Rzeczpospolita Wielkich Wyzwań

Europa potrzebuje dwudziestu lat świetego spokoju
~Jerzy Mikołaj Czartoyrski na Kongresie Hanowerskim [1822]

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski i Litwy historia inksza, niźli w podręcznikach zapisana... - after story​

PANOWANIE KRÓLA FRYDERYKA II - część pierwsza
1823-1840

W roku pańskim 1823, możnaby rzec, rozpoczął się nowy rozdział w historii Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Zawarcie kończącego wojny rewolucyjne traktatu w Hanowerze miało przynieść na długie lata spokój umęczonemu kontynentowi, a więc także państwu Polsko-Litewskiemu. W tym samym roku do domu pana odeszła królowa Katarzyna I, ostatnia wielka monarchini Rzeczpospolitej. Jej następcą został najstarszy z ósemki królewskich dzieci, Fryderyk II, którego panowanie zapoczątkowuje rządy w kraju nowej dynastii, Gyllenstiernów, zwanej takze domem Jutlandzkim. Gdy Fryderyk II obejmował władzę, jego rodzeństwo było już rozproszone po całej Europie - rezultat polityki dynasteycznej uprawianej na salonach Hanoweru. Z jego trzech braci, najstarszy, Jerzy został po ojcu królem Danii; średni, Kazimierz, po bezskutecznych zabiegach o tron Holenderski wybrał kariere wojskową w Rzeczpospolitej, zaś najmłodszy, Karol August w 1821 dzięki małżeństwu został księciem Holsztyńskim. Siostry Fryderyka, Anna, Jadwiga, Katarzyna i Izabela zostały wydane odpowiednio za króla Szwecji, księcia Mediolanu, króla Szwecji i księcia Yorku, brata monarchy Brytyjskiego. Niedawno zaściankowy dom Jutlandzki był wiec skoligacony z połową Europy.

Fryderyk II uważany był przez współczesnych za monarchę leniwego, unikającego obowiązków. W rzeczywistości król, uważający sam siebie za niewystarczająco kompetentnego, był osoba bardzo pracowitą, zaś oddanie władzy parlamentowi wiązało się z jego liberalnymi poglądami. Pod koniec życia zresztą zmienił zdanie, co być może wiązało się próbami osłabienia prerogatyw monarszych.​

Fryderyk II, wychowany w duchu oświecenia, choć inteligencją wiele nie ustępował wybitnym rodzicom, był włądca raczej pasywnym, co pozwoliło na ponowne przesunięcie punktu ciężkości w państwie na ulicę Madalińskiego w Warszawie, gdzie w latach 1820-26 wybitny neoklasycystyczny architekt Jakub Kubicki skonstruował wspaniała siedzibę dla parlamentu. Ogólnie lata 20-ste i 30-te XIX wieku to prawdziwy boom architektoniczny w Rzeplitej spowodowany stabilnością polityczną i gospodarcza hossą; największe dzieła tego okresu to letni palac królewski w Lwowie, świątynia Opatrzności Bożej w stolicy (wotum narodu za zwycięstwo w wojnie rewolucyjnej), hotel Lambert w Wilnie i Teatr Narodowy w podwarszawskich Maciejowicach, fundacja hetmana Koniecpolskiego. W tym okresie powstaje pieśń uznana w późniejszym okresie za hymn narodowy - "Boży naród" Michała Glinki, wariacja na temat "Bogurodzicy"; tworzą tak znani artyści jak Fryderyk Szopen, Józef Elsner czy Karol Majer (muzycy): Bernard Mickiewicz, Adam Krasieński i hrabia Aleksander Bończa (literaci); Józef Emanuel Kancki, Fryderyk Schleiermacher czy Artur Szoparewicz (filozofowie). Fryderyk II, który aktywnie wspierał kulturę, ufundował w okresie swojego panowania szereg galerii, bibliotek i dwa nowe uniwersytety - w Rydze i Lwowie.

Joachim Lelewelski był synem zamożnego bankiera rodem z Prus. Początkowo zajmował się karierą naukową, kładąc podwaliny pod polską szkolę historyczną w ekonomii, jednak naturalna charyzma predysponowała go do roli przywódczej wśród osłabionego ugrupowania Wajsów. Lelewelski doprowadził do odnowienia tejże partii i nadania jej umiarkowanego, liberalnego charakteru. Kanclerz wielki w latach 1826-30, w okresie jego rządów Rzeczpospolita podjęła rywalizację kolonialną z innymi państwami.​

Ale wrócmy może do zarzuconej wcześniejszej myśli. Jako się rzekło, ulokowany w nowej, okazałej siedzibie parlament miał w latach 20-tych ponownie zdominować władze w Rzeczpospolitej, acz tym razem bez konfliktu z tronem. W owym okresie doszło zresztą do poważnego przetasowania na scenie politycznej. Dominująca w okresie rządów Katarzyna I partia latronów straciła bowiem na początku XIX wieku swój czysto ziemiański charakter; w 1825 roku szlachta ziemska nie była w stanie samodzielnie podtrzymywać wielkiej organizacji politycznej, swoje zrobiły tez trendy społeczno-ekonomiczne. W efekcie do latronów dołączyła szlachecka część wajsów, która ta partia z kolei w latach 20-tych, pod charyzmatycznym przywództwem Joachima Lelewelskiego odeszła od swoich rewolucyjnych skłonności i w swoim programie skupiła się na ekonomii Wajsowie sprawowali władzę w latach 1826-30, gdy władze odebrali im odnowieni latronowie pod wodzą Franciszka Druckiego. W 1832 roku doszło jednak w tym ugrupowaniu do rozłamu, czego efektem było ukonstytuowanie się Ligi Konserwatywnej Janusza Woronicza. W połowie lat 30-tych te fluktacje uległy zakończeniu, a te trzy ugrupowania miały dominować (w przypadku rojalistycznej Ligi może raczej istnieć) na scenie aż do pojawienia się na niej socjalistów.

Franicszek Drucki wywodził się ze średnio zamożnej szlachty ziemskiej z okolic Mińska. Odebrawszy wychowanie na uchodzącymi za najliberalniejszy w Rzeczpospolitej Uniwersytecie Gdańskim, początkowo wiązał swą przyszłość z wojskiem, min. dowodząc regimentem w bitwie pod Trembowlą. Po zakończeniu wojny, związał się z latronami, gdzie wkrótce objął przywództwo frakcji dążącej do zerwania z feudalnymi korzeniami partii. Nowi konserwatyści już w 1830 roku zdolni byli do podważenia pozycji skonsolidowanych przez Lelewelskiego wajsów, choć wkrótce, jako wyraz protestu przeciw Druckiemu, szeregi latronów opuścili reakcjoniści, tworząc Ligę Konserwatywną. W okresie swoich rządów (1830-32 i 34-35) Drucki dążył do naprawienia stosunków z bardziej konserwatywnymi siłami Europy, popsutymi przez Lelewelskiego.​

Okres rządów Fryderyka II to powolny rozwój rewolucji przemysłowej, która ze Ślaska rozprzestrzeniła się na cały kraj, a następnie państwa ościenne. Najlepsze przykłady rozwoju przemysłu w państwie to: Sandomierz, "królestwo Mostowskiego";, które długoletni burmistrz tego miasta, Tadeusz Trąba Mostowski obrócił w centrum włókiennictwa; Połtawa i Krzemieńczuk na Ukrainie, gdzie nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu metalowego; Iława Pruska, która stała się stolicą polskiego gorzelnictwa; Gdańsk, Królewiec i Ryga, gdzie prawdziwy boom przezywał przemysł stoczniowy. Jedynie rdzenne Ziemie Litewskie i Estonia opornie przyjmowały zmiany, co wiązało się dominacją szlachty ziemskiej na tych terenach. W tym czasie Śląsk i ościenna Małopolska stawały się prawdziwymi europejskimi centrami produkcji, rywalizując z Brytyjskimi marchiami, belgijską Flandrią i Neapolem.

Zakłady włókiennicze we Wrocławiu, 1840. Mechanizacja produkcji spowodowała gwałtowny spadek cen podstawowych dóbr jak odzież, co poprawiło sytuacje materialną chłopów. Jednocześnie wielu z nich przenosiło się do miast, skuszonych zarówno stabilnością, jaką zapewniała praca w fabryce, jak i prestiżem, jakim cieszyli się mieszkańcy miast. Dopiero w latach 40-tych i 50-tych dojdzie do rozczarowania proletariatu warunkami pracy i życia w miastach i pierwszymi rucham tejże warstwy o charakterze społecznym.
​

Ze Śląskiem wiąże się tez jedyna, choć czysto formalna, zmiana granic Rzeczpospolitej w tym okresie. W 1823 roku, zaraz po wejściu na tron Fryderyk II zdecydował się skończyć z fikcją prawną i włączyć księstwa Sląskie do korony jako województwa Raciborskie i Wrocławskie; dzięki temu ta gospodarczo kluczowa dzielnica min. wreszcie otrzymała stałe przedstawicielstwo w sejmie. Ów krok oburzył jednak Niemców, w których kraju powoli budził się nacjonalizm; kanclerz Austrii Wenzel von Metternich w odpowiedzi na działania Rzeczpospolitej doprowadzić chciał do zawarcia Ligi Niemieckiej, jednak napotkał silny opór Hanoweru.

Indie i okolica AD. 1835. Na czerwono kolonie Angielskie, pomarańczowo - polskie, żółto - Hiszpańskie.​

Były to jednak na razie tylko symbole i gesty; nikt nie miał w Europie zamiaru naruszać ładu hanowerskiego. Wysiłek mocarstw koncentrował się na koloniach. Hiszpania w 1827 roku ostatecznie została wyparta z Ameryki Południowej, co znacznie osłabiło niegdyś największą potęgę świata. Podobne problemy zanotowali Anglicy, którzy jeszcze w XVIII wieku stracili Amerykę Północną na rzecz buntowników, a więc Stanów Zjednoczonych i Królestwa Britanii, a podczas wojen napoleońskich musieli zmagać się z rebelią w Meksyku, którą ostatecznie Londyn uznał w 1825, wobec groźby interwencji USA. W tej sytuacji Anglicy zwrócili się ku Afryce i Azji, rugując z tego regionu Hiszpanów, którzy utrzymali jedynie ziemie wokół Przylądka Dobrej Nadziei oraz Malakkę; w 1828 roku Anglicy zdobyli przyczółek w Indiach, opanowując Bombaj, a w 1833 roku podbili Cejlon. Azją zainteresowali się również Holendrzy, którzy w 1835 roku zaczęli inwazję na Jawę. Największym graczem w regionie pozostała jednak Rzeczpospolita, której wojska w 1825 roku zajęły Jawę, a w 1831, zaniepokojone ekspansją Anglików, ustanowiły protektorat nad Gudżaratem w Indiach. Pomniejszymi graczami w koloniach miała być Francja (w 1829 roku zajęła południowy Sarawak) i Dania (tocząca w latach 1833-35 zwycięską wojnę z sułtanatem Acehu).

 

Dziś towarzysze, posadziliśmy tu drzewo wolności, którego żaden tyran nie odważy się ściąć aż po wieki wieków.
~generlissimus Benedict Arnold po decydującej bitwie pod Nowym Liverpoolem [1762]

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli świata całego historia inksza, niźli w podręcznikach zapisana... - wprowadzenie​

AMERYKA PÓŁNOCNA



Jeszcze na początku XVIII wieku Ameryka Północna podzielona była niczym tort pomiędzy poszczególne mocarstwa kolonialne. Francuzi kontrolowali Acadię [Quebec], jednocześnie rozpoczynając penetrację zachodnich wybrzeży kontynentu. Portugalczycy i Holendrzy toczyli ze sobą boje na wschód od posiadłości Francuskich. Anglicy, zwyciężywszy Hiszpanów na południu, kontrolowali wielkie połacie ziemi od Nowej Anglii aż po Jukatan; Iberyjczykom pozostała kontrola nad Ameryką Środkową, Kubą i Florydą. Jednak wiek oświecenia, a następnie chaos spowodowany wojnami rewolucyjnymi całkowicie wywrócił sytuację na kontynencie.
Jako pierwsze niepodległość uzyskały Stany Zjednoczone (w 1766 roku) - korzystając z chaosu rewolucji angielskiej. Czteroletnie zmagania zakończyły się totalnym zwycięstwem kolonistów, którzy ustanowili silną, jak się wydawało republikę. Stany szybko zaczął jednak trawić konflikt między zacofanym południem i lepiej rozwiniętą północą;; uchwalona w 1770 roku konstytucja daje przewagę plantatorom z południa, jednak siła ekonomiczna leżu na północy. W XIX wieku na ten podział nakłada się kwestia niewolnictwa.
Rok po USA swoją niepodległość ogłosiło królestwo Britanii. Jego geneza równie tkwi w rewolucji angielskiej; po klęsce w domu to tutaj uciekła dynastia Tudorów, nowe państwo budując w oparciu o tereny lojalne koronie. Britania zajmuje najgęściej zaludnione tereny Ameryki, a polityka kolejnych władców sprzyja rozwojowi - jest to obecnie najlepiej rozwinięty kraj kontynentu.
Na północ od Britanii leży terytorium Federacji Kanadyjskiej, która niepodległość wywalczyła sobie w 1786 roku, pry wydatnym wsparciu Stanów Zjednoczonych. W jej skład wchodzą dawne kolonie Holenderskie (Oranje/Nowy Brunszwik), Portugalskie [Gambino/Halifax] oraz Brytyjskie (Vermont). To najbardziej obecnie liberalny kraj świata, o ustroju federacyjnym i silnie zdecentralizowany; razem z Britanią odbiera najwięcej imigrantów.
Dawne kolonie Francuskie w 1799 roku ogłosiły niepodległość jako Republika Akadyjska; wiązało się to głównie z blokadą kolonii francuskich prze flotę koalicji . Akadia rości sobie pretensje do wielkich połaci ziemi, jednak jest stosunkowo słabo zaludniona, opierając się głównie na przybyszach z Francji.
Republika Saubure miała skończyć jako cześć składowa Mezonii, jednak skuteczna obrona fortu Les Vegas wyzwoliła we Francuskich kolonistach ducha niezależności. Saubure to państwo zagadka; słabo zaludniony i sąsiadujący z agresywnym rywalem, jednak o sprawnych elitach i dobrej pozycji geopolitycznej.
Federalna Republika Mezonii miała największe problemy z wyrwaniem własnej niepodległości z rąk Londynu; udało jej się to dopiero po 12-letniej wojnie, w 1806 roku.. Mezonia jest prawdziwym konglomeratem kultur, z silnym elementem indiańskim, co czyni to państwo wyjątkowo niestabilnym - jednak w okolicy pozostaje militarną potęgą.
W 1803 roku z Ameryki Północnej ostatecznie wycofali się Hiszpanie, a w miejsce ich dawnych kolonii powstała masa mniejszych państewek - Republika Florydy, Republika Jukatanu, Republika Kuby i wreszcie Stany Zjednoczone Ameryki Środkowej. Są to jednak państwa słabsze od swoich rywali i, poza Jukatanem, zbyt mało ludne, by liczyć się w regionalnej polityce. Po Kongresie Hanowerskim Hiszpanie usiłowali wrócić do Ameryki, jednak poza odzyskaniem wysepek na Karaibach i zainstalowaniem sprzyjajaćych rządów na Florydzie i Jukatanie niewiele wskórali.

 

Nowy Świat Zjednoczony dziś stoi przeciw Hiszpańskiemu ciemiężcy, i tak pozostanie tak długo, jak długo idea wolności pozostanie naszym światłem.
~Salomon Bolivar do parlamentu Wielkiej Velanzueli, cztery lata przed jej rozpadem [1825]

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli świata całego historia inksza, niźli w podręcznikach zapisana... - wprowadzenie​

AMERYKA POŁUDNIOWA



Kontynent Ameryki Południowej w przeważającej części stanowił obszar kolonizacji potę kolonialnych z półwyspu iberyjskiego. Zawarty w 1503 roku Traktat w Tordesillas przyznawał zachodnią cześć kontynentu Hiszpanom, zaś wschód - Portugalczykom. Ci drudzy szybko zresztą zdobyli przewagę nad Kastylijczykami, uwikłanymi w walki z Anglikami Francuzami.
Potężna portugalska kolonia, Brazylia była pierwszym realnie niepodległym państwem nowego świata; w 1758 roku wybuchł tu bunt plantatorów przeciw rządowi w Lizbonie. Niespodziewanie niewielka ruchawka przerodziła się w 30-letnią prawie wojnę o niepodległość, która zakończyła się wyparciem Portugalczyków z kontynentu. Brazylia jest dziś jedyną monarchią nowego świata; w 1790 roku jej parlament wybrał na cesarza Filipa z mediolańskich Sforzów. Lojalna do niemal samego końca wobec Lizbony pozostawała Brazylia południowa, zajęta przez buntowników w latach 80-tych XVIII wieku; na terenach tych powstała Republika Gloriany, stosunkowo liberalne państwo, wciąż utrzymujące silne więzi z dawną metropolią
W 1808 roku, wobec kryzysu imperium, walkę o niepodległość rozpoczęły kolonie hiszpańskie pod wodzą metysa, Solomona Bolivara. Efektem piętnastu lat wojen było powstanie Wielkiej Velanzueli, obejmującej północ kontynentu. Hiszpanie powrócili w 1831 roku, zajmując z łatwością Gujanę, Wielka Velanzuela szybko bowiem pogrążyła się chaosie walk wewnętrznych, czego wynikiem był podział na trzy częśći: Incanię, Pinzonię i Velanzuelę, o podobnym potencjale i terytorium.
Incania dużą jego cześć straciła jednak w latach 1833-35 na rzecz Republiki Fleurii, państwa kolonistów Francuskich, która niepodległość uzyskała analogicznie do Akadii w 1799. To najlepiej rozwinięte i zaawansowanie państwo kontynentu, do tego o najmniejszym procencie ludności tubylczej - efekt zbrodniczej polityki metropolii.
Innym państwem, które ucierpiało z rąk Francuzów była Federacja Boliwijska, której niepodległość Boliver pomógł wywalczyć w latach 1824-27. W 1830 roku oderwała się odeń jednak Republika Chile, a w 1831 - Republika Guarani.
Ostatnim państwem na kontynencie jest Konfederacja La Platy, która o niepodległość walczyła najmniej; skorzystała za to na porażkach Hiszpańskich na innych frontach, oraz pomocy włoskich awanturników pod wodzą Garibaldiego.

