zostało ustalone, żegnam panów.
Tomas Spade: Przepraszam. Miano mnie tutaj upewnić, że następnym celem rozwoju armii będzie budowa nowego niszczyciela.
Karls Ulmanis: Oczywiście, jutro wydam stosowny dokument.
Tomas Spade: Dziękuje.

Operacja Niemen

Operacja zakłada wyparcia Litwinów na drugą strone tej rzeki.


Ofensywę rozpoczyna Armia Łotwa pod dowództwem marszałka Goppersa. Ma on zająć miasto Szawle i najbliższe okolice. Wyparcie stamtąd Litwinów spowoduje okrążenie Kłajpedy i swobodny atak w jej stronę. Ma tego dokonać armia Łotwa wraz z nowo utworzoną armią Litwa pod dowództwem gen. Berkisa. Tym samym zostanie zakończona operacja, wyparcie Litwinów z tamtej okolicy skróci front i przesądzi o klęsce Litwy. Planuje się, że może potrwać nie więcej jak jeden miesiąc.

Armia Łotwa


Armia Litwa


Rozpad Ententy



Dnia 23 lutego Łotwa wystąpiła z szeregów Ententy Bałtyckiej siejąc zamęt w jej szeregach. Rodacy! Nie dajcie się skłócić! Wszystko to plan Łotwy, który chce osłabić sojusz dla własnych korzysci. Istnieje prawdopodobieństwo, że paktują oni z ZSSR, a wysiedlanie ludność jest tylko przykrywką dla prawdziwych stosunków z Bolszewikami. Powtarzam! Nie dajcie się skłócić. Kłamstwem jest to, że Estonia chce sprzedać nas Bolszewiką! Tylko silne przekonanie i stanowczość może nas obronić przed klęską.

Gazeta Litewska


Obwieszczenie

6 Marca zorganizowano atak na siedziby nieleganlych i tajnych organizacji komunistyczne i lewicowe. Znaleziono tam dużą ilość broni, amunicji oraz symbolów komunistycznych, niestety część osób uciekła. Mamy dokładne informacje na temat planów ataku i osób, które mają w nich uczestniczyć. Ludność rosyjska zostanie wysiedlona na tereny ZSSR, bądź zatrzymana w więzieniach. Osoby o poglądach komunistycznych rozstrzelane. Każdy kto będzie ukrywał osoby wyzej wymienione zostaną aresztowane, a nawet skazane na śmierć.

Rudolfs Bangerskis

Wojna!
Dnia 10 kwietnia rząd Łotewski wypowiedział wojnę Litwie. O dziwo zbiegły się wtedy trzy wydarzenia wpływając niekorzystnie na przebieg wojny.
1. Wypowiedzenie wojny Litwie.
2. Przewrót komunistyczny.
3. Sojusz Litwy z ZSSR.



Wpłynęło to znacznie na sytuacje Łotwy. Mimo wszystko Karlis Ulmanis nie przejmował się tym i nakazał atakować Litwę mając nadzieje, że ZSSR nie przyśle szybko swoich wojsk. Wszak łapanka i deportacja ludności spotęgowała złe stosunki Rosji z Łotwą. Zgodnie z planem Armia Łotwa miała dojść do Szawle, głównego miasta w okolicy 23 kwietnia.

Dziennik Żołnierza Łotewskiego:

17 Kwietnia
Dzisiaj nic nowego. Nadal wieje mroźny wiatr, maszerujemy dzień i noc. Podobno Bolszewicy sprzymierzyli się z Litwinami czy coś takiego, pewnie kolejna głupia plotka w naszej kompanii. Nie mogę się doczekać walk, może dostane medal? Albo awans? Jednak dobrze przeczuwałem, że pójście do wojska jest dobrym wyborem, mogę się przysłużyć Łotwie, a i sławę zdobyć.

20 Kwietnia
Ociepliło się, przestało wiać, a słońce znowu wyszło na wierzch. Nasz dowódca mówi, że niedługo dojdziemy do miasta, mamy sprawdzić broń, zapasy i Bóg wie, co jeszcze. Dziwi mnie tylko jedno, przez całą ta drogę nie spotkaliśmy żadnego Litwina. Mam nadzieje, że chociaż w Szawle nie dadzą takiego popisu. Jeździłem często do tego miasta, jak pewnie większość z osób znam je jak własną kieszeń... Ciekawe czy długo będą się bronić.