 

Tak pokonani, już nie wrócą
~Wielki Admirał Yi Sunshin po zwycięstwie nad Japończykami nieopodal Takeshimy, któe zapobiegło inwazji szogunatu na Koreę [1596]

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli świata całego historia inksza, niźli w podręcznikach zapisana... - wprowadzenie​

AZJA

​

Gęsto zaludniony i do niedawna prozdujący cywilizacyjnie kontynent Azjatycki w XVIII i XIX wieku stał się celem wyścigu o kolonie między mocarstwami europejskimi. Jednocześnie regionalne potęgi wciąż są w stanie opierać się penetracji białych barbarzyńców, chociaż....
Teoretycznie największym mocarstwem kontynentu jest Imperium Chińskie, rządzone, od pokonania Mandżurów w 1707 roku przez dynastię Wang. Jednak państwo to od lat toczą konflikty wewnętrzne, głównie wzbudzane przez lokalnych chrześcijan, oraz problemy o charakterze społecznym (niedobór kobiet!). Ostatnią kluczowa kwestią dla Chin jest coraz większy przemyt opium przez Brytyjczyków, Polaków i Portugalczyków, z czym władze w Nankinie gotowe są walczyć.
Renesans przeżywa za to do niedawna wasal Chin, Cesarstwo Korei. Wieki rządów mądrych władców dynastii Joseon przyniosły temu państwu prosperitę i rozwój, a w owym 1707 Korea de facto uniezależniła się od większego sąsiada. Teoretycznie podobnie przedstawia się sytuacja Cesarstwa Japonii, rządzonej od dwóch wieków przez szogunów z rodu Uesugi, jednak w rzeczywistości odizolowane od świata państwo znajduje się w potężnej stagnacji,
W Indochinach panuje równowaga miedzy trzema rywalami: Birmą, Syjemem i Wietnamem, której grozi jednak ekspansja Brytyjska i Hiszpańska w regionie. Europejczycy zdołali już zdominować niemal całe Malaje: Hiszpanie okrakiem siedli w Malezji, kontrolując kluczowe portu, Duńczycy opanowali część Acehu, Polacy zajęli większość wysp Indonezji, gdy Holendrzy w latach 30-tych zaczęli podbój Jawy, zaś Francuzi - Sarawaku.
Potęgi Europejskie silnie zaznaczyły także swoją obecność w Indiach. Anglicy kontrolują już znaczną część wybrzeża tego subkontynentu, prowadząc w latach 30-tych gwałtowną ekspansję w Bengalu i Biharze. Z drugiej strony Polacy posiadają silną pozycję w regionach zamieszkiwanych głównie przez Muzułmanów, a więc Gudżaracie i Kalacie. Lokalne "mocarstwa", a więc Imperium Majsuru i Sułtanat Delhi znajdują się w fazie rozkładu, a nowa silą, Imperium Sikhów znajduje się zbyt daleko, by dać odpór przybyszom.
Sikhowie zresztą zajęci są poszerzaniem swego terytorium na zachód, kosztem upadającego Imperium Mogolskiego. Stanowiąca dominującą siłę w regionie od wielu wieków monarchia u początku XIX wieku znajdowała się już na skarju upadku, który chwilowo odwlekło podzielnie kraju na dwie części. Silniejsza, północna, ze stolicą w Samarkandzie jest jednak skutecznie kąsana przez Rosjan, gdy słabsza, południowa, chwieje się pod ciosami opozycji wewnętrznej - Beludżów, Sikhów i odbudowanego Imperium Perskiego. To ostatnie w latach 1814-21 prowadziło zresztą wygraną wojnę z Turcją, zajmując w ten sposób część Iraku, a dzięki wysiłkom modernizacyjnym kolejnych szachów z dynastii Awengerydów znalazło się blisko poziomu cywilizacyjnego Europy.
Wreszcie, na półwyspie arabskim trwa wojna między rodami Raszydów i Saudów o dominację nad całym regionem. Saudowie korzystają z pomocy Ishafanu, Raszydowie zaś - Stambułu, a sytuacja wydaje się być patowa; o jej wyniku może zaważyć ewentualna wojna między protektorami... lub pojawienie się w regionie Europejczyków.

 

Nie ma dziś wolności w Europie! Zaprawdy, panują nad nami rządy niewolnicze.
~Lord Byron po osadzeniu Karola I Habsburga na tronie Greckim [1834]

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli świata całego historia inksza, niźli w podręcznikach zapisana... - wprowadzenie​

EUROPA

PÓŁNOC​

Największym mocarstwem dzisiejszego świata jest bez wątpienia Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii. Połączone w 1701 roku pod jednym berłem królestwa Anglii i Szkocji ostatecznie zostały zjednoczone w wyniku krwawej rewolucji (1764-67), podczas której wygnano z państwa dynastię Tudorów i osadzono na tronie jej boczną linię, dom Kumbryjski. Choć Anglicy utracili wówczas większość swoich amerykańskich posiadłości, dynamizm kolonialny Brytanii nie zwolnił. Royal Navy odegrała kluczową rolę w wojnach rewolucyjnych, a następnie w ekspansji na terenie Azjatyckim. Brytyjczycy siedzą dziś okrakiem w Indiach, jednocześnie kolonizując kontynent australijski; na rodzimych wyspach w najlepsze trwa zaś rewolucja przemysłowa, w której Zjednoczone Królestwo zdecydowanie przoduje.
W Skandynawii zakończyła się ostatecznie dominacja Królestwa Szwecji, które w 1828 roku ostatecznie zrezygnowało z pretensji do Norwegii i Danii. Sztokholm pozostaje jednak ważnym graczem w europejskiej polityce. Unia z Polską przyniosła podobny status Królestwu Danii, które dzięki współpracy z większym bratem doczekało się kolonii w Azji. Na uboczu pozostaje Królestwo Norwegii, najbardziej zapóźnione z tych państw.

FRANCJA I NIDERLANDY​

Mimo porażki w wojnach rewolucyjnych Francja utrzymała swój status mocarstwa, choć utraciła wszystkie zdobycze rządów Republiki. Restaurowana monarchia Burbonów Filipa VII po powrocie zaprowadziła istne rządy terroru, które skończyły się ostatecznie jej wygnaniem na fali rewolucji lipcowej 1831 roku; na tron obrano ostatecznie syna niesławnego Jana Bernadotte'a, Napoleona I, mającego dużo lepszą reputację na dworach Europy, co pozwolić mu zalegitymizować swoją władzę i jednocześnie połączyć odziedziczoną Gaskonię z macierzą. Protest złożyła Hiszpania, jednak mocarstwa wolały na tronie dziecko rewolucjonisty niźli kłopotliwego tyrana. Cesarstwo Francuskie dziś z zachłannością spogląda na okupowanie niedawno księstwo Lotaryngii i księstwo Burgundii, których związki z Rzeszą coraz bardziej słabną. Jednocześnie państwo odbudowuje się gospodarczo, szybko goniąc Anglików i Polaków.
Inną ziemią utraconą przez Francję w wyniku wojen rewolucyjnych była Flandrią, której połączenie z hrabstwem Hainaut doprowadziło do powstania Królestwa Belgii. Rządzone żelazna ręką przez króla Alberta II z rodu Wittelsbachów państwo pozostaje jednak niestabilne, a wielu flamandów wolałoby widzieć swój region niepodległym lub w objęciach Niderlandów.
Te w 1831 roku powróciły pod władzę Burbonów, jako rekompensata za utracenie Paryża przez ta dynastię. Królestwo Niderlandów swe wysiłki skupia na ekspansji kolonialnej; mimo utracenia w 1786 roku posiadłości amerykańskich, Holendrzy wciąż utrzymują silną pozycję w Azji, a w 1835 roku uruchomili inwazje na Jawę.

IBERIA​

Królestwo Hiszpanii było państwem, które najbardziej ucierpiało w wyniku wojen rewolucyjnych, tracąc Gaskonię, Neapol i posiadłości w Amerykach. Choć bita niemiłosiernie przez Francuzów armia hiszpańska ostatecznie znalazła się obozie zwycięzców, niewiele z utraconych ziem udało się odzyskać; wielka ekspedycja do Ameryki 1831 roku przyniosła nikłe rezultaty. Dodatkowo kryzys sukcesyjnych po królu Józefie I rozpoczęty w 1833 roku również osłabia ten kraj. Mimo wszystko Hiszpanie dalej pozostają główną siłą w Italii, zachowując wpływy w Królestwie Sardynii-Sycylii oraz Republikach Genueńskiej oraz Sieńskiej. Gospodarka Hiszpańska wydaje się być jednak nie nadążać za zachodzącymi zmianami.
Królestwo Portugalii od wielu lat stoi na uboczu rywalizacji w Europie, koncentrując się na konsolidacji posiadłości kolonialnych. Choć Lizbonie nie udało się utrzymać Brazylii, wciąż pozostają główna siłą w Afryce, kontrolując wybrzeża Angoli i Gwineę. W Azji zaś Portugalczycy zachowali wyspę Flores oraz Macao w Chinach Goa w Indiach.

ITALIA​

Półwysep Apeniński od wielu wieków podzielony jest na kilkadziesiąt małych państewek, często pod kontrolą ościennych mocarstw. Najsilniejszym dziś wydaje się być Księstwo Mediolanu, rządzone przez ród Sforzów. Mimo wewnętrznym konfliktów na tle religijnym, udało im się dać odpór zarówno Austriakom, jak i Francuzom, skutecznie broniąc reszty półwyspu. Mediolan jest tez i najsilniejszym ekonomicznie państwem Wloch, choć po piętach depcze mu Księstwo Sabaudii, znajdujące się pod silnymi wpływami Francuzów. Przygasła za to gwiazda Republiki Weneckiej, kontrolowanej de facto przez Wiedeń.
W centrum Italii od wieków trwa klincz między Sieną, Republiką Florencji, księstwem Urbino, księstwem Modeny-Ferrary, księstwem Lukki i Patrymonium Św. Piotra. Zagrożone przez Mediolan z północy i Neapol z południa żadne z tych państw nie jest w stanie narzucić swojej dominacji innym.
Na południu silną pozycję zdobyło Królestwo Neapolu, które w 1803 roku ostatecznie, po wielu wiekach walki wywalczyło sobie niepodległość z rąk Hiszpańskich. Relatywnie silne militarnie, wraz z Sycylią jest jednak najbardziej zacofanym państwem Włoch.

GERMANIA​

Po upadku Świętego Cesarstwa Rzymskiego w Niemczech wytworzyła się swoista polityczna próżnia, którą trudno będzie zapełnić - tym bardziej, iż kontestatorów do przywództwa w Niemczech jest co najmniej dwóch.
Tradycyjną potęgą w regionie jest Królestwo Austrii, które wpływy silne są w południowych Niemczech. Potencjał ekonomiczny i demograficzny dawnego arcyksięstwa wydaje się być jednak zbyt slaby na dłuższą matę, by utrzymać dominująca pozycję; Wiedeń z tego powodu dąży do szybkiego rozwiązania "kwestii niemieckiej".
W wyniku wojen rewolucyjnych na potęgę wybiło się Królestwo Hanoweru, które powierzchnia w 1821 roku wzrosła o 250%. Nie licząc Pomorza, to najlepiej rozwinięte państwo w Niemczech, zdecydowane na wyrwanie laski pierwszeństwa w dawnej Rzeszy z rąk Wiednia.
Najsilniejszymi poza ta dwójką państwami Niemieckimi są na północy Elektorat Brandenburgii i Wielkie Księstwo Saksonii, na południu zaś Księstwo Wirtembergii i Księstwo Bawarii, jednak żadne z nich chyba nie jest w stanie rzucić rękawicy liderom.

EUROPA CENTRALNA​

Tradycyjna strefa wpływów państwa Polsko-Litewskiego, pozbawiona wielkich potęg. Niegdyś silne Królestwo Czeskie dziś wydaje się służyć jedynie jako bufor między Rzeplitą a Austriakami; Czechy od dawna znajdują się w zapaści demograficznej i gospodarczej, choć w wyrwaniu się z tej drugiej pomóc może boom na pobliskim Śląsku.
Najsilniejszym państwem w regionie wydaje się być Królestwo Węgier, jednak i ono ma swoje problemy. Zacofanie ekonomiczne uniemożliwia podjęcie rywalizacji z sąsiadami, a konflikty o charakterze etnicznym grożą w przyszłości rozsadzeniem państwa. Dużo lepiej przedstawia się sytuacja Księstwa Mołdawii, która pod protektoratem polskim znacząco się wzmocniła. Słabsze dackie państewko, Księstwo Wołoszczyzny dalej znajduje się pod butem Osmanów, podobnie jak Księstwo Serbii, które w 1821 roku wybiło się na autonomię. Stawkę zamyka Królestwo Chorwacji, które od dwóch wieków z trudem utrzymuje niezależność od Turcji, Węgier i Austrii.

WSCHODNIE RUBIEŻE​

Na wschodzie europy znajdziemy dwie wielkie potęgi, które jednak znajdują się raczej w fazie schyłkowej swojej mocarstwowości. Imperium Osmańskie od wielu lat sukcesywnie traci kolejne terytoria; w XIX wieku min Irak (na rzecz Persji), Banat (na rzecz Węgier) i Serbię. Oprócz zapóźnienia gospodarczego i rosnących w siłę nacjonalizmów problemem jest też status wicekrólestwa Eigptu, którego energiczny władca, Mehmed Ali Pasza niemalże otwarcie dąży do zdobycia niepodległości.
Cesarstwo Rosyjskie jest w 1836 roku największym państwem świata, jednak wielkie połacie Syberyjskiej tajgi nie są w stanie pomóc Moskwie. Na dworze carów trwa walka między stronnictwami konserwatywnych Imperialistów i reformatorskich Polonusów, a południowa flanka kraju wrze pod wpływem ruchów islamskich, wspieranych przez Stambuł. Najbardziej Rosja liczy jednak na to, iż Rzeczpospolita ujawni jakąś słabość, dzięki której możliwe stanie się zdobycie ziem ruskich i ukraińskich.
Między tymi potęgami znajdziemy dwa małe państewka kaukaskie. Królestwo Gruzji od czasu odzyskanie niezależności w XVII wieku przy pomocy Polskiej usiłuje zachować swoja państwowość, jednak Warszawa jest daleko od Soczi, zaś islamiści - blisko. Drugim państwem na kaukazie jest Emirat Dagestanu, państwo satelickie wobec Imperium Osmańskiego.
Wreszcie,Królestwo Grecji, będące wynikiem skutecznej rewolucji lat 1827-31, wspartej przez Brytyjczyków, Rosjan i Polaków. Grekom przewodził król Krety, Konstantyn II Paleolog, potomek cesarzy bizantyjskich, jednak jego śmierć w trzy lata po zakończeniu wojny przyniosła kolejną interwencję mocarstw, która doprowadziła do osadzenia na tronie w Kandii Habsburga. Wsparcia powstańcom odmówiło za to Królestwo Cypru, kontrolowane przez sprzyjających Stambułowi Francuzów.

 

1. Gwiazda wolności widnieje na niebie
Złączone królestwa w chwale i potędze
O stwórco świata, łaski twe niezmierne
Niech twoja wola na tej ziemi będzie
Rzeczpospolita, ojczyzna kochana
Siłą i glorią wszędy niezrównana

Ref. Nigdy nie upadnie, nie ugnie kolana
Boży nasz naród, Polonia-Lituania
Wyzwolenie świata, wolność dziś nastaje
Vivat magnus dux et rex Poloniae

~Michał Glinka "Bozy naród" (1827) [nieformalny hymn państwa Polsko-Litewskiego]

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli świata całego historia inksza, niźli w podręcznikach zapisana... - wprowadzenie​

RZECZPOSPOLITEJ PRZEDSTAWIENIE - POLITYKA

O Państwie Polsko-Litewskim historia krótka​

Rzeczpospolita Polsko-Litewska jest efektem unii zwartej w Wielawie grudniem 1571 roku. Po wielu latach wyniszczającej wojny religijnej władcom z dynastii Jagiellonów udało się połączyć pod jednym berłem dwa rządzone przez ród domeny. W Koronie dominację zdobyła sobie w XVI wieku religia protestancka, gdy na Litwie po dziś dzień utrzymuje się chwiejna równowaga między katolikami, prawosławnymi i kalwinami; przewaga tych pierwszych została zniwelowana w wyniku gwałtownego rozwoju ziem ukraińskich. Ustrój Rzeczpospolitej, początkowo dążący w kierunku absolutyzmu królewskiego, został zdefiniowany na sejmach lat 60-tych wieku XVIII; sejm nadzwyczajny roku 1667 wydał pierwsze akty służące za podwaliny konstytucji. W tymże samym XVII wieku Rzeczpospolita wdała siew długotrwały konflikt o charakterze religijnym w Rzeszy, występując jako protektor protestantów. Pokój Drezdeński z roku 1655 wprowadzał równowagę religijną w Niemczech, zaś Rzeczpospolita wyrosła na jedno z pierwszoplanowych mocarstw europejskich.
Wiek XVIII stał pod znakiem długotrwałych zmagań na wschodzie, gdzie państwo Polsko-Litewskie toczyło ze zmiennym szczęściem boje z Imperium Osmańskim i Rosją, które zakończyły się osłabieniem Turcji i wzrostem potęgi Rosyjskiej, która w późniejszym okresie zajęła Krym i Kazań. Jednocześnie postępowała ewolucja ustroju Rzeczpospolitej w kierunku konstytucjonalizmu; kosztem prerogatyw królewskich i uprawnień sejmu władze zdobyła sobie egzekutywa, z kanclerzem wielkim na czele. W tym okresie nastąpiło również zacieśnienie unii.
Pod koniec XVIII wieku Rzeczpospolita rozpoczęła gwałtowną ekspansję kolonialną, zakładając kolonie w Afryce i Azji; do życia powołano również flotę z prawdziwego zdarzenia. Jednocześnie swą siłę potwierdziła armia Rzeczpospolitej, gdy państwo znalazło się w oku cyklonu wojen rewolucyjnych, skutecznie odpierając inwazję Turecko-Rosyjsko-Niemiecką i uczestnicząc w decydującej bitwie pod Compiegne.

Ustrój Rzeczpospolitej​

Rzeczpospolitą od 1667 roku można uznać za wzorowy przykład monarchii konstytucyjnej, w której dominującą rolę odrywa rząd, jednak monarcha zachował duże uprawnienia. Konstytucję państwa stanowią cztery akty, wydawane na przestrzeni w wieków: "konstytucyja sukcesyjna" (dotycząca monarchii) i "konstytucyja o Rzeczpospolitej" (definiująca podstawy ustrojowe) z 1667 roku, "ustawa o szlachectwie i wolnościach ludu" (definiująca nie tylko prawa i wolności obywatela, ale także np. sposób nabywania obywatelstwa Rzeczpospolitej) z 1806 roku, "wreszcie ustawa o sprawiedlowości" z 1827 (definiująca wysoce niezależną władzę sądowniczą).
Krajem od 1823 roku włada dynastia Gyllenstierna (zwana domem Jutlandzkim) wywodząca się z Danii; brat obecnego monarchy jest królem tego państwa. Monarchia, choć nie tak potęzna jak w czasach Jagiellońskich, nadal odgrywa decydująca rolę w państwie. Król Polski i Wielki Książę Litewski ma prawo min. powoływać kanclerza wielkiego (niezależnie od wyniku wyborów powszechnych), nadawać tytuły i rangi szlacheckie, nominować wojskowych na urzędy hetmańskie oraz rozwiązywać w każdej chwili parlament. W przypadku wojny król może też wydawać dekrety z mocą ustaw sejmowych, acz te muszą być potwierdzone przez parlament na najbliższej sesji.
Najpotężniejszym de facto człowiekiem w Rzeczpospolitej jest kanclerz wieki, stojący na czele rządu królewskiej mości. Liczba królewskich ministrów jest ściśle ustalona, a większość z nich stanowią najwyżsi urzędnicy państwowi. Ministrowie JKM to: sekretarz stanu (sprawy zagraniczne), podskarbi (skarb), generalny intendent (kwestie podatkowe i handlowe), marszałek (sprawy wewnętrzne i policyjne), podkanclerzy duchowy (sprawy religii i edukacji), wreszcie podkanclerzy pocztowy, zwany też wielkim poczmistrzem (sprawy komunikacyjne i infrastruktura drogowa). Oprócz tego w obradach rządu uczestniczyli też pomniejsi urzędnicy, najczęściej podkanclerzowie do spraw szczególnych. Odrębnie od rządu funkcjonował urząd hetmana, zależny wyłącznie od króla (w kwestiach finansowych - od sejmu).
Parlament Rzeczpospolitej w XVIII przybrał charakter dwuizbowy. 100-osobowa izba wyższa, zwana senatem, złożona jest wyłącznie ze szlachty, tylko szlachcice posiadają też uprawnienia do głosowania (niezależnie od dochodów). Ma ona niewielkie uprawnienia, dotyczące głównie ustrojotwórcze; do 1827 roku sprawowała też zwierzchnictwo nad sądami.
Sejm Rzeczpospolitej składa się z 432 posłów, wybieranych na poziomie województwa; prawo do głosu posiadają obywatele mogący się wykazać 25 tysiącami złotych rocznego dochodu (w 1836 roku ok. 15% społeczeństwa). Sejm ma prawo min. vetować projekt budżetu przedstawiony przez podskarbiego, ma wyłączność na wypowiadanie wojny, wydaje najwyższe ranga akty prawne.
Obecnie sejm podzielony jest na trzy stronnictwo: partię rządzącą, konserwatywnych Latronów, złożoną głównie z bogatych posiadaczy ziemskich i szlachty zaściankowej; liberalnych Wajsów, reprezentujących interesy burżuazji i kwitnącego przemysłu, wreszcie antyrewolucyjną Ligę Konserwatywną, domagająca się osłabienia kompetencji rządu oraz zwiększenia udziały kościoła polskiego w rządach.

Nauka i edukacja​

Królestwo Polskie należy do najbardziej zaawansowanych cywilizacyjnie regionów Europy, acz nie cały obszar Rzeczpospolitej prezentuje się tak dobrze pod tym względem.
W XVIII wieku obowiązkiem szkolnym objęto całą dziatwę w wieku powyżej 7 lat zamieszkującą Rzeczpospolitą, a obowiązkiem zapewnienia tejże edukacji obciążono kościoły; gdy wspierany przez państwo poradził sobie z tym obowiązkiem wzorcowo, na Litwie kościoły katolicki i prawosławny miały duże problemy z zapewnieniem edukacji podrostkom. Efektem duża dysproporcja w statystykach piśmienności: gdy w Polsce czytać i pisać potrafi około 70% ludności (najwięcej w Europie po Danii i niektórych państwach płn. Niemiec), na Ukrainie ten wskaźnik wynosi ok. 30-40%, a na Litwie ledwo 20-25%. Jednocześnie wysoką renomą cieszą się polskie uniwersytety: Jagielloński w Krakowie, Królewski w Warszawie, Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Kijowski, Akademia Wileńska, wreszcie, na Śląsku, pierwsze w Europie uczelnie techniczne: Akademia Techniczna w Rybniku oraz Akademia Hutnicza we Wrocławiu.
Rzeczpospolita jest jednym z przodowników rewolucji przemysłowej, szczególnie na Śląsku i Małopolsce. W powszechnym użytku znajdują się maszyny parowe, boom przeżywa górnictwo węgla kamiennego. W ostatnich latach nieco ucierpiał jednak przemysł zbrojeniowy, co było wynikiem polityki rządu Joachima Lelewelskiego; Armia Rzeczpospolitej dalej pozostaje jednak dominującą siłą na wschodzie Europy.

Kolonie​

W latach 70-tych XVIII wieku Rzeczpospolita, korzystając z uzyskanej kontroli nad cieśninami duńskimi rozpoczęła gwałtowną ekspansję morsko-kolonialną. Choć próby założenia kolonii w Ameryce spełzły na niczym , w latach 80-tych prekursor polskiego kolonializmu, Fryderyk Szczawiński zajął wybrzeża Afryki, budując dwie ważne osady: Nową Rygę i Katarzynowo. Stały się one jednak jedynie punktem wyjścia do ekspansji w Azji. W 1798 roku polska ekspedycja opanowała Andamany, nazwane Wyspami Królowej Jadwigi, które stały się centrum polskiej aktywności na kontynencie. Początkowo wysiłki kolonizatorów skupiły się na Indonezji, gdzie opanowano szereg wysepek na wschód od Jawy, jednak konkurencja ze strony innych państw Europy zniechęciła Polaków do kontynuowania ekspansji w tym kierunku. W 1821 roku powstała Gdańska Kompania Indyjska, której siły w następnych latach opanowały Gudżarat i dały Polakom przyczułek w Indiach; wkrótce jednak z większym dynamizmem w subkontynent indyjski weszli Anglicy, konflikt z którymi o wpływy wydaje się być tylko kwestią czasu.

 

Wylądowaliśmy w mieście portowym Gdańsk, ponoć największym takim w całym polskim kraju. Cały gród ten żyje z handlu i wypraw zamorskich, a jego mieszkańcy uważani są tutaj za najbogatszych i najbardziej próżnych (...)
Jakże innym miastem od Gdańska jest Ryga. Nie znajdziesz tu tej pogoni za złotem i bogactwami, a ludzi szczerze oddanych swej pracy i rzemiosłu. (..) To tędy całe zboże z ziem litewskich i ukraińskich płynie w świat zachodni, także do nas (...)
Druga stolica tego kraju, Wilno, robi na przybyszu straszne wrażenie (...) ludzie tu nieprzyjemni są i strasznie zawistni, a ceny dla cudzoziemców oburzające (...) miastu przydałaby się generalna renowacja (...)
Warszawa! Istny Paryż wschodu! Nie spotkasz na świecie miasta bardziej zadbanego i piękniej wystrojonego, nawet w dni powszednie (...) na ulicach walają się i zapracowani Polacy i leniwi litwini, i przebiegli Żydzi, a od czasu do czasu usłyszysz jakiegoś kupca mówiącego po Flamandzku lub Francusku (...) wschodnie dzielnice miasta, zamieszkiwane przez biedotę prezentują się obrzydliwie, wolę się tam nie zapuszczać (...)
Powiadają, iż Kraków dawniej stolicą był tego państwa i powiedzieć trzeba, iż ma to miasto iście królewską atmosferę (..) to najczystsze miasto w jakim przebywać mi było dane (...) ludzie tu szczerzy i cnotliwi, jeno dumą nieco nadmierną grzeszą, acz obcych najlepszymi manierami witają (..) zadziwia tu brak podłej jakości zaułków, jakie znać w innych miastach kraju. (...)
Śląsk poraża, fascynuje i pociąga (...) cały region wydaje się być jednym wielkim miastem, pełnym zakładów, warsztatów i innych przybytków produkcji (...) nigdzie poza Anglią nie produkuje się tyle, co w Raciborzu i Rybniku (...) zadziwiające jest, jak Polacy i Czesi pomiatają tu Niemcem, który z Saksonii bądź Brandenburgii przyjechał tu zarobić.
Lwów to dziwne miasto (...) wydaje się, jakby granica jakaś przebiegała pośrodku, tak Rusini i Polacy unikają ze sobą kontaktów (...)
Większy amalgamat nawet niźli w stolicy podróżnik znajdzie na Ukraine (..) w Kijowie samym łatwiej po flamandzku się porozumieć niźli po rusku (...) ludzie są tu o zadziwiającej kulturze i przyjemnym usposobieniu (..) nie znajdziesz w Połtawie całej żadnego przybytku do przenocowania, bowiem każdy mieszkaniec za honor poczyta sobie przyjąć cię we własnym domu (...)

~Fragmenty "Zapisków z podróży po Polsce, Litwie i Moskwie" britańskiego podróżnika i kartografa Erwina Mullena Doe(1837)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli świata całego historia inksza, niźli w podręcznikach zapisana... - wprowadzenie​

RZECZPOSPOLITEJ PRZEDSTAWIENIE - GOSPODARKA I SPOŁECZEŃSTWO

Gospodarka​

Rzeczpospolita jest krajem dużych różnic, a nic nie pozwala lepiej na ich przedstawienie, jak opis jej gospodarki. Państwo Polsko-Litewskie jest bowiem jednocześnie jedną z największych potęg przemysłowych u progu nowej epoki, i największym po Rosji eksporterem żywności, głównie zboża ze słabo rozwiniętych obszarów na wschodzie.
Liderem przemysłowej produkcji na świecie bez wątpienia jest Śląsk, kolebka nowoczesnego przemysłu i miejsce narodzin maszyny parowej. W regionie tym dominuje przemysł metalowy i zbrojeniowy, uzupełniany przez przetwórstwo i produkcję części. Śląsk wytwarza 40% wytworów przemysłowych całej Rzeczpospolitej.
Zaraz za Śląśkiem plasują się dwa sąsiednie regiony, a więc Małopolska i Wielkopolska. W tej pierwszej dominuje drobne rzemiosło i produkcja towarów luksusowych; w Lwowie znajdziemy również zaczątki przemysłu ciężkiego. W Wielkopolsce z kolei swe centrum ma przemysł lekki, głównie włókienniczy.
Dzielnica centralna, Mazowsze, również poległa głównie na drobnym rzemiośle, acz na przedmieściach Warszawy kwitnie produkcja a towarów luksusowych. Podobnie wygląda sprawa na Pomorzu i Inflantach, gdzie jednak dominującą rolę odgrywa prężnie rozwijający się przemysł stoczniowy
Wreszcie, Ukraina, gdzie od XVIII ulokowany jest przemysł metalowy, polegający na dostawach z pobliskich kopalń. Na północy tego regionu dominuje już jednak rolnictwo, podobnie jak na całej Litwie, najbardziej zapóźnionym obszarze Rzeczpospolitej; Ukraina i Litwa dostarczają ok. 70% żywności eksportowanej na zewnątrz.

Demografia​

Rzeczpospolita liczyły u początku 1836 roku ok. 30 mln mieszkańców, nie licząc kolonii. Największymi ośrodkami miejskimi są Warszawa (ok. 1,3 mln mieszkańców), Racibórz i Rybnik (ok. 900 tys. mieszkańców), Kijów i Kraków (ponad 800 tysięcy) oraz Wrocław, Gdańsk i Lwów (750 tysięcy); Wilno liczy sobie niecałe 600 tysięcy obywateli.
Na ziemiach koronnych dominuje wyznanie protestanckie (ponad 90% ludności). Polacy stanowią ok. 80% ludności ziem polskich, za nimi plasują się Niemcy (7%), Ukraińcy (6%), Żydzi (4%) i Czesi (3%); dodatkowo w Płocku znajdziemy silną kolonię z Francji a w Gdańsku - z Niderlandów. Niecałe 60% ludności w koronie para się rolą, głowie na Mazowszu i Małopolsce; na Śląsku dla odmiany 50% stanowią pracownicy kopalni, zaś 20% robotnicy fabryczni i rzemieślnicy; podobnie, podobnie wygląda sytuacja na Pomorzu Gdańskim.
Na Ukrainie dominuje Prawosławie (60% ludności), gonione przez Protestantyzm (25%), Katolicyzm (10%)i Sunnitów, głównie Tatarów z Jedysanu (5%). Dominują oczywiście Rusini (80% ludności), za nimi znajdziemy jednak wybuchową mieszankę Polaków Litwinów, Tatarów oraz kolonistów z zachodu - Flamandów (Połtawa), Francuzów (Kijów), Włochów (Oczaków) i Szwajcarów (Czerkasy). Robotnicy i rzemieślnicy stanowią ok. 8% populacji Ukrainy, gdy zdecydowana większość pracuje na roli lub w kopalniach.
Litwa jest krajem Katolickim (65%), z silnymi wpływami Prawosławia (25%) i Kalwinizmu (niecałe 10%). Dominują oczywiście Litwini (55% populacji), jednak im dalej na wschód, tym więcej znajdziemy północnych Rusinów (30%); Polacy i Żydzi stanowią większość z pozostałych 15%. Przy braku rozwiniętego przemysłu, niemal 90% populacji para się pracą przy pługu; rozwinięte rzemiosło znajdziemy tylko we Wilnie.
Wreszcie, Inflanty. Dominuje tu Protestantyzm (93%) z małymi wpływami Katolicyzmu (7%). 85% populacji stanowią Bałtowie, a wiec Kurowie w Kurlandii i Estończycy w Estonii; po 6% to Polacy i Niemcy,zaś Litwini z Kurlandii okupują pozostałe 3%. 85% mieszkańców regionu pracuje na wsi, w Rydze i Wolmarze znajdziemy jednak dość rozwinięte rzemiosło.

Popiersie króla Zygmunta VI; fragment ścieżki królów Polski dłuta Jana Piotra Metrośa [1822]

Kultura​

Wraz z bogaceniem się społeczeństwa, rozkwit przeżywa kultura Rzeczpospolitej, głównie na obszarach zamieszkiwanych przez Polaków. Przykładowo, w XVIII wieku nastąpił gwałtowny rozwój prasy i literatury. Dziś w Polsce funkcjonuje kilka tytułów teoretycznie ogólnopolskich, dysponujących największym nakładem na świecie. Niekwestionowanym liderem jest wydawana z przerwami od 1788 toku w Warszawie "Rzeczpospolita", która trafia do czytelników nie tylko w Rzeczpospolitej, ale też państwach ościennych: to największe i najbardziej prestiżowe pismo w kraju. W 1803 roku drugim ogólnokrajowym dziennikiem stał się krakowski "Stary Czas", charakteryzujący się wysokim poziomem intelekturalnym; czyni to z niego pismo raczej dla elity. Na drugiem biegunie znajdziemy wydawaną od 1829 roku "Gazetę Polską Codzienną" z Warszawy, pismo przeznaczone dla mas. Inne wpływowe tytuły to Pomorski "Kurier Bałtycki", Kijowska "Bóg i Prawda", Wileński "Kurier Litewski" oraz wydawana na Śląsku i Małopolsce "Gazeta Południowa"
Literatura piękna, sprowadzona w XVII wieku do roli politycznej propagandy, odrodziła się pod koniec następnego stulecia w wyniku starań hrabiego Ireneusza Krasieńskiego, protoplasty polskiego neoklasycyzmu. Jego krokami podążyli inni i dziś w Polsce wydaje się najwięcej poza Francją książek, a do czołowych postaci należą Juliusz Słowacki, Bernard Mickiewicz, Adam Krasieński i hrabia Aleksander Bończa. Do elity należą pruscy filozofowie z Uniwersytetu Gdańskiego, zajmujący się głównie etyką i filozofią nauki. Słabiej sytuacja wygląda w malarstwie i rzeźbie, choć tu błyszczy gwiazda ukraińskiego rzeźbiarza Jana Piotra Mertośa, prężnie działającego w Warszawie i Kijowie.