24 Kwietnia

Walki ciągle trwają, Litwini nie dają za wygraną, idziemy systematycznie przeszukując każdy dom. Ludność nie jest nam przychylna, jeden omal mnie nie zabił nożem. Na szczęście kolega zdążył go ustrzelić. Już prawie zdobyliśmy miasto, tylko jedna dzielnica się broni, ta z tym pięknym św. Piotra i Pawła. Mam nadzieje, że nie będziemy musieli go niszczyć, bo ta będzie wielka strata.

Kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła


Ostatnie walki trwały właśnie w tym kościele.

Rozmowa marszałka Goppersa z jeńcami wojennymi w kościele.
Goppers: No widzicie, bolszewickie świnie po co wam to było? Warto było bratać się z wrogiem?!
Oficer: Nie oni naszym wrogiem, mamy z nimi sojusz!- Wydarł się oficer. Goppers natomiast ze stoickim spokojem wyciągnął pistolet i strzelił w głowę przerażonemu oficerowi.
Goppers: Nie odzywać się niepytanym. Ty!- wskazał palcem na żołnierza.- Powiedz mi, gdzie reszta uciekła, a daruje ci życie.
Żołnierz: Ja nie wiem! Proszę nie zabijajcie mnie! Mi kazali, ja prosty żołnierz o niczym nie wiedział...- Nie zdążył dokończyć, bo dostał kulkę w łeb.
Goppers: Może ty mi powiesz?- Wskazał na oficera.
Oficer 2: Uciekli do Kowna! Proszę nie zabijaj mnie, ja powiedziałem już co chciałeś.
Goppers: A obiecywałem ci coś? Przykro mi, ale mam rozkazy z góry, żadnych jeńców- skierował się w stronę swoich żołnierzy.- Na zewnątrz z nimi i rozstrzelać. Tylko szybko! Zaraz ruszamy!- Żołnierze automatycznie rzucili się na jeńców i wywlekli na zewnątrz. Natomiast Goppers zwrócił się do podwładnego.- 1 Dywizja zostaje! Macie spacyfikować miasto. Reszta rusza w stronę Kłajpedy.

Sytuacja po I fazie operacji


Po zdobyciu Szawle zgodnie z planem ruszyła dwie armie ruszyły w strone Kłajpedy, napotkały tam jednak nieliczny opór. Zdziwiło to dowódców, bowiem walki o miasto trwały nie całe dwa dni, a uszkodzonych zostało zaledwie kilka budynków.


Rozmowa marszałka Goppersa z Rudolfem Bangerskiem
Goppers: Melduje, że operacja Niemen zakończona!
Rudolfs Bangerskis: Doskonale! Jakieś problemy?
Goppers: Właściwie nie, ale...
Rudolfs Bangerskis: Żadnych ale! Armia Litwa ma pozostać z misją pacyfikacyjną, a ty z swoją powrócić do Szawle.
Goppers: Tak jest!

Łotwa po operacji Niemen



Kontrrewolucja

Rozmowa Dwóch Żołnierzy Litewskich:
G- Gedete
H- Herkus

G: Tak właściwie to jak nam idzie na froncie?
H: Nie wiem. Nie idze nam tylko tym cholernym komunistą!- zbulwerował się Herkus.
G: Racja. Trzeba się przedostać jakoś przez Łotwe i pomóc w kontrrewolucji!
H: Mam nadziej, że uda się nam.
G: Ja też.- Żołnierze przez dłuższy czas milczeli, wchodząc d lasu zagadnął Gedete.- Ty... Napewno wiesz co robisz?
H: Miejmy nadzieje, musimy się dostać do Kowna jak najszybciej.
G: To chociaż naładujmy broń, wiesz... Tak dla wszelkiej pewności.
H: Dobra. Tylko cicho, podobno gdzieś tutaj ukrywają się Bolszewicy.- Żołnierze maszerowali z naładowanymi strzelbami przez las, po kilkunastu minutach zaczeli rozmawiać.- Ty , a kiedy dojdziemy do Kowna?
G: Bo ja wiem, podobno idzie się z 5 dni.
H: To my przejdziemy w 4.- zaśmiał się Herkus. Nagle wśród gestwiny leśnej wydobyłł się trzask łamanego kija.- Co to!
G: Nie wiem!- Z lasu wyszli żołnierze Łotewscy, było ich około pietnastu.
Oficer: Ręce do góry! Wy Bolszewickie świnie!
H: Świnie zrozumiem, a że Bolszewickie to jednak przegięcie.- powiedział podnosząc ręce.
Oficer: Co powiedziałeś?
H: My po stronie tych dobrych.
Oficer: A są tutaj jacyś dobrzy? Przeciez wasz kraj ogarneła czerwona zaraza
H: Tak, ale teraz idziemy do Kowna wspomóc dawny rząd.
Oficer: Ciekawe... Będe musiał o tym powiedomić kogoś.- powiedział zamyślony oficer,nagle oderwał się z niego i rzekł.- Dobra, możecie iść, zatrzymajcie broń i uważać na siebie.-Żołnierzy zamurowało, przez pewien czas stali w miejscu z podniesionymi rękoma patrząc jak najeźdzcy odchodzą.