 

Nigdy Polska tyranią nie była, a władza króla nie tylko od Boga, ale i też od woli poddanych jego pochodzi. Przeto ci, którzy 'konserwatystami' się mienią i na wolność narodu polsko-litewskiego nastają nie są nikim inny, a oprychami na służbie wrogów Rzeczypospolitej (..) Prawdziwy konserwatyzm oznacza służbę królwi i państwu, nie niezmienność poglądów.

~Aleksander Wielopolski "Listy do księcia Radziwiłła na Kiejdanach" (1865)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1836-1840: OSTATNIE LATA RZĄDÓW FRYDERYKA II


Sytuacja Rzeczpospolitej w 1836 roku przedstawiała się nadzwyczaj korzystnie. Kraj prężnie się rozwijał, ochoczo przyjmując zdobycze rewolucji industrialnej: okręty polskie pływały po wszystkich znanych morzach i oceanach, prężnie handlując ze znanym światem: na drugiej półkuli odkrywcy i awanturnicy zdobywali dla Rzeplitej nowe ziemie. Jedynie garstka l Litwinów i Inflantczyków zakłócała tą idyllę, jednak ich siła była znikoma.
Od 1832 roku państwem rządzili konserwatywni Latronowie pod przywództwem Franciszka Druckiego, osobnika prężnego acz mało popularnego, także w szeregach własnej partii. Niezbyt zręczny w kontaktach osobistych, Drucki był bez wątpienia człowiekiem z odpowiednią wizją i umiejętnościami. pod jego kierunkiem Rzeplita odrobiła straty na arenie międzynarodowej poniesione za rządów Wajsów i wzmocniła własne wpływy w Mołdawii. Liberałom brakowało w tym okresie silnego przywództwa, toteż podzieleni nie byli w stanie oni stawić czoła silnym Wajsom. Wybory zaplanowane na wiosnę 1836 roku w cuglach wygrali więc latroni, przy okazji eliminując tez opozycję wewnątrz obozu konserwatywnego w postaci Ligi Janusza Woronicza.
O dziwo jednak, mimo sukcesu wyborczego Drucki nie utrzymał stanowiska kanclerza wielkiego. Pozbawiony poparcia nawet najbliższych współpracowników musiał ustąpić miejsca energicznemu Otto Kanziewskiemu, liderowi Kurlandzkich konserwatystów.

​

Sferą zainteresowania Kanziewskego była gospodarka i to właśnie na tym polu nowy kanclerz poczynił swe pierwsze kroki. Jego główną zasługą było zreformowanie i zdecentralizowanie biurokracji, co poprawiło kontrolę Warszawy nad peryferiami i zwiększyły wpływy do skarbca Rzeczpospolitej. W przeciwieństwie do innych konserwatystów Kanziewski nie był oponentem rozwijającego się przemysłu; z w latach jego rządów doprowadziło to do dalszego rozprzestrzenienia się rewolucji przemysłowej, min. na Litwę. Jednocześnie za rządów kanclerza rozpoczęto eksploatację złóż metali szlachetnych w Prusach, co jednak przyniosło znaczą inflację i zmusiło kanclerza do podjęcia określonych kroków.

Otto Karol Kanziewski pochodził ze zubożałego polskiego rodu, który w XVII wieku przeniósł się do Kurlandii i wymieszał z tamtejszą niemiecką szlachtą. Choć Kanziewscy ze względu na fakt, iż większość fortuny rodzinnej pochodziła z handlu, związani tradycyjnie byli raczej z Wajsami, Otto, jak wielu innych potomków "szlachty pieniądza" zdecydował się przystąpić do latronów. Spokojny, miłego usposobienia i o gładkim języku szybko zdobył sobie popularnosć wśród członków tego ugrupowania, by w 1836 roku stanąć na jego czele. Cztery lata urzędowania na fotelu kanclerskim wyniszczyły jednak jego zdrowie, które załamało się na wieść o śmierci króla; on sam zmarł w rok zaledwie po swoim monarsze, w wieku 47 lat.​

Ważne reformy okresu rządów dokonały się również w dziedzinie edukacji. Kanziewski, doceniając rolę wykształcenia w budowaniu potęgi kraju, starał się ściśle wdrażać postanowienia starych ustaw, szczególnie na bardziej zapóźnionych terenach: na Litwie i Ukrainie państwo przejęło część obowiązków w tym zakresie od nieefektywnych kościołów. W Rzeczpospolitej zaś wprowadzono centralny system szkolnictwa, oddzielając dzieci od młodzieży. Jednocześnie za rządów konserwatystów wymuszono naukę polskiego we wszystkich szkołach na terenie Rzeczpospolitej, krok który bardzo poirytował Litwinów, Kurów i Estończyków. Ostatnią wielką reformą Kanziewskiego i jego gabinetu była wreszcie wymiana monety, dokonana w 1838 roku pod wpływem kryzysu ekonomicznego spowodowanego inflacją. Oparty na srebrze z Prus nowy złoty polski miał stać się jedną z najsilniejszych walut w Europie.

​

Okres rządów gabinetu Kanziewskiego przypada na okres wielkiego odprężenia w stosunkach między państwami Europy. W owym czasie Francuzi zbierali jeszcze siły po przewrocie 1831 roku, mocując się z Hanowerem i Austrią o wpływy w Lotaryngii i Burgundii. Hiszpanie i Anglicy poszukiwali szczęścia za morzami; Anglicy w 1838 roku zakończyli podbój Bengalu, z kolei Hiszpanie prowadzili zwycięską wojnę z Syjamem, rozszerzając swe wpływy w regionie Malajów na północ. Wreszcie, na wschodzie zaś Rosja kontynuowała ofensywę przeciw słabnącemu państwu mongolskiemu i kolonizując słabo zaludnione obszary Syberii, jednocześnie prężąc muskuły. Nie próżnowały również siły Rzeczpospolitej. Wicekról Gudżaratu, Konstanty Fabrycy w latach 1838-39 na czele wojsk składającego się głównie z sepojów na służbie GKI uderzył na północ, przyłączając do wicekrólestwa ziemie sułtanatu Berody, uważanego dotąd raczej za sferę wpływów Brytyjczyków. Ten akt zwiastował przyśpieszenie wyścigu o strefy wpływów w Azji.
Najdonioślejszym wydarzeniem tegoż okresu miała być konferencja Hasko-Rotterdamska, zwołana z inicjatywy nowego króla Belgii, Ludwika I Wittelsbacha. Dotyczyła ona statusu Flandrii, która przyłączono do Hainaut po zakończeniu wojen rewolucyjnych, mimo pretensji do tych ziem wysuwanych przez Francję i Niderlandy. Król Ludwik wykorzystał sprzyjajacą koniunkturę międzynarodową: dynastia Bernadotte we Francji była jeszcze niepewna uznania międzynarodowego i aktem zrzeczenia się pretensji pragnęła poprawić swoją pozycję wśród innych mocarstw; wojska Niderlandzkie były zaś uwikłane w konflikt na Jawie, zaś władza Burbonów w kraju niepewna. Prym na konferencji wiodła Wielka Brytania, sprzymierzona z Belgami i posiadająca najsilniejsza pozycję w okolicach Flandrii; zdecydowanie poparła ona Belgów. Po stronie Niderlandów opowiedział się król Hanoweru, obawiający się belgijskich pretensji do Luksemburga, jednak Belgów wsparli także królowie Hiszpanii i Austrii, a na samym końcu, zainteresowana utrzymaniem status quo Rzeczpospolita, reprezentowana na kongresie przez wybitnego dyplomatę i ówczesnego ambasadora w Paryżu, Gustawa Stadnickiego. Ostatecznie podpisany 26 lutego 1839 roku Traktat Rotterdamski potwierdzał władzę Wittelsbachów we Flandrii i ich prawo do używania tytułu króla Belgów. Nie był to jednak koniec kwestii Flandryjskiej: ucisk narzucony Flamandom przez Brukselę i polityka walonizacji sprowokowała w latach 40-tych szereg ruchawek i rebelii, które miały poważnie zagrozić młodemu państwu.

​

Koniec rządów gabinetu Kanziewskiego zbiegł się ze śmiercią króla Fryderyka. Monarcha, który unikał jak ognia większego zaangażowania w sprawy publiczne, zmarł w wyniku upadku na schodach pałacu królewskiego 11 marca 1840 roku; wstrząśnięty tą wieścią kanclerz zrezygnował w dwa dni później. Małżeństwo króla z Eleonorą Chorwacką było płodne, acz nieszczęśliwe: z dziesiątki dzieci: Katarzyny, Anny, Fryderyka, Kazimierza, Eleonory, Stanisława, Heleny, Marii, Natalii i Cecylii, tylko te dwie ostatnie, liczące w 1840 roku odpowiednio 16 i 13 lat, przeżyły ojca. Rzeczpospolitą czekał więć okres panowania kolejnej królowej.


****************
OD AUTORA:
Ruszamy z tym koksem! Odcinki będą różnej długości tym razem, bowiem będę leciał nie monarchami, a określonymi wątkami. Półtora tygodnia przerwy spowodowane było egzaminami, jeszcze czeka mnie obrona pracy, a potem powinienem wrócić do starego tempa Stay tuned!

 

Jej królewska wysokość wyższa jest niż niejeden mąż w sile wieku, a tężyznę i zdrowie odziedziczyła po swych sławetnych przodkach. Pani Komorowska, dawna guwernantka królowej, mówiła mi iż jej podopieczna przez osiemnaście lat swego życia ani razu nie chorowała. Wszędy w kraju ludzie mówią, iż czeka ich długie panowanie. (...)

~Adolphe Thiers, ambasador francuski w Rzeczpospolitej, w liście do króla Napoleona II (1842)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1840-1844: 'NIECH ŻYJE KRÓLOWA' W CIENIU GROMADZĄCYCH SIĘ CHMUR

Śmierć Fryderyka II i ustąpienie z urzędu kanclerza Kanziewskiego zwiastowały nadejście nowej epoki w dziejach Rzeczpospolitej. Na tron wstępowała młodziutka monarchini, ledwo w wieku pozwalającym na uniknięcie regencji. Koronacja, która miała miejsce 19 lipca 1840 roku na Zamku Wawelskim miała być okazją do zademonstrowania siły i potęgi Rzeczpospolitej: wydano ogromne sumy pieniędzy na ten cel, zaś zabawy w miastach całego kraju trwać miały tydzień. W Uroczystości miały okazję stać się zresztą okazją do spotkania wielu koronowanych głów i innych potęg Europy, w tym wuja królowej i króla Danii Jerzego I, książąt Saskich i Lotaryńskich (ostatnich Jagiellonów), króla Czech Fryderyka IV i dziedzica tronu francuskiego, Napoleona Bernadotte. Wszystkie dwory Europy zainteresowane były jednym - by to z ich domu panującego wywodził się małżonek potencjalnej królowej. Sprawa musiała być jednak odłożona aż do jesieni, gdy doszło do kolejnych wyborów, wygranych ponownie przez Latronów z hrabią Jerzy Mokoronowskim na czele, który stanął na czele nowego rządu. Wreszcie, na posiedzeniu gabinetu 18 grudnia ustalono wreszcie, iż królowa miałaby poślubić królewicza norweskiego i swego dalekiego kuzyna, Fryderyka.
Dość niespodziewanie jednak takie rozwiązanie sprawy wywołało skandal, który o mało nie skończył się upadkiem rządu: decyzja o norweskim mariażu nie została skonsultowana z młodą królową, która o umowie została poinformowana post factum. Urażona duma młodej monarchini pchnęła ją do odrzucenia decyzji jej rządu i tylko energiczne działania najwybitniejszych mężów Rzeplitej zapobiegły rozwiązaniu sejmu przez monarchinię; uznano, iż byłby to niebezpieczny precedens, bowiem poprzednie rozwiązanie miało miejsce jeszcze w czasach Jagiellońskich. Ostatecznie Fryderyka zaręczono z młodszą siostrą królowej, Cecylią, a sam królewicz wstąpił na służbę w armii Rzeczpospolitej.

Królowa Natalia I Gyllenstierna w wieku 20 pędzla Franciszka Winterhaltera. Młoda królowa wyróżniała się ogromnym wzrostem (178 cm), końskim zdrowiem, dość bystrym umysłem i trudnym charakterem: jej matka opisywała ją jako "dumną, upartą i roztrzepaną pannicę". W okresie młodzieńczym, aż do wyjścia za mąż, uzależniona była w znacznym stopniu od swego kuzyna, księcia Karola Pruskiego, który uważany był za władcę de facto; powiadano nawet, iż to książę poślubi królową, jednak jego plany pokrzyżowała zwarta opozycja wszystkich ugrupowań politycznych.​

Mokoronowski utrzymał swoją pozycję w krytycznym momencie. U początku 1840 roku doszło do znaczącej zmiany sytuacji w Indiach, gdzie Anglicy zajęli Bihar oraz rozpoczęli marsz w kierunku Delhi, grożąc pozycjom polskim w tym regionie. Opozycja, mająca poparcie wśród notabli GKI domagała się wszczęcia wojny z Brytyjczykami lub chociaż wysłania ekspedycji mającej na celu zabezpieczenie polsko-litewskiej strefy wpływów na północy subkontynentu indyjskiego. Latroni nie byli jednak przychyli radykalnemu rozwiązaniu, akcentując rolę relacji polsko-brytyjskich oraz słabość polskiej floty. Ostatecznie projekt wyprawy upadł na decydującym posiedzeniu sejmu, jednak kwestie prestiżowe nie pozwalały Rzeczpospolitej pozostawać milczącą. Z upoważnienia rządu wicekról Fabrycy w 1842 roku najechał Jodhpur, zmuszając lokalnego watażkę do uległości i rugując z tej prowincji wpływy Brytyjskie.

​

Jednak to nie kolonie był kluczową kwestią w piątej dekadzie XIX wieku. Okres ten to schyłek złotej epoki polskiego romantyzmu, a jednocześnie początek tzw. okresu "Burzy i Ognia". Gwałtownie rozwijała się nauka, hojnie wspierana przez młodą królową (a na początku de facto jej kuzyna i nauczyciela, powiązanego Wajsami księcia Karola Stanisława Gyllenstiernę), pod której patronatem zwołano pierwszą wielką konferencję naukową w Płocku (1840), mającą na celu może bardziej niż rozwój pokazanie potęgi polskiej nauki; podobne konferencje miały być odtąd zwoływane co 15 lat. Jednocześnie do głosy w literaturze i filozofii doszło nowego pokolenie, inspirowane zachodzącymi przemianami społecznymi,i myślą Hegla, Kanckiego czy Szoparewicza (tzw. idealistyczna szkoła pruska). W twórczości autorów okresu wyraźnie widać spadek znaczenia religii (obserwowany już od połowy XVIII wieku) i wzrost wpływów ludności nieszlacheckiej, dalej pozbawionej wielu wpływów politycznych, zaś rosnącej w liczbie dzięki postępom w dziedzinie medycyny.

​

Bogacenie się społeczeństwa, wzrost wydajności rolnictwa i szeroki dostęp do edukacji, jak się miało okazać, wstrząsnęło podstawami ustrojowymi Rzeczpospolitej, niezmiennymi od ponad 150 lat. Dotychczasowa wymiana między szlachtą i bogatym mieszczaństwem przestała wystarczać, by utrzymać stabilność w państwie; coraz silniejszy stawał się bowiem żywioł nie będący w stanie, lub wręcz niezainteresowany nabyciem/pozyskaniem szlachectwa, które umożliwiało pełnoprawne uczestniczenie w życiu politycznym. Choć większa część warstw wyższych opowiadała się za starym porządkiem, coraz częściej do głosu zaczęli dochodzić ludzie domagający się głębokich reform ustrojowych. Manifestem nowego ruchu stała się publikacja Jana Nepomucena Niemojowskiego "O postępie na wsi", wydana w maju 1841 w Oczakowie; Niemojowski, raczej umiarkowany liberał, postulował zniesienie cenzusu majkowego w wyborach do sejmu i demokratyzację senatu, a także dopuszczenie do urzędów ludzi spoza stanu szlacheckiego. Idee te padły na podatny grunt. Jeszcze w 1841 roku zawiązano w Lublinie "Towarzystwo Przyjaciół Wsi i Chłopa Polskiego", dążące do demokratycznych przemian; jego konspiracyjny charakter i głoszone przez członków hasła zniesienia monarchii umożliwiły policji rozbicie towarzystwa już w roku następnym. Liberalizm szybko się jednak rozprzestrzeniał, zaś na północy często wspomagał płomienie nacjonalizmu.

​

Nacjonalizm ludów bałtyckich stawał się bowiem coraz większym utrapieniem dla Rzeczpospolitej. W 1843 roku grupa posłów z Estonii zdołała przeforsować w sejmie akt tworzące w tej krainie odrębne województwo estońskie, na terenie którego Estończycy używali szereg praw, z możliwością używania własnego języka w urzędach i kościołach włącznie. Ten akt jednak jedynie pogłębił problem, bowiem podobnych praw zaczęli domagać się Prusacy i Kurowie, zaś Litwini postrzegali ten krok jako zrównanie ich, a wiec partnera w Unii, z narodem "podbitym", jak postrzegano inne ludy bałtyckie w Wilnie. Także i w Polsce niebawem pojawiła się zresztą kontrakcja ze strony nacjonalistów, którzy od 1842 publikowali swe teksty na łamach skrajnie szowinistycznego brukowca "Herold Polski", wydawanego w Elblągu. Choć daleko jeszcze było do stanu wrzenia, najtęższe umysły Rzeczpospolitej w 1844 roku dostrzegały, iż w państwie Polsko-Litewskim musiało dojść do gruntownych przemian - w przeciwnym wypadku przyszłość Unii i ustroju Rzeczpospolitej mogła być zagrożona.

Konstanty Fabrycy pochodził ze średniej szlachty ukraińskiej; jego matką była jednak bretońska baronessa, a on sam swe dzieciństwo spędził w Paryżu. Po zajęciu przez Rzeplitą Gudżaratu został przez króla Fryderyka II wyznaczony na jego wicekróla (1834), jednak jego władza była znacząco ograniczona wpływami Gdańskiej Kompanii Indyjskiej. Okazał się być wyśmienitym organizatorem i dowódcą, prowadząc zwycięskie kampanie w Berodzie i Jodhpurze. Zmorzony chorobami, wrócił do kraju w 1847 roku, gdzie po wyzdrowieniu, do końca życia pełnił funkcję generalnego kwatermistrza armii litewskiej. Zginął podczas oblężenia Wilna 18 lipca 1849 roku.​

 

Od pięciuset lat, odkąd król Łokietek sprawił klęskę Krzyżakom pod Płowicami rasa Teutońska wrogiem naszym jest i największym rywalem. Któż bowiem jak nie Niemcy nie pragną dla siebie najbogatszych ziem Rzeczpospolitej - Śląska, Prus, Pomeranii? Zaprawdę, wstyd mi dziś za nasz rząd i naszego kanclerza, którzy w swym tchórzostwie unicestwili to, co władcy Jagiellońscy przez wieki budowali...

~z przemówienia sejmowego posła ziemi poznańskiej, Gustawa Potworowskiego (1846)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1844-1847: RZECZYPOSPOLITA WRZE

Kłopoty natury wewnętrznej, coraz częstsze ruchawki i wystąpienia społeczne nadszarpnęły popularnością rządu konserwatystów. W 1844 roku policja w sposób brutalny rozproszyła manifestacje polityczne mieszczan w Kamieńcu i Oczakowie, co tylko wzmocniło ruch liberalny w do niedawna najspokojniejszym regionie Rzeplitej - Ukrainie. Mimo wysiłków rządu, liberałowie czuli się coraz pewniejsi swej siły, a jesienią '1844 krajem wstrząsnęła kolejna fala demonstracji mieszczan i chłopów. Sytuacja zagroziła nawet uroczystościom ślubnym królowej; w rok wcześniej uzgodniono, iż poślubi ona swego dalekiego duńskiego kuzyna, księcia-gubernatora Islandii Krystiana. Choć ceremonia ślubu ostatecznie obyła się bez ekscesów, przerażona atmosferą w mieście stołecznym królowa, znana ze swego uporu, zmusiła do rezygnacji rząd Mokoronowskiego, który zdaje się tracił naówczas już kontrolę nad sytuacją. Rozpisane na wiosnę roku 1845 wybory w cuglach wygrali Wajsowie, kończąc 15-letni okres rządów konserwatystów.

Alfred Józef Kropaczek należał do pionierów polskiego industrializmu. Jego ojciec zajmował się drobnym handlem na pograniczu Polsko-Czeskim, z czasem dorabiając się małej fortuny, którą młody Alfred zainwestował w kiwtnący śląski przemysł. W 1839 roku otworzył w Bielsku warsztat rusznikarskie, który wkrótce stał się centrum wytwórstwa broni ręcznej w Rzeczpospolitej. Jego córka i dziedziczka, Gertruda, wyszła za maż za syna największego konkurenta Kropaczka, Jana Pedersena, czego wynikiem było powstanie największego producenta broni w Europie Środkowej - Kropaczek-Pedersen, od 1878 roku - Krodsen. ​

Jednak to nie sprawy wewnętrzne stały się pierwszym zmartwieniem nowego gabinetu, na czele którego stanął wojewoda wołyński, hrabia Aleksander Zasławski. Ważkie dla interesów Rzeczpospolitej wydarzenia działy się w owym czasie bowiem poza jej granicami. W latach 1843-45 Cesarstwo Chińskie, gdzie od wielu lat silną pozycję mieli polscy marszanci prowadziło wojnę z siłami Holandii i Anglii, zakończoną zwycięstwem europejczyków i cesją portów Hong Kong oraz Dalian. Jednocześnie w Azji swą ekspansję kontynuowali Rosjanie, w latach 1842-47 zajmując znaczny obszar dawnego Imperium Mongolskiego, teraz ograniczonego do Chiwy, Buchary i Kokandy (północ) oraz Beludżystanu (południe, rozrywane przez Persów i Sikhów). Bardziej na zachód miało miejsce wydarzenie godzące bezpośrednio w interesy Rzeczpospolitej: tutaj bowiem Imperium Osmańskie, wspierane przez Brytyjczyków i Hiszpanów rozprawiło się z niewygodnym wasalem, wicekrólem Egiptu Ibrahimem Ali Paszą, wspieranym przez Polaków i Francuzów. Rzeczpospolita, obawiając się o drożność drogi do Indii, z niechęcią przystała do obozu zwycięskiego, w 1846 roku wycofując swe uznanie dla Kairu.
Najdonioślejszą kwestią w regionie była jednak tzw. Kwestia Lotaryńska, uruchomiona przez śmierć księcia tego kraju Mikołaja V w grudniu 1843 roku. Lotaryngia była częścią dawnej Rzeszy i uważana była za sferę wpływów Hanoweru i Austrii większość jej mieszkańców mówiła jednak mową franków, zaś syna króla Napoleona I żonaty był z dziedziczką księstwa. W 1844 z tego tytułu wojska Francuskie zajęły księstwo, de facto powiększając granice Francji. Królestwa Hanoweru i Austrii okazały się być bezsilne wobec braku zgody wśród germańskich książąt i własnej słabości. Z drugiej jednak strony, Kryzys Lotaryński spowodował wzrost uczuć nacjonalistycznych wśród Niemców. Coraz popularniejsza w Niemczech stawała się idea zjednoczenia kraju, jednak w sytuacji istnienia na terenie dawnej Rzeszy dwóch równorzędnych potęg podobne rozwiązanie z powodów politycznych nie wchodziło na razie w rachubę.

​

Zaogniająca się sytuacja w Europie oraz doświadczenia wyniesione z kolonii, w połączeniu z postępem technicznym zaowocowały gruntowną reformą armii, rozpoczętą jeszcze przez rząd Mokronowskiego. Ustawa o wojsku koronnym (1844) kończyła wielowiekowy proces profesjonalizacji armii, rozpoczęty jeszcze przez Zygmunta III Wielkiego przed wojną pięćdziesięcioletnią, Z wojska Rzeczpospolitej usunięto ostatnie elementy szlacheckie, umożliwiając mieszczanom, a teoretycznie nawet chłopom swobodny awans w drabince oficerskiej; ustandaryzowano też wielkość i wyposażenie regimentów na Litwie i Koronie (do tej pory regimenty litewskie posiadały mniej armat); zmniejszono też wielkość formacji kawaleryjskich z 20 do 15 tysięcy. Na wyposażeniu wojska zaczęły pojawiać się nowe, produkowane w bielskich zakładach A. Kropaczka (stąd nazywane od imienia twórcy "Długimi Alfredami"), ładowane odprzodowo karabiny. Reformy kontynuowane był przez rząd Liberałów, a nadchodząc wydarzenia tylko przyśpieszyły modernizację polskiej armii. Miała stać się ona na powrót dumą polskiego społeczeństwa, zaś nie było dziewczyny w kraju, która za honor nie poczytywała by sobie być proszoną do tańca przez przystojnego ułana. W dobie rodzącego imperializmu armia i podboje, także te w koloniach najdą swe odbicie w wielu dziełach literackich, jak "Beniowski" Słowackiego, będący odzwierciedleniem sentymentów kolonialnych w kraju, czy "Nie-święta wojna" Krasieńskiego, będąca gorzką satyrą na wojny rewolucyjne.

​

W 1846 roku, w dwa lata zaledwie po Kryzysie Lotaryńskim przyszedł wreszcie w sprawie niemieckiej pierwszy poważny test dla polskiej dyplomacji. Na fali nacjonalizmu oraz poczucia zagrożenia związanego z ekspansją francuską doszło do zacieśnienia więzów między państwami niemieckimi. We wrześniu 1846 roku król Austriacki Ferdynand II wysunął projekt Federacji Niemieckiej, luźnego związku państw dawnego cesarstwa, ze swoją osobą oraz królem Hanoweru na czele; była to zapowiedź ewentualnego zjednoczenia Niemiec oraz zabezpieczenie przed wpływami Francji z jednej i Rzeplitej z drugiej strony. Aktywnym oponentem podobnego układu był także król Czech, który jednoznacznie odmówił udziału federacji i poprosił Warszawę o gwarancje swej władzy w czeskich Łużycach, do których pretensje wysuwała Saksonia i Brandenburgia.
Propozycja Wiednia została powitana z aplauzem w całych Niemczech; nawet król Hanoweru szybko zgodził się na warunki Austriaków, dostrzegając zdaje się, iż wraz ze słabnięciem Austrii to jego państwo może stać się liderem ruchu unifikacyjnego. Negatywnie zareagowali Francuzi, mobilizując siły na granicy z Alzacja i skutecznie naciskając na książąt burgundzkich, by ci odmówili udziału w federacji. Kluczowe wydawało się być jednak stanowisko Rzeczpospolitej.
Pech chciał, że kanclerz Zasławski był chyba najmniej chętnym do ryzykownych ruchów politykiem w kraju. Jak się wydaje, kanclerz przecenił zagrożenie ze strony "anarchistycznych rewolucjonistów" i nie doceniał siły polskiej armii, która zakończyła pierwszy etap reformy. Poselstwo czeskie spotkało się w Warszawie z chłodnym przyjęciem, zaś rząd ograniczył się do potwierdzenia sojuszu z Austrią, Saksonią i Pomorzem, co na zachodzie uznano za przyzwolenie. Przerażony bezczynnością niedoszłego protektora, Fryderyk Czeski uległ presji Hanoweru i zgodził się sprzedać Berlinowi swe Łużyckie posiadłości. Nieudolność polskiego rządu została przyjęta z niedowierzaniem przez społeczeństwo polskie. Zasławski, dotąd jeden z najbardziej popularnych polityków został zmuszony na początku roku następnego do rezygnacji z urzędu kanclerskiego, a misje sformowania nowego gabinetu królowa powierzyła na powrót latronom z Mokoronowskim na czele.

​

Niezadowolenie z polityki zagranicznej było zresztą tylko kroplą, która przelała czarę goryczy. Mimo rosnącej produkcji przemysłowej (w 1845 roku Rzeplita prześcignęła w tej materii Wielką Brytanię), w Rzeczpospolitą w połowie lat 40-tych uderzył poważny kryzys ekonomiczny, spowodowany gwałtownym spadkiem eksportu żywności na rynki zachodnie. Z rolnictwa utrzymywało się 70-75% (a na Litwie i Ukrainie nawet 90%) ludności, co musiało doprowadzić do spadku poziomu życia. Protekcjonistyczne metody latronów tylko pogorszyły sytuacją, zaś prowadzone w duchu liberalnym reformy rządu Zasławskiego były zbyt ostrożne, by zaradzić sytuacji. Kłopoty natury ekonomicznej miały tylko pogłębić niezadowolenie społeczne.



A te narastało z dnia na dzień. W latach 44-47 tylko w samej Warszawie odbyło się 187 manifestacji pro- lub anty-liberalnych, niezliczona zaś ich ilość w innym miastach kraju. Pod koniec 1846 roku trzech studentów Liceum Wrocławskiego - Emil Kopytko, Władysław Skłodowski i Zygmunt Thalberg - powołało do życia legalną organizację o nazwie "Reduta", propagującą ideę likwidacji przywilejów klasowych; wkrótce jej filie zaczęły powstawać przy największych uczelniach Polski i Litwy. Rząd Zasławskiego, jak oczekiwano, okazał się być dużo bardziej przychylny postulatom społeczeństwa min. rozluźniając kontrolę nad prasą (Ustawa o gazetach z 1847 roku), jednak próba obniżenia cenzusu majątkowego zakończyła się minimalną porażką wajsów i przyczyniła się do upadku rządu liberałów. Dymisja Zasłaskiego, choć oczekiwana, nie poprawiła sytuacji: w kraju dochodziło do coraz gwałtowniejszych zamieszek, a nawet zmobilizowana do 150 tysięcy żołnierzy armia z trudem radziła sobie z wybuchami takimi jak ten w Białymstoku (maj 1847) czy Żytomierzu (wrzesień 1847, zakończony masakrą ludności żydowskiej). Rzeczpospolita znajdowała się w stanie wrzenia, a wybuch mógł nastąpić w każdej chwili.

Wielka Manifestacja w stolicy, 16 lipca 1847. Mieszczanie na czele z burmistrzem Józefem Grossem zebrali się w sile 16 000 ludzi, by doręczyć petycję do rąk własnych królowej. Domagali się oni min. odwołania przywilejów szlacheckich, rozszerzenia habeas corpus na wszystkie stany, likwidacji resztek pańszczyzny i wprowadzenia wyborów municypalnych. Manifestacja, uznana błędnie przez wojsko jako zarzewie buntu, została brutalnie rozpędzona na oczach przerażonej królowej, przebywającej wówczas w pałacu królewskim na rynku. W wyniku zajść zginęło prawie półtora tysiąca mieszczan. ​

 

Warszawa kicha, Europa dostaje kataru.

~Wilhelm Grimm, kanclerz królestwa Hanoweru(1847)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1844-1847: UPADAJĄCE KORONY, PŁONĄCA EUROPA, ROZERWANA UNIA

Choć rewolucja francuska została zduszona niemalże na zarodku, a jej duchowe dziedzictwo, cesarstwo Bernadotte'ów zgromione przez sił koalicji, idee republikańskie padły na sprzyjający grunt. od wielu lat liberałowie i demokraci zbierali siły, propagowali swe idee i budowali spiskowe struktury, dążąc do obalenia restaurowanego w Hanowerze porządku.
Jesienią 1847 roku uderzyli.
Jedna po drugiej zaczęły spadać korony z głów tyranów. Nicą 21 października grupa spiskowców pod wodzą pułkownika Wysockiego usiłowała porwać królową Natalię z pałacu wilanowskiego; mimo skutecznej kontrakcji warszawskiej policji manifestacje rozlały się po stolicy, a wkrótce po całym kraju i kontynencie. Na wieść o wydarzeniach z Polski za broń chwycili liberałowie z państewek Włoskich: w Wenecji, Florencji i Genui obalono dożów, wprowadzając nowoczesne, demokratyczne republiki. W Paryżu osaczony w Palais-Garner młody król Napoleon II rozszerzył prawa wyborcze na wszystkich obywateli płci męskiej, acz i tak drżał o swoje życie. Za bagnet chwycili nacjonaliści w Okscytanii i Flandrii, usiłując wywalczyć wolność z rąk ciemiężców. W Niemczech kolejne księstewka terroryzowane były przez bandy dążące do zjednoczenia kraju.

​

Rzeczpospolita z nazywa była republiką, jednak od 150 lat panował w niej zakonserwowany ustrój monarchii szlacheckiej: niegdyś postępowy, w 1847 roku niewygodny dla większości społeczeństwa, pozbawionej praw politycznych. Przerażona hałasem strącanych koron królowa, jak się zdawało, początkowo uległa powstańcom, dymisjonując Mokoronowskiego i powierzająć misję sformowania nowego rządu liberałowi, Janowi Działyńskiemu. Nim nowy kanclerz mógł jednak objąć urząd, sprawę reform politycznych przyćmiło o wiele większe zagrożenie.
Nacjonalizm ludów bałtyckich był problemem dla Rzeczpospolitej od ponad 20 lat, tj. od końca wojen rewolucyjnych. Poprawa poziomu edukacji oraz rozpowszechnienie druku spowodowało renesans narodowy tychże narodów, które coraz częściej zaczęły domagać się autonomii wewnątrz Rzeczpospolitej. Jeszcze poważniejsza była sytuacja na Litwie, teoretycznie równoprawnej partnerce w Unii dla korony polskiej, acz od sejmu 1667 roku coraz częściej usuwanej w cień. Postępująca polonizacja elit oraz rosnące dysproporcje gospodarcze, w połączeniu z ustępstwami Warszawy na rzecz innych narodów wywoływały wśród Litwinów poczucie głębokiej krzywdy i wzmacniały rodzący się narodowy ruch litewski. Od lat 20-tych tubą ruchu pan-litewskiego był wydawany w Wilnie dziennik "Kurier Litewski", od 1844 roku w połowie po litewsku. W 1846 roku liderzy ruchu, Jonas Smetona i Voldemaras Basanavicius powołali do życia spiskową organizację "Żelazne Wilki", która zajmowała się gromadzeniem broni, szerzeniem propagandy wśród oficerów wojska i przygotowywaniem zbrojnego powstania przeciw Polakom. Choć latem 1847 roku policja wpadła na ich trop, nie zdołała na czas rozpracować organizacji.
W dwa tygodnie zaledwie po incydencie wilanowskim doszło do bunty 46. radziwiłłowskiego regimentu piechoty, którego żołnierze z zaskoczenia opanowali Wilno. 7 listopada 1847 roku Basanavicius, wstępując z balkonu opanowanego pałacu królewskiego ogłosił zerwanie Unii Wielawskiej i zażądał od "polskiej królowej i jej wojsk" uszanowania niepodległości wielkiego księstwa i wycofania jednostek armijnych z jego granic.
Choć początkowo Warszawa zbagatelizowała to wystąpienie, wysyłając na Wilno II Armię Koronną generała Mieczysława Rommla , szybko okazało się, iż rewolucyjny nastrój panował na całej Litwie. 9 listopada do buntu dołączyły Brześć i Mińsk, 10 listopada - Połock, Witebsk, Mohylew oraz Szawle, zaś pod koniec miesiąca akces do wielkiego księstwa złożyły Kurlandia, Prusy i Litwa. Choć Ryga i Olsztyn, zamieszkiwane głównie przez polską ludność odmówiły poparcia dla rebelii, jasnym się stało, iż przed Rzeczpospolitą stała groźba realnej wojny domowej. Polubowne rozwiązanie sytuacji wykluczyły dwa wydarzenia: detronizacja królowej Natalii 30 listopada przez sejm litewski oraz wypowiedzenie wojny Rzeczpospolitej przez Rosję w dwa dni później.