List Antanasa Smetona do przywódcy Łotewskiego:

Dziękuje w imieniu całego narodu Litewskiego za pomoc, jaką okazał pan w walce z komunizmem na Litwie. Wiem, stąd i zowąd, że nie robił pan tego bezinteresownie. Dlatego zwracam się z prośbą o zatrzymanie wojsk na linii brzegu rzeki Niemen. Pragnę zauważyć, że atak przez rzekę w kierunku stolicy przyniósłby zapewne dużo strat. Ja i wierni mi ludzie postaramy się wytępić czerwoną zaraza z naszego państwa. Pewnie pomyśli pan, jaki ma pan w tym interes? Jeśli wygramy bitwę i wypędzimy bolszewików zgodzę się na wszelkie warunki pokojowe, od razu mogę zapewnić, że zrzekniemy się terenów po lewej stronie Niemena.


Bitwa o Kowno

10 maja rozgorzała się walka w Kownie między Lojalistami i Bolszewikami. Łotwa nie miała zamiaru kiwnąć nawet placem, żeby pomóc, chociaż jednej ze stron.

Atnanas Smetona.



Historia: Antanas Smetona urodził się w Uzulenis koło Wiłkomierza. Po ukończeniu szkoły elementarnej w Taujenai kształcił się w Wiłkomierzu i Lipawie. Razem z J. Jablonskisem i Vincasem Kudirką należał do sekretnej studenckiej organizacji (wzorującej się na masonerii). W 1896 roku zorganizował protest przeciwko obowiązkowym nabożeństwom prawosławnym w szkole. Z tego powodu wyrzucono go z gimnazjum, parę lat później przyjęto go jednakże do jednej z petersburskich szkół. Po jej ukończeniu związał się z nielegalną organizacją patriotów litewskich, publikował i rozpowszechniał książki w zakazanym przez władze rosyjskie języku litewskim. W 1899 roku organizował protesty przeciwko łamaniu prawa przez władze, za co został wyrzucony z uczelni i skazany na dwa tygodnie więzienia i zesłany do Wilna. Powrócił jednak do Petersburga i kontynuował studia. Później parokrotnie aresztowany. W 1902 ukończył uczelnię i podjął pracę w wileńskim Banku Ziemskim. Dwa lata później ożenił się z Soflja Chodakauskaite. W początkowych dniach pobytu w Wilnie zaangażował się w działalność Litewskiej Partii Demokratycznej, którą reprezentował w "Wielkim Sejmasie", został nawet wybrany do jego prezydium. 1904-07 pracował w gazecie "Wieści Wileńskie". Razem z J. Tumas założył gazetę Viltis ("Nadzieja"), gdzie działał na rzecz wolności i samostanowienia narodu, był także członkiem licznych stowarzyszeń niepodległościowych i kulturalnych, uczył dzieci języka litewskiego w wileńskich szkołach.

W 1914 rozpoczął publikację w Vairas ("Wiosło"), nowym dwytygodniku. W czasie wojny pomagał poszkodowanym i nadal aktywnie udzielał się w towarzystwach naukowych. W lecie 1916 był jednym z sygnatariuszy memorandum do Niemieckiego Głównodowodzącego na Froncie Wschodnim, w którym domagał się prawa Litwinów do samostanowienia. Był jednym z organizatorów Konferencji Litewskiej w Wilnie (wrzesień 1916), członkiem jej prezydium, wybrano go także na członka Rady Państwowej (Taryby), później awansował do roli jej przewodniczącego. 16 lutego 1918 A. Smetona razem z innym działaczami podpisał akt niepodległości Litwy.