​

Stosunek sił u początku wojny:
RZECZPOSPOLITA: 180 tysięcy żołnierzy wojsk regularnych i 70 tysięcy wojsk nieregularnych w sześciu armiach (I Koronna, II Koronna, III Koronna, III Litewska, IV Koronna [Rezerwowa] V Koronna [Rezerwowa], każda po 30 tysięcy żołnierzy))
KORPUS SOJUSZNICZY RZECZPOSPOLITEJ: 1 Armia, 25 tysięcy żołnierzy dackich, duńskich i niemieckich
LITWA: 90 tysięcy żołnierzy wojsk regularnych i 50 tysięcy wojsk nieregularnych w trzech armiach (Armia Wilno [dawna I litewska],,Armia Brześć [dawna II litewska] i Armia Mińsk] po 30 tysięcy żołnierzy)
ROSJA: 200 tysięcy żołnierzy wojsk regularnych i 80 tysięcy wojsk nieregularnych w czterech frontach (Ukraiński, Krymski, Białoruski, Smoleński, każdy po 50 tysięcy żołnierzy)

Zrazu to wojska polskie odnosiły sukcesy. II Armia generała Rommla rozbiła pod Brześciem zgrupowanie wojsk litewskich, a wraz z połową grudnia miasto to było już spacyfikowane w rękach polskich. 18 grudnia generał Juliusz Skrzynecki udaremnił próbę wywołania rebelii na Ukrainie, pokonując powstańców pod Owidopolem. Postępująca na Kijów ofensywna armii rosyjskiej została zatrzymana pod Czernihowem przez znakomity manewr III Armii Litewskiej generała Jakuba Potockiego, jednak przewaga liczebna Rosjan na froncie zmusiła generała do wycofania się na pozycje wzdłuż Dniestru. Duże sukcesy Polacy zanotowali na północy, gdzie z początkiem stycznia poddał się Białystok, zaś dowodzący I Armią Koronną generał Jan Różicky rozbił korpus litewskiej armii litewskiej usiłujący opanować Białystok.

Generał Jakub Potocki należał do najbardziej wyróżniających się dowódców wojny polsko-litewskiej 1847-49. Pochodzący ze średniej szlachty małopolskiej Potocki wstąpił do wojska w wieku 19 lat, wkrótce po ustaniu wojen rewolucyjnych. Spokojny i pasywny w usposobieniu, co przejawiało się także na polu bitwy, dysponował znakomitą intuicją oraz zdolnościami improwizacji. Na jego cześć mieszczanie Kijowa wznieśli w 1856 roku na rynku miasta monument, który stać się miał symbolem Ukraińskiej stolicy. Sam Potocki zmarł rok wcześniej, nie doczekawszy się upragnionej nominacji hetmańskiej. ​

Wraz z nadejściem wiosny szala zaczęła jednak przechylać się na korzyść Litwinów i Rosjan, którzy de facto przejęli kontrolę nad armią wielkiego księstwa, a wkrótce i nad jego sprawami wewnętrznymi. Uruchomiona w marcu ofensywa Frontu Białoruskiego zniosła z powierzchni ziemi lojalną wobec Rzeczpospolitej III Armie Litewską, generała Melchiora Poniatowskiego, którego brat, Adam, otrzymał podobne manto pod Witebskiem 2 kwietnia i zmuszony został do kosztownego marszu z niedobitkami III armii na Ukrainę. W tym czasie dawny dowódca tej formacji, generał Potocki, teraz głównodowodzący na Ukrainie został zmuszony do poddania linii Dniepru i wycofania się do Kijowa. To uderzenie zachwiało linią frontu i sprowokowało klęskę pod Połtawą 29 kwietnia 1848, której skutkiem było unicestwienie III armii litewskiej. Mimo pewnych sukcesów na północy, sytuacja wyglądała fatalnie.

​

Zaangażowanie militarne Rzeczpospolitej usiłowali wykorzystać jej rywale na innych odcinkach. W kwietniu 1848 roku z inspiracji Hanowerskiej doszło do przewrotu pałacowego na Pomorzu, gdzie przyjazny Polsce książę Bogusław X został obalony przez "pangermańśkich nacjonalistów"; podobny manewr udaremniono na Mołdawii, gdzie inspiratorami wydawali się sami Rosjanie.
Szczęśliwie dla Rzeczpospolitej, sytuacja na froncie po wiosennych klęskach zaczęła się poprawiać. Maj i czerwiec znaczony był błyskawiczną kampanią generała Rózickiego który pod Mozyrzem rozbił połączone siły litewsko-rosyjskie, zaś pod Czerkasami rozbiła całą armię moskiewską, biorąc do niewoli jej dowódcę. Sukces operacji Rózickiego pozwolił wyrównać front i rozwinąć ofensywę na samej Litwie, gdzie generał Rommel zmusił Armie Wolno do zamknięcia się w stolicy. W czerwcu padły też Prusy, a V Armia Koronna wkroczyła nie niepokojona do Kurlandii. 31 lipca oblężenie Rygi zostało przerwane.

Voldemaras Basanavicius (Waldemar Basanowicz) pochodził z drobnoziemiańskiej rodziny z okolic Suwałk. Studia na Akademii Wileńskiej zakończył z najwyższymi wynikami w historii uczelni, co pozwoliło mu szybko objąć w niej katedrę historii. W 1844 nawiązał znajomość z Jonaszem Smetoną, który 'zaraził' Basanowicza nacjonalizmem. Po wybuchu powstania ogłosił się regentem wielkiego księstwa, jednak już latem 1848 roku musiał uciekać do Rosji. Nigdy nie uznał swej porażki, publikując z Moskwy propagandowe teksty przeciw Rzeczpospolitej. Zmarł podczas epidemii ospy w wieku 78 lat. ​

Doświadczenia wyniesione z tragicznej wiosny '48 okazały się kluczowe dla prowadzonej pośpiesznie w toku wojny reformy armii. W 1848 roku zakończono wyposażanie rezerwy w karabiny Kropaczka, co znacząco zwiększyło siłę ognia tych formacji. Zdrada wojsk litewskich pozwoliła na całkowite ustandaryzowanie formacji wojska; jednocześnie zaktualizowano tablice mobilizacyjne, dzięki czemu do wojska dołączyło kolejnych 30 tysięcy żołnierzy - cała dodatkowa armia. Podczas obrony Kijowa (20.4.48-5.8.48) zastosowano nowoczesne umocnienia i wały ziemne, których nie mogły przełamać fale rosyjskiej piechoty. Sukces błyskotliwej kampanii generała Rózickiego nie byłby możliwy bez usprawnień w komunikacji i logistyce, w większości wprowadzonych przez samego dowódcę I armii. Podczas oblężenia Wilna zadebiutował odnowiony królewski korpus inżynieryjny, którego historia sięgała jeszcze czasów Zygmunta I Jagiellona; dzięki wysiłkom inżyniorów miasto padło po miesiącu walk, 26 sierpnia 1848 roku. Upadek stolicy okazał się decydującym ciosem dla Wielkiego Księstwa, mimo faktu, iż nie schwytano żadnego notabla "Żelaznych Wilków", a jedynie kilkudziesięciu posłów sejmu litewskiego.

​

Jesienią 1848 wojna była już de facto rozstrzygnięta. 19 września skapitulował autonomiczny rząd Kurlandii, zaś 29 października - Estonia. W tym samym miesiącu I i II armie koronne zmusiły Rosjan do wycofania się z Białorusi, nie licząc oblężonej twierdzy Połockiej, jednej z najpotężniejszych w kraju. W listopadzie Rosjanie zostali przegnani z Ukrainy, zaś 6 grudnia siły polskie pod wodzą świeżo mianowanego hetmana polnego Rózickiego zadały Rosjanom decydującą klęskę pod Kramatorskiem. Nim nastał nowy rok, Moskwa wystąpiła z propozycją pokojową. Końcowym akordem byłą kapitulacja Połocka, ostatniego z rebelianckich miast, co nastąpiło 12 stycznie 1849 roku. Dzień później królowa ogłosiła zakończenie wojny domowej.

Jan Rózicky wywodził się z drobnej czeskiej szlachty, która przeszła na stronę polską podczas wojen śląskich. Wojennik w czwartym pokoleniu, Rózicky w 1847 roku był najmłodszym polskim generałem, licząc sobie ledwo 37 lat. Okazał się być samorodnym talentem wojskowym, a jego błyskotliwa kampania latem 1848 stała się podwaliną dla odnowienia polskiej szkoły wojskowej. Mianowany hetmanem polnym, po wojnie zajął się modernizacją polskiej artylerii. Podczas wojny 54-55 hetman wielki i głównodowodzący, zginął w wyniku zamachu na ulicach Warszawy 18 listopada 1855. ​

Tą datę uważa się też symbolicznie za koniec wiosny ludów. Mimo początkowych sukcesów rewolucjonistów, jej bezpośrednie skutki były mało znaczące. Nacjonaliści Flandryjscy i Okscytańscy zostali pokonani przez Walonów, Francuzów i Sabaudczyków i zmuszeni do ucieczki z rodzinnych stron. We Francji Napoleon II już w 1849 roku zrezygnował z liberalnej polityki, rozwiązując stany generalne. Rewolucje w Anglii, Hanowerze, Estonii i Hiszpanii zostały szybko zduszone. Jedynie w Holandii oktrojowana przez króla Filipa II Burbona w 1848 roku konstytucja nie została zawieszona, stając się podstawą monarchii konstytucyjnej w tym państwie. Dla Rzeczpospolitej zaś okres 1847-49 był szczególnie bolesny. W wyniku wojny zginało prawie 200 tysięcy jej obywateli, upadł przemysł litewski, w wielu prowincjach wschodnich zapanował głód i szerzyły się przywleczone przez Rosjan epidemie. Co gorsza, choć łeb nacjonalistycznej hydrze został ukręcony, wkrótce miał odrosnąć po trzykroć, a problemy natury ustrojowej pozostały.

​

********
OD AUTORA [EDIT]
Mapki będą przy jakimś podsumowaniu, przeca ledwo 13 lat gram. Niewiele się zmieniło od startu.

 

Snu żelaznego upadek
wielka idea upada
wnet kraj ten z popiołu wstanie
wysiłek ten na nas spada
'powstańcie bracia rodacy!'
zmęczona matka woła
przywróćmy chwałę tej ziemi
niech już nie będzie dręczona

~Walenty Ksawery Cypriański, "Udręka" (1850)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1849-1854: BUDOWAĆ, BUDOWAĆ, BUDOWAĆ

Wojna domowa trwała dwa długie lata i przyniosła Rzeczpospolitej wiele strat, czy to materialnych, czy to w ludziach. Największa chyba jednak była rana na pewności siebie samego narodu. Unia, której trwałości mieszkańcy Rzeplitej byli pewni, okazała się być tworem nadzwyczaj delikatnym. Korona z nieufnością poczęła patrzeć na poczynania Litwy, podczas gdy ta druga czuła się poszkodowana przez 'partnera'. Tylko wśród narodów Bałtyckich klęska powstania litewskiego oznaczała niemal kompletne zduszenie idei narodowych, przynajmniej na czas jakiś.
Silne stronnictwo w Warszawie, złożone głównie z konserwatystów, domagało się srogiego ukarania Litwinów. Propozycje przez ich wysuwane obejmowały głównie likwidację resztek odrębności obydwu członów Unii i podporządkowanie ich stolicy, okupację wojskową wielkiego księstwa oraz czasowe ograniczenie wielu praw jego mieszkańców. Te idee nie miały jednak posłuchu na Wilanowie. Królowa Natalia, spodziewająca się natenczas pierwszego dziecka, która przy pomocy doradców przejęła de facto ster rządów, za podszeptem zaufanych wydała w marcu 1849 uniwersał gwarantujący amnestię mieszkańcom Litwy, z wyjątkiem kilku najwyższych ranga przywódców powstania. Nie zostało to przychylnie przyjęte w Koronie, jednak uniwersał poparli bohaterowie wojny z hetmanem Rózickim na czele, co nieco uśmierzyło bojowe nastroje społeczeństwa. Rozpisane na jesień wybory wygrało nastawione ugodowo wobec Litwinów stronnictwo wajsów, co oznaczało potwierdzenie łagodnej linii politycznej wobec Litwy. Na czele nowego gabinetu stanął zresztą Litwin, generał Michał Romuald Czarnecki, przed wybuchem powstania dowódca I armii litewskiej.

​

Przed Czarneckim stanęło trudne zadanie - szybka odbudowa potencjału Rzeczpospolitej, wobec rosnącej potęgi Hanoweru na zachodzie i Wielkiej Brytanii w koloniach. Wielu kwestionowało wybór wojskowego na generała w danym momencie, jednak Czarnecki okazał się być samorodnym talentem organizatorskim. Przy pomocy generalnego intendenta, Ludwika Kronenberga kanclerz przestawił polską gospodarkę na nowe tory. Liberalizacja gospodarki, obniżenie taryf celnych i obciążeń podatkowych na najuboższych warstwach rozluźniły nastroje społeczne, a następnie pobudziły wzrost gospodarczy. Jeszcze w 1850 roku produkcja przemysłowa na Litwie wynosiła zaledwie 7% stanu sprzed powstania; w 1854 było to już 752%. Chcąc jeszcze bardziej udob****** Litwinów kanclerz przesunął znaczne środki celem rozwoju edukacji w Wielkim Księstwie; do wszystkich szkół przy okazji wprowadzono obowiązkową naukę Języka Polskiego, co miało wzmocnić więzi zwykłego Litwina z Warszawą.
Nie wszystko dało się jednak rozwiązać dekretami i ustawami. Lata 1849-55 to okres epidemii cholery, która swój początek miała na Rusi Białej, zaś wkrótce rozszerzyła się o Ukrainę, szczególnie dotykając ziemie trójkąta Żytomierz-Winnica-Stryj. W ostatecznym rozrachunku to właśnie Ukraina, a nie Litwa poniosła największe straty ludnościowe bezpośrednio w lub pośrednio po powstaniu litewskim.

Michał Romuald Czarnecki pochodził z dobrze sytuowanej, ziemiańskiej rodziny szlacheckiej z okolic Brześcia. Ukończywszy szkołę oficerską, został przydzielony do Armii w Indiach i na tym trudnym terenie wykazał się niemałymi zdolnościami, co przyczyniło się do jego szybkiego awansu na pułkownika (1840). W latach 40-tych powrócił do kraju, pełniąc funkcję szefa sztabu hetmana Jana Koniecpolskiego, a następnie dowodził I Armią zanim nie przeszła ona na stronę powstańców. W latach 1848-49 podsekretarz stanu, jego litewskie pochodzenie pozwoliło mu uzyskać nominację kanclerską z rąk królowej Natalii po zakończeniu powstania. Miała ona być tylko wyciągnięciem ręki do Litwinów i chwilowym rozwiązaniem, ale Czarnecki okazał się samorodnym talentem politycznym. Za jego rządów doszło do historycznych reform politycznych i gospodarczych, a on sam ustąpił fotela kanclerskiego dopiero po 10 latach urzędowania, w 1859 roku. wycofał się wtedy z polityki i zamieszkał w pałacu na rodowych włościach. Zmarł 15 września 1864 roku, w wieku 62 lat, otoczony nimbem bohatera narodowego; jego pogrzeb był wielką patriotyczna manifestacją. ​

Reformy mają też to do siebie, iż nie przynoszą ze sobą z reguły natychmiastowych skutków. Cholera i głód na Rusi Białej, w połączeniu z agitacją prowadzoną przez kościół prawosławny w tym regionie poskutkowały niepokojem w tym regionie, wojną partyzancką i lokalnymi wybuchami w miastach z których najpoważniejszy, bunt 16 brygady litewskiej w Mińsku został stłumiony przez oddziały Armii Litewskiej. Białorusini nie byli Litwinami i obchodzono się z nimi mniej ostrożnie: większość uczestników buntu stracono lub skazano na długoletnie wyroki. Ruś Biała na czas jakiś stała się ciemnym punktem na mapie Rzeczpospolitej, biedna gospodarczo i nieustannie męczona zmaganiami wojska Rzeplitej z powstańcami.

​

Sprawy zewnętrzne nagliły jednak rząd Rzeczpospolitej i to im coraz więcej poświęcano czasu w Pałacu Madalińskich w Warszawie, gdzie swą stałą siedzibę znalazł gabinet królowej. Gdy siły Rzeplitej wycofane zostały do kraju, ofensywę w Indiach wznowiła Wielka Brytania, której wojska w 1850 roku ostatecznie zajęły Delhi i bezpośrednio zagroziły strefie wpływów Rzeczpospolitej. Konfrontacja ze Zjednoczonym Królestwem wydawała się już tylko kwestią czasu. Z tego powodu kanclerz Czarniecki w 1851 zainaugurował wielki program rozbudowy marynarki wojennej Rzeczpospolitej, której stan w 1854 roku wynieść miał 108 okrętów (35 liniowców, 57 fregat i 16 nowoczesnych, napędzanych węglem rajderów). Zaczęła też Rzeczpospolita szukać sojusznika zainteresowanego powstrzymaniem ekspansji Brytyjczyków w Azji, jednak rokowania z Hiszpanami, największa po Rzeplitej i Brytanii potędze kolonialnej zakończyły się fiaskiem; Madryt miał swoje problemy i starał się unikać drażnienia większego rywala. Co gorsza, w 1853 zawarto przymierze między Londynem i Moskwą, ewidentnie wymierzone w Rzeczpospolitą. Pozbawiona alternatywy polska dyplomacja zmuszona była na zawarcie sojuszu z Hanowerem, co oznaczało dalsze wycofywanie się z Niemiec.

​

Jeszcze w 1853 roku wydawał się możliwy sojusz między Rzeczpospolitą a królestwem Francji, jednak Paryż uzyskał poparcie Brytyjczyków w innej sprawie i przestał być skłonny do porozumienia z Warszawą. W 1854 roku zmarł książę Burgundii, zaś jego następca, Filip IX okazał się być zażartym francuskim nacjonalista, co zresztą odzwierciedlało poglądy większości jego poddanych. Mimo sprzeciwu Austrii i Hanoweru, zimą 1854 doszło do pokojowego przyłączenia Burgundii do Francji co kończyło wielowiekowy proces jednoczenia ziem dawnego Królestwa Kapetów, nie licząc spisanej na straty Flandrii.
Sukcesy Rzeczpospolita notowała w mniej znaczących kwestiach. W 1852 roku car oskarżył Rzeczpospolitą o to, iż zezwala lub wręcz popiera ona na przemyt broni do wrogów cesarstwa, państw mongolskich i bojowników islamskich na Kaukazie. Rzeczywiście, w fabrykach Śląska i Małopolski produkowano znaczne ilości broni przeznaczone do eksportu na zachód, jednak prawo celne Rzeplitej było dużo bardziej liberalne od Rosyjskiego i Warszawa nie czuła się zobligowana do postępowania zgodnie z życzeniami państwa carów. Ponieważ Rosjanie nie byli gotowi do rozpoczęcia kolejnej wojny, sprawa zakończyła się po myśli rządu Czarneckiego.
Sukcesem zakończył się też udział delegacji polsko-litewskiej w Londynie, podczas wielkiej wystawy światowej. Ekspozycja, zorganizowana z inicjatywy królowej Zjednoczonego Królestwa Albertyny Saskiej miała na celu prezentację największych osiągnięć nauki i techniki poszczególnych państw; podziw wśród widzów wzbudzały wspaniały diament Koh-i-Noor i maszyna do liczenia głosów (Wielka Brytania), budzący podziw i strach wielostrzałowy rewolwer Smith & Wesson (Britannia) Aparat do Wykonywania Daugerotypów Znakomitej Jakości (Francja) i - Lampa Naftowa i Maszyna Tkacka ukraińskiego wynalazcy Józefa Żakardowicza (Rzeczpospolita)

Ludwik Kronenberg pochodził z drobnej szlachty pruskiej, która wzbogacila się na handlu kolonialnym w czasie Wojen Rewolucyjnych. Ludwik, dziedzic rodowej fortuny, szybko zaczął przejawiać talent do inwestowania pieniędzy, w wieku 33 lat zostając właścicielem niemal całego Olsztyna. Jako jeden z najbogatszych ludzi w Koronie zajął się polityką, w latach 1847-1859 pełniąc naprzemiennie rolę podskarbiego i generalnego intendenta. "Mózg" reform gospodarczych gabinetu Czarneckiego, zreformował polski system podatkowy, obniżył bariery celne i wspierał rozwój przemysłu na zacofanych obszarach. Kandydat do urzędu kanclerskiego po ustąpieniu Czarnieckiego, został pokonany przez własnego brata. Urażona duma zmusiła go do wycofania się z polityki. Zmarł w 1869 roku na zawał serca w ukochanym Olsztynie. Jego młodsi bracia również zasłużyli się dla kraju: Leonard w gabinecie Czarneckiego pełnił urząd Naczelnego Poczmistrza, Karol przyczynił się do rozwoju warszawskiej giełdy, Stanisław, duchowny, dochrapał się biskupstwa Krakowskiego, zaś najmłodszy Władysław, wybrawszy karierę w wojsku w 1852 roku został mianowany głównodowodzącym floty (odpowiadał za ambitny program jej rozbudowy), zaś w 1859 przejął urząd kanclerza po Czarneckim.
Słynna stała się jego odpowiedź na zapytanie z mównicy sejmowej uciążliwego posła latrońskiego, na temat sposobów na naprawienie szkód po powstaniu; Kronenberg odrzekł rywalowi wówczas: "Będziemy robić tylko jedno: Budować, budować, budować. Mam nadzieję, że ta odpowiedź wystarczy waszej ekscelencji" Ta fraza na stałe weszła do mowy potocznej mieszkańców Rzeczpospolitej.​

Lampa Naftowa - Rzeczpospolita stała się bowiem w latach 50-tych centrum przemysłu petrochemicznego, a to za sprawą błyskotliwego umysłu Jana Ignacego Łukasiewicza. Za jego sprawą doszło do tym okresie do gwałtownego rozwoju ziem Małopolski i Rusi Czerwonej, nazywanej wówczas Galicją Koronną. Łukasiewicz zajmował się głównie wyrobami z nafty, jednak jego uczniowie i wspólnicy zajmowali się także produkcją innego rodzaju wyrobów.

​

Postęp techniczny w przemyśle w latach po powstaniu może budzić podziw. Rewolucja Industrialna przestała być domeną Śląska i okolic, obejmując w pełni obszar niemal całej Rzeczpospolitej. Śląsk i Małopolska pozostały centrami przemysłu metalowego i precyzyjnego, jednak rolę w innych branżach zaczęły przejmować pozostałe regiony. Mazowsze to ośrodek przemysłu gorzelniczego i towarów luksusowych, podobnie jak Prusy, gdzie jednak dalej królowało stocznictwo. Nigdzie jak w Wielkopolsce wytwarzano odzieży i tkanin, słynnych na całą Europę, zaś na Litwie dominował przemysł drzewny oraz farmaceutyczny. Stocznie Kurlandii i Estonii rosły dzięki zamówieniom rządowym, podobnie jak przemysł zbrojeniowy na Ukrainie, gdzie hetman Różicky z prywatnej kiesy założył fabrykę dział "Odessa", po kilkudziesięciu latach największego producenta artylerii w Europie. Wzrost produkcji przemysłowej mierzono wówczas w dziesiątkach procent co roku, podobnie jak wzrost przychodów do skarbu. Postęp zanotowano też w rolnictwie, co przyniosło za sobą wyż demograficzny.

Lokomotywa napędzana węglem, linia Warszawa-Wilno w 1858 roku. Odbudowane w 1852 roku połączenie było najnowocześniejszą linią w Europie i symbolizować miało odnowioną unię polsko-litewską. Za rządów Czarneckiego sieć kolejowa pokryła niemal całą Rzeczpospolitą, a w trójkącie Racibórz-Kraków-Warszawa jeździło najwięcej składów na jednego mieszkańca w Europie.​

Gabinet Czarnieckiego uznaje się za jeden z najlepszych w polskiej historii, a popularność kanclerza oddaje wynik wyborów z 1854 roku, gdy wajsowie zdobyli ponad 90% miejsc w parlamencie. W tym samym roku królowa wydała na świat swego pierwszego, po dwóch córkach, potomka płci męskiej, a przez to następcę tronu Rzeczpospolitej - Władysława Fryderyka Stanisława Karola Ksawerego Gyllenstiernę, "małego księcia" jak zwano go wśród mieszkańców kraju. Był to jednak koniec tej szczęśliwej epoki odbudowy i postępu po powstaniu litewskim - zamieszki na ulicach Rygi, wywołane latem 1854 przez agentów carskich zwiastowały nadejście nowej zawieruchy, grożącej dobrostanowi państwa Polsko-Litewskiego.

​

********
OD AUTORA
Bałkany są bardzo ciekawe... w naszej XIX-wiecznej historii, gdy walczyły tam ze sobą trzy silne mocarstwa. W u mnie? Średnio silne Węgry nie wyściubiają nosa poza Serbię, Turcja jest konent raczej ze stanu posiadania, Rzeplita na razie ma inne sprawy na głowie, zaś Rosja jest daleko. Nuda Niemniej, PDM gwarantuje, że i w tym regionie coś się ruszy- jak obudza się demony nacjonalizmu Zauważ MiXB, że w OTL w gruncie rzeczy między Powstaniem Serbskim (1820) a wojną Krymską (1855) na Bałkanach w sumie się aż tak wiele nie działo

 

Widzieliśmy ich równymi sobie, lecz w lat kilka na powrót stali się oni gigantami

~Igor Paskiewicz, głównodowodzący armii rosyjskiej (1859)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1854-1857: PRZEGRANE ZWYCIĘSTWO, CZYLI WOJNA KRYMSKA

Podczas powstania litewskiego wojska Rosyjskie i Polskie mierzyły się ze sobą jak równy z równym, co było zasługa dużego postępu, jakie dokonało się w państwie carów w okresie po wojnach rewolucyjnych. Rosjanie kopiowali głównie rozwiązania właśnie z Rzeczpospolitej, ich elity ubierały się na sposób polski, polszczyzna panowała na salonach, zaś sowicie opłacani eksperci sprowadzani z kraju Lecha mieli za zadanie budować potęgę Matuszki Rosji - czy, jak słusznie postrzegano na zachodzie, gonić zachodnią cywilizację w jej zdobyczach. Nie zmieniało to jednak faktu, iż to państwo Polaków i Litwinów było dla Moskwy zagrożeniem numer jeden i największa przeszkodą w osiągnięciu upragnionego statusu mocarstwa.
Z tego też powodu nie powinno dziwić, iż wystąpienia nacjonalistów białoruskich (1851) czy Kurlandzkich (1854) inspirowane były i finansowane przez wschodniego sąsiada Rzeplitej. Sojusze zawierane przez obydwa państwa były skierowane właśnie przeciw oponentowi zza Dniestru, a lwia cześć sił obydwu państw od momentu wybuchy rozruchów w Rydze stała zmobilizowana wzdłuż granicy. Wystarczyła iskra, by na nowo rozgorzała ona pożogą wojenną.
Tą iskrą okazało się przyznanie przez Sułtana Tureckiego Rzeczpospolitej prawa do obrony chrześcijańskich obiektów w Ziemi Świętej; podobne prawo ze strony katolickiej otrzymało, kosztem Wielkiej Brytanii, Królestwo Francji, zaś odmówiono go Moskwie; Osmanowie uznawali bowiem patriarchę w Konstantynopolu za wystarczającą gwarancję praw ortodoksów na ich ziemiach. Rosja zagroziła Turkom wojną, których z kolei pod obronę wzięła Rzeczpospolita. Żyłka pękła 19 lipca 1854 roku; Armie Rosyjskie przekroczyły natenczas granice Rzeczpospolitaj.
Rosjanie odnosili sukcesy w 1847 roku ze względu na element zaskoczenia, chaos panujący w Rzeczpospolitej i fakt, iż jej armia znajdowała się w stanie reorganizacji. Tym razem, ku rozpaczy Rosyjskich żołnierzy, tych elementów zabrakło. Armia Polsko-Litewska była perfekcyjnie przygotowana do wojny, zaopatrzona do ofensywy, umocniona w swych pozycjach i wyposażona w nowoczesne uzbrojenie, efekt wysiłków hetmana Rózickiego. Atak Rosyjski szybko załamał się na umocnieniach Polskich na Ukrainie i Estonii, gdzie generałowie Majski i Sołtyk zadali Moskalom klęskę pod Kallaste, unicestwiając cała Armie Rosyjską i biorąc do niewoli prawie 20 tysięcy żołnierzy przeciwnika. Tak szybka klęska wojsk Rosyjskich niejako podyktowała przebieg wojny, mimo dołączenia do niej Wielkiej Brytanii po stronie Rosyjskiej (sierpień 1854); w odpowiedzi sojusz z Rzeczpospolita uhonorowały Hanower i Dania, zaś kolejne zwycięstwo odniesione przez Majskiego nad resztkami Rosyjskiej Armii Bałtyku pod Gdówką tworzyło wrota Ingrii przed Polakami.

​

Główne uderzenie spaść miało jednak na Białoruś, gdzie pozycję zajmowały dwie Armie Litewskiego generałów Wybickiego i Mierosławskiego. Litwini zdecydowali się na pasywną obronę w umocnionych pozycjach, o które rozbijały się kolejne ataki Rosyjskie; Wybicki pokonał Rosjan pod Łubniami, skutecznie osłaniając flankę trwającej ofensywy na Krym, zaś Mierosławski śmiałym manewrem rozbił w listopadzie korpus wielki księcia Nikity Salomonida, a jego samego wziął do niewoli, ku rozpaczy jego ojca, cara Mikołaja. Te zwycięstwa przyniosły Rosjanom straty rządu 30 tysięcy żołnierzy, co wyrównało siły na tym odcinku, gdzie odtąd wojna miała toczyć się w jednostajnym tempie; Rosjanie będą się powoli, bez narażania sił własnych wycofywać, zaś Polacy zajmować opuszczone przez nich tereny.
Kluczowa dla przebiegu wojny była jednak ofensywa na Krym, przeprowadzona przez wojska hetmana polnego Henryka Wawrzeckiego przy wsparciu powstańców tatarskich, którzy dążyli do odbudowy Chanatu pod protekcją Warszawy i Stambułu. Moskiewskie oddziały wielkiego księcia Olega, zdruzgotane klęską pierwszego natarcia i wieściami z innych frontów, oraz nękane przez tatarską partyzantkę poniosły klęskę za klęską, zaś wiosną 1854 wycofały się niemal zupełnie z półwyspu, nie licząc 10-tysięcznego garnizonu wzniesionej w latach 1821-26 twierdzy Sewastopol.

Hetman Henryk Leopold Wawrzecki urodził się w kupieckiej rodzinie pochodzącej z Poznania. Do wojska zaciągnął się jako zwykły szeregowy w wieku 17 lat i od ego momentu przeszedł wszystkie szczeble kariery, zostając hetmanem polnym w wieku 59 lat - jako pierwszy hetman bez szlacheckiego urodzenia. Pozbawiony iskry geniuszu, był jednak osobą nadzwyczaj kompetentną, zorganizowana i przewidującą. W czasie powstania litewskiego dowodził korpusem pod hetmanem Rózickiym, który, otrzymawszy buławę większą, polecił go do tej mniejszej. W czasie wojny krymskiej pełnił rolę dowódcy na Ukrainie, skąd skutecznie prowadził ofensywę na Krym. Zmarł w tydzień zaledwie po podpisaniu traktatu warszawskiego, w wieku 63 lat. Był ostatnim hetmanem Rzeczpospolitej dowodzącym w polu po otrzymaniu tego urzędu.​

Także na Bałtyku Polacy okazali się być lepsi od Rosjan. Ci początkowo unikali starcia, usiłując pozostać w porcie Petersburga i oczekiwali na przybycie Royal Navy, jednak w marcu 1855 roku miasto to zostało oblężone przez wojska Majskiego, co zmusiło flotę rosyjską do wyjścia z portu. Próba przemknięcia się obok polskiej Floty Bałtyckiej admirała Marka Komorowskiego zakończyła się fiaskiem. W bitwie pod Sveaborgiem licząca 37 okrętów flota rosyjska została zdmuchnięta z powierzchni ziemi przez 58 okrętów floty Rzeczpospolitej. Był to koniec marzeń Moskwy o domnacji na tym Morzu i potwierdzenie siły polskiej floty, dla której była to największa bitwy w historii. Zwycięstwo to skłoniło Imperium Osmańskie do jednoznacznego opowiedzenia się po stronie Polsko-Litewskiej w wojnie i aktywnego wsparcia powstańców na Krymie.
Niestety, na morzu doszło też do pierwszej poważnej porażki Rzeczpospolitej w tej wojnie. 2 kwietnia eskadra indyjska pod dowództwem innego Komorowskiego [kuzyna[, Tomasza, przewożąca zaopatrzenie dla wojsk w Gudżaracie została zaskoczona przez wielokrotnie liczniejsze siły Royal Navy i zmuszona do kapitulacji; klęska była tym większa, iż pod Komorowskim pływały najnowocześniejsze okręty floty Rzeczpospolitej. Brak zaopatrzenia poskutkował tez osłabieniem sił Rzeczpospolitej w Indiach, które ostatecznie poniosły decydującą klęskę pod Dabhoi i od tej pory znajdowały się w permanentnej defensywie, oddając Anglikom większość wicekrólestwa. Klęską zakończył się też rajd na Cejlon, w czerwcu '55, gdzie stracono kolejne 7 nowoczesnych rajderów.

​

Szczęśliwie dla Rzeczpospolitej, na decydującym froncie Rosyjskim sprawa latem 1855 roku była już rozstrzygnięta. Wojska Polskie i Litewskie wbijały się coraz głębiej w terytorium Rosyjskie, zajmując Smoleńsk, Orszę, Charków, Psków i Petersburg, odcinając Moskwę od pomocy Anglików. 18 września Armia Wawrzeckiego ostatecznie pokonała siły Rosyjskie na południu, a twierdza Sewastopol skapitulowała 16 października, poddając się Flocie Tureckiej. Porażkę Rosjan przypieczętowała bitwa pod Korżywką, gdzie unicestwiono ostatnią liczącą się siłę bojową carstwa, Armię Połocką marszałka Goliwyna. 6 grudnia Moskwa, pozbawiona wyboru, poprosiła o pokój.

​

Celem uzgodnienia jego warunków do Warszawy zwołano konferencję, która obradować miała 3 miesiące, aż do 19 lutego 1856 roku, gdy ostatecznie wszystkie zainteresowane strony podpisały traktat pokojowy kończący wojnę. Mimo decydującego zwycięstwa odniesionego nad Rosjanami, Rzeczpospolita musiała zaakceptować fakt, iż jej kolonie znajdowały się na skraju upadku pod naporem sił Brytyjskich, stąd warunki Traktatu Warszawskiego nie zadowalały rządu Czarneckiego. Na mocy traktatu na Krymie dokonano restauracji Chanatu Krymskiego, który odtąd znajdować się miał pod protekcją Rzeczpospolitej i Imperium Osmańskiego.Rosja i Brytania zrzekały się swych pretensji do obrony Ziemi Świętej, w zamian za co Stambuł ostatecznie godził się na przyłączenie Cypru do Królestwa Grecji, co udaremniono 10 lat wcześniej. W koloniach zdecydowano się na zachowanie status quo, a nawet ustalono wspólne zasady postępowania wobec nowego reżimu w Chinach, gdzie skuteczne powstanie Tajpingów zmusiło dynastię Wang do ucieczki na Tajwan.
Ze strony czysto militarnej Wojna Krymska okazała się być wspaniałym sukcesem i prezentacją siły armii i floty Rzeczpospolitej po przeprowadzonych w latach 40-tych reformach. Pozwoliła ona na wygaszenie wewnętrznych sporów i zmobilizowała ona społeczeństwo do wspólnej pracy, co, jak ujął to kanclerz Czarniecki "przyśpieszyło gojenie się ran na ciele Unii". Porażki w koloniach okazały się cennym doświadczeniem i już w dwa lata po wojnie uruchomiono kolejny program rozbudowy floty, który miała stać się drugą po Royal Navy potęga na morzach i oceanach. Osłabiono również największego dotąd rywala Rzeplitej, Rosję oraz wzmocniono wpływy w powoli słabnącym Imperium Osmańskim.