W dalszym ciągu pozostawał jednakże zwolennikiem porozumienia z Niemcami. Wyrażał pogląd, iż dla młodej państwowości litewskiej większe zagrożenie stanowią Rosjanie i Polacy. Na przełomie lat 1918 i 1919 przebywał w Niemczech i w krajach skandynawskich, gdzie popularyzował ideę niepodległej Litwy. 4 kwietnia 1919 Rada Państwa wybrała go na pierwszego prezydenta. Wkrótce zastąpił go jednak Aleksandras Stulginskis.

Smetona po pierwszych demokratycznych wyborach pozostał poza sejmem, wycofał się do swego "Sulejówka", angażując się w pracę dziennikarską. Redagował pismo związane z "Partią Postępu Narodowego" Lietuvos balsas ("Głos Litwy"), Lietuviskas balsas ("Litewski Głos"), Vairas ("Wiosło"). Przez pewien czas pracował jako komisarz rządowy w okręgu Kłajpedy, ale z racji konfliktu z premierem Galvanauskasem zrezygnował z tej posady. W latach 1923-1927 był profesorem na Uniwersytecie Litewskim, najpierw w katedrze sztuki i historii, później filozofii, wygłaszając pełne pasji i zaangażowania wykłady. W 1932 otrzymał doktorat honorowy Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie.

Po przewrocie wojskowym z grudnia 1926 przyjął propozycję ubiegania się o najwyższy urząd w państwie i został wybrany prezydentem, wiele w tym czasie podróżując po Litwie i nie bez populizmu wsłuchując się w "głos ludu". 15 maja 1928 ogłosił za zgodą parlamentu nową konstytucję, która dawała prezydentowi znacznie szersze uprawnienia niż dotychczasowa (np. przez długi czas Smetona nie zwoływał parlamentu).

W latach trzydziestych opublikowano najważniejsze prace publicystyczne prezydenta. Mimo iż propagował w nich nacjonalizm, odrzucał ideologię faszystowską i nazistowską.

Po stronie Atnanasa Smetony stanęły 2 Dywizje Piechoty. Obsadziły one najważniejsze budynki, w tym zamek i cerkiew garnizonową. Sowieci natomiast z siłą jednej dywizji piechoty i świeżo zwerbowanej milicji pacyfikowali miasto. Bitwa rozpoczęła się nagle, żołnierze rozstawienie po budynkach w jednej części miasta rozpoczęli ostrzał w kierunku maszerującej milicji, wielu padło zaskoczonych, reszta skierowała do Uniwersytetu im. Witolda Wielkiego, gdzie znajdowała się ich główna siedziba. Stamtąd przywódcy zarządzili rozstawienie wojsk w najbliższych budynkach, nie narażając się na ostrzał Lojalistów. Ci natomiast zgodnie z planem zajmowali po kolei budynki okrążając uniwersytet i odcinając drogę ucieczki buntownikom. Po tygodniu przygotowań rozpoczął się generalny szturm wojsk lojalistów na uniwersytet. Szturm się nie udał. Ciężkie straty odnotowano po każdej ze stron. Jeszcze tego samego dnia, około godziny 20:00 rozpoczęto kolejny szturm, tym razem zaskoczeni Sowieci pozwolili na wtargnięcie do kamienic niedaleko uniwersytetu, żołnierzy wyrzucano przez okna i zawieszano flagi Litwy. Po kilku dniach buntownicy otrzymali informacje, że ZSSR zwalcza rewolucje we własnym państwie. Oznaczało to, że nie mają szans na posiłki. Po wyczerpaniu wszystkich zapasów zdesperowani Sowieci podjęli próbę przedarcia się przez linie wroga w stronę ZSSR. Na ich nieszczęście Atnanas przewidział ten ruch i rozkazał skoncentrować tam większą część armii. Rozpoczęła się nie opisana rzeź, niekiedy żołnierze Sowieccy nie zdążyli często oddać nawet jednego strzału. Po dwóch godzinach pole przed miastem zaroiło się od trupów, jeńców rozstrzeliwano, a ludność zabierała ciała. Atnanas natomiast nie tracąc czasu zaczął pisać list do Łotyszy stojących po drugiej stronie rzeki, prosząc o pokój.

Zamek w Kownie


Cerkiew Garnizonowa


Gotycki "Dom Perkuna"