Admirał Marek Komorowski pochodził ze Żmudzi, z dość dobrze sytuowanej rodziny szlacheckiej o bogatych tradycjach marinistycznych; jego dziadek dowodził flotą bałtycką w ostatnich latach wojny rewolucyjnej, jego ojciec był kapitanem na okręcie flagowym tejże floty. Sam Marek swoją karierę rozpoczął po ukończeniu szkoły morskiej w Gdańsku jako kapitan nowej fregaty "Diuk"; nominację ową zawdzięczał ogólnemu braku w kadrze oficerskiej floty wojennej wobec jej nagłego powiększenia w czasie wojen rewolucyjnych. W trakcie powstania litewskiego dowodził eskadrą dostarczającą zaopatrzenie do oblężonej Rygi, zaś w 1854 roku objął dowództwo nad całą Flotą Bałtycką. Lepszy strateg niż taktyk, odniósł jednak wspaniałe zwycięstwo pod Sveaborgiem, za które został nagrodzony urzędem Wielkiego Admirała, który zdał w 1860 roku. Resztę życia spędził w Gdańsku, gdzie obdarzono go czysto honorowym, acz prestiżowym urzędem kasztelana. Wybrany do senatu w 1865 roku, zmarł w dwa lata później.​

Politycznie wojna krymska okazała się być jednak katastrofą, a to ze względu na wydarzenia towarzyszące jej na zachodzie. Moment zaangażowania Rzeczpospolitej wykorzystało królestwo Hanoweru, od wielu lat czekające na dogodną okazję do zacieśnienia więzów między państwami niemieckimi; ku zaskoczeniu posłów Rzeczpospolitej, 1 stycznie 1856 roku w Berlinie kanclerz Hanoweru Wilhelm Grimm wraz z politykami innych księstewek dawnej Rzeszy dokonał proklamacji Federacji Północnoniemieckiej, ścisłego związku państewek tego regionu - pod przywództwem króla Hanoweru oczywiście. Równie zaskoczony sytuacją został Wiedeń, który prędko podjął próbę wprowadzenia podobnego rozwiązania na południu, jednak tutaj jego zamiary pokrzyżowała interwencja Francji, która w wojnie lat 1856-58 zmusiła Austriaków do wyrzeczenia się podobnych zamiarów. Zjednoczona teutońska północ była jednak wystarczającym zagrożeniem dla Rzeczpospolitej, która w swych granicach miała wiele obszarów uważanych przez niemieckich nacjonalistów za integralną część przyszłej odnowionej Rzeszy

Białoruscy husarze w bitwie pod Bałakławą na Krymie. Po wojnach rewolucyjnych dokonano znaczącej redukcji oddziałów kawalerskich, wierząc w siłę ognia piechoty. Wojna krymska udowodniła jednak przydatność konnicy przy braku jednolitego frontu oraz działaniach nieregularnych. W efekcie w trakcie wojny podwojono ilość kawalerii w każdej armii, zaś okrutną sławą okryli się husarze białoruscy z 45. regimentu mińskiego kawalerii, których szlak bojowy znaczony był spalonymi wioskami i ograbionymi zamkami.​

Dysząca rządzą zemsty Rosja na wschodzie i odbudowujące się państwo Niemieckie na zachodzie - ta sytuacja nie wróżyła dobrze Rzeczpospolitej, którą mimo wynikłego z rozważnej polityki Wajsów rozwoju dalej czekało do rozwiązania mnóstwo problemów, przede wszystkim natury politycznej. Cały kraj w 1857 roku świadom był tego, iż po niemal 200 latach od sejmu konstytucyjnego nadszedł czas na gruntowną reformę systemu politycznego Rzeplitej. Wiedział o tym i swoją wizję miał również kanclerz Czarnecki, dla którego owa reforma miała stać się największym osiągnięciem w historii... lub klęską grożącą rozkładem państwa Polsko-Litewskiego.

​

 

Rzeczpospolita - położony w Europie centralnej kraj dużej wielkości, z wieloma koloniami, żyznymi ziemiami, mnogością portów i zbrojną potęga wielką. Krajem rządzi król lub królowa, przy pomocy rządu przewodzonego przez kanclerza i przy wsparciu dwóch izb parlamentu, senatu i sejmu, przy czym ten drugi więcej posiada uprawnień. Jedyny kraj w cywilizowanym świecie, którego konstytucja w czterech odrębnych aktach jest zawarta. Zamieszkuje R. naród rycerski i bogaty, acz podły w swej naturze i zatwardziały w herezji (...)

~Enciclopedia Napolitana (1876)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1857-1861: GINIE RZECZPOSPOLITA SZLACHECKA

190 lat mijało w 1857 roku od sejmu konstytucyjnego, gdy uchwalono pierwsze akty mające stać się podwalina ustroju nowej Rzeczpospolitej. Mimo uzupełnień dokonanych w początkach XIX wieku, większość intelektualnych elit kraju zdawała sobie sprawę, iż ustrój państwa był już zmurszały i ciążący rozwojowi Rzeplitej. Niewielu jednak było dotąd chętnych do wzięcia na swoje barki ciężaru reform, mimo tego, iż 20 lat już niemal społeczeństwo Rzeczpospolitej domagało się liberalnych przemian. Krajem rządziła jednak koalicja szlachty ziemskiej i tzw. nowej szlachty, bogatych handlarzy, którzy za pieniądze wkupili się do tego stanu; to te warstwy premiował istniejący stan rzeczy nie były one chętne do poparcia zmian. W latach 30-tych zaczęła jednak im wyrastać konkurencja w postaci silnego średniego mieszczaństwa oraz właścicieli fabryk, dysponujących potęgą ekonomiczną. Choć wielu z nich mogło sobie pozwolić na zakup szlachectwa, wielu wolało obyć się bez herbu, szlachcice byli bowiem pogardzani w miastach przemysłowych i herb raczej przeszkadzał niż pomagał w interesach poza wybrzeżem (gdzie nadal dominował handel z kolonami, z którego zyski czerpała nowa szlachta).
Po wojnie krymskiej sytuacja dojrzała jednak do reform. Rząd Michała Czarneckiego cieszył się największym poparciem społecznym w historii, a jego reformy gospodarcze jedynie wzmocniły siły przemysłowców. Ludność kraju wiedziała o potrzebie przemian, wobec zagrożenia ze strony jednoczących się Niemiec i nieustannie nastającej na granice Rzeplitej Rosji. Problemem był jednak szlachta ziemska; zabarykadowana w swych pałacykach i dworach, ze strachem obserwująca spadające zyski z roli i migracje chłopów do miast; ci sami chłopi pokolenie dalej bywali często bogatsi od samego pana. Dla ziemian siła polityczna była ostatnią wartościową rzeczą w posiadaniu. W sejmie AD. 1857 roku 40% posłów pochodziło z tzw. okręgów ziemiańskich (gdzie o wyborze de facto decydował pojedynczy magnat) i bez ich poparcia nie można było myśleć o przeprowadzeniu reformy.
W tej sytuacji kanclerz zdecydował się uderzyć w najsłabszy punkt tej formacji - duchowieństwo. Kościół Polski był nadal jednym z symboli Rzeczpospolitej, jednak jego wpływy malały z dnia na dzień wobec wzrostu popularności idei liberalnych. Dotychczasowym jego protektorem był monarcha, jego formalna głowa, jednak królowa Natalia w wieku 33 lat jeszcze nie należała do dewotek; prymas zaś Polski, arcybiskup Jędrzej Ludowski był człowiekiem małego formatu i szybko uległ żądaniom rządu. W kraju katolickim pozycja kościoła była inna, jednak w Polsce i na Litwie większość ziem należących do niego była formalnie własnością samej monarchini. Dekret z 12 marca 1857 roku odbierał duchownym prawa do większości ich ziem, w zamian uruchamiając program finansowania kościoła z budżetu. Siła kleru płynęła z bogactw ziemi, a nowe prawo uzależniało jego dobrobyt od woli państwa; w efekcie decyzja rządu skutecznie udaremniła wszystkie próby z tej strony mające na celu niedopuszczenie do reform. Z ziem należących do biskupów i klasztorów wybierano 26 z 432 posłów, była wiec to liczba mogąca przeważyć szalę.

​

Sygnałem do ofensywy stały się wybory z jesieni 1854, rozpisane przez monarchinię na na prośbę premiera. Decyzją marszałka, po raz pierwszy były to wybory w pełni tajne, co mocno nadwyrężyło siły magnatów w ich okręgach. Kampania wajsów była gorąca i wyraźnie skierowana przeciw szlachcie ziemskiej, którą obarczano o wstecznictwo i brak patriotyzmu. W efekcie wybory zakończyły się druzgoczącą klęska obozu konserwatywnego, który uzyskał tylko 121 mandatów, zdecydowanie zbyt mało by zablokować jakiekolwiek zmiany. O nastrojach społecznych może świadczyć fakt, iż po raz pierwszy do sejmu weszło dwóch posłów radykalnych - wśród nich niejaki Władysław Jerzy Engel z okręgu płockiego.
Zwycięstwo stronnictwa Czarneckiego było całkowite i od razu mógł on rozpocząć wdrażanie w życie wcześniej zaplanowanych reform. Prologiem do nich było skrócenie okresu służby wojskowej do z 24 do 14 miesiący, co było jedna z obietnic złożonych w czasie kampanii i miało pozytywnie do rządu usposobić biedniejsze warstwy społeczeństwa, nie zainteresowane dotąd wielką polityką. Bomba wybuchła jednak dopiero w styczniu 1858 roku. Po gorącej debacie, w wyniku której pobitych zostało 12 posłów (głównie litewskich) a jeszcze więcej złożyło swe mandaty, przegłosowano pierwsza w historii rewizję konstytucji o Rzeczpospolitej. Nowa ustawa de facto na nowo definiowała status unii polsko-litewskiej. Akt ten głosił iż:

Była to formalna likwidacja resztek postanowień Unii Wielawskiej. Z map zniknęły granice między Koroną i Litwą, usunięto pozostałości takie jak podwójne urzędy, tytulatura, cześć prawa. Prawa dotąd gwarantowane jedynie Polakom i Litwinom rozszerzono o inne narodowości zamieszkujące Rzeczpospolitą (poddanych jej królewskiej mości). Zlikwidowano wymóg posiadania szlachectwa istniejący w wielu ustawach, przede wszystkim przy prawie wyborczym. Choć pozostawiono resztki tego systemu: tytuły, urzędy, rangi, no i oczywiście monarchię, szlachectwo stało się jedynie honorem, którego wartość zależna była o percepcji i świadomości współczesnych. Jak się zresztą okazało, "świadomość "szlachecka" była jeszcze długo w Polsce i na Litwie silna, a skład elit nie zmienił się w sposób znaczący.

Jeśli na mnie wybierzecie to wam też dam prawo głosu - karykatura kanclerza z miesięcznika "Pięść", wydawanego przez Jakuba Kurskiego od 1852 roku. "Pięść" i jego dowcipne, pełne sarkazmu opowiadania oraz rysunki będą towarzyszyć Rzeczpospolitej przez całą epokę imperialną, dostarczając humoru przede wszystkim warstwom średnim.​

Był też i mniejsze reformy, którymi zajął się rząd Czarnieckiego. Rewolucja Industrialna przyniosła tez ze sobą ogromne wzmocnienie ruchów migracyjnych, czy to wewnętrznych, czy to międzynarodowych. Choć z więcej ludzi z Rzeplitej wybywało niż przybywało, na Śląsku, Ukrainie i Pomorzu, gdzie zawsze brakowało wykwalifikowanych rąk do pracy, szybko powiększały się osady zamieszkiwane przez Holendrów, Francuzów, Niemców, a nawet Brytyjczyków. To oni, wraz z przemysłowcami tworzyli potężne, bo wpływowe ekonomiczne lobby, które wymusiło na rządzie zawarcie w konstytucji 1858 roku przepisów liberalizujących przepływ osób na granicy Rzeczpospolitej. W wyniku tych zmian w latach 70-tych bilans migracyjny Rzeczpospolitej zrównoważył się, jednak nowi migranci często nie umieli znaleźć sobie miejsca w społeczeństwie. W okrytych ponurą sławą przedmieściach Kijowa w 1866 roku 3/4 mieszkańców stanowili przybysze zza granicy.
Do debaty publicznej włączyli się również profesorowie wyższych uczelni, najczęściej liberalnie nastawieni. Ich propozycje dotyczyły jednak nie istoty systemu, a technicznych szczegółów, które wpływać miały raczej na walkę między ugrupowaniami politycznymi, toteż nie zostały w ostatecznym rozrachunku uwzględnione w projekcie rządu, który obawiał się reakcji na zbyt rozległe zmiany.

​

Po "konstytucji o Rzeczpospolitej" rząd Czarneckiego siłą rzeczy musiał wziąć na warsztat kolejny akt, ustawę o szlachectwie i wolnościach ludu z 1806 roku. Jej nazwę zmieniono na "konstytucja o wolności", wykreślono też większą część artykułów tyczących się szlachectwa, rozbudowano za to zakres wolności przysługujących poddanym królowej. Powoływano też urząd tzw. trybuna ludowego, drugi urząd ombudsmana na świecie po Szwecji [1818].
Zmiany te spotkały się z gorącym przyjęciem w społeczeństwie, jednak brakowało jeszcze tej najważniejszej. W marcu roku 1859 w całej Rzeczpospolitej odbyły się manifestacje poparcia dla rządu Czarneckiego, których uczestnicy domagali się kontynuowania reform i uwzględnienia nowych zapisów w prawie wyborczym. Była to jedyna zmiana, której wajsowie nie byli skłonnii przeprowadzić, ograniczała bowiem ich silę polityczną Ostatecznie jednak ugięli się pod naporem społeczeństwa i w styczniu 1860 roku weszła w życie nowelizacja prawa, przyznająca prawo wyborcze wszystkim mężczyznom powyżej 16 roku życia. Aberracją i ukłonem w stronę przeciwników reform było jednak pozostawienie cenzusu; obywatele legitymujący się dochodem większym niż 5 tysięcy złotych polskich otrzymywali prawo do oddawania dodatkowego legalnego głosu. To rozwiązanie nie miało jednak racji przetrwać długo. Wybory według nowego prawa przeprowadzono jesienią 1860 i zakończyły się one zadziwiającym sukcesem konserwatystów, którzy byli blisko przejęcia władzy. Choć badania wskazują raczej na to, iż wielu obywateli zwyczajnie nie zdawało sobie sprawy z przywilejów gwarantowanych im przez nowe prawo, Wajsowie uznali, iż jest to wynik właśnie przyznania podwójnego głosu warstwie wyższej.

​

Ostatnie zmiany miał jednak przeprowadzać nowy gabinet. Czarnecki ustąpił po ogłoszeniu wyniku wyborów, uważając je za klęskę; urząd kanclerza przejął po nim Władysław Kronenberg, powiązany raczej z konserwatywnym skrzydłem wajsów. Mimo gwałtownego sprzeciwu ze strony opozycji, jego rządowi udało się przepchnąć projekt ustawy likwidujący cenzus wyborczy i podwójne głosy. Wielka reforma ustroju Rzeczpospolitej była zakończona i mogła ona ze spokojem oczekiwać nadejścia nowej epoki - epoki socjalizmu.

Książę konsort Krystian Gyllenstierna był dalekim kuzynem królowej, poprzez wspólnego pradziadka. 5 lat od niej starszy, miał reputację człowieka sztywnego, oschłego, konserwatywnego i pobożnego. Choć wiele było w tym przesady, nie ulega wątpliwości, iż poglądy księcia dalekie były od liberalnych, a reformy Czarneckiego, szczególnie wobec kościoła nazywał "zamachem". Niemniej, obowiązki konsorta wypełniał wzorowo, a respektując prawo Rzeczpospolitej starał się nie wtrącać do polityki. Z królową stworzył szczęśliwe stadło, "tak wierne, pruderyjne i pobożne, że aż bardziej obrzydliwe od rozwiązłości", jak pisał jeden z radykalnych posłów. Zmarł w 1878 roku na zapalenie płuc, zostawiając po sobie gromadkę dzieci i załamaną tą stratą królową.​

W tle przemian politycznych postępował rozwój innych sfer życia publicznego. Przełom lat 50-tych i 60-tych to okres gwałtownego rozwoju przemysłu ciężkiego w Rzeczpospolitej. Pałeczkę lidera odzyskał Śląsk, którego kopalnie zwiększyły swoją wydajność w owym okresie czterokrotnie; Rzeczpospolita była w tym okresie największym po Hanowerze eksporterem węgla na Starym Kontynencie. Trwał boom w przemyśle stoczniowym spowodowany rozbudową floty wojennej; stocznie musiały się przestawić z budowy żaglowców na produkcję nowoczesnych okrętów napędzanych parą. Postęp nie ominął również rolnictwa, gdzie wprowadzano nowe techniki i nawozy, zdobycze nauk chemicznych. Coraz więcej ludzi opuszczało przeludnioną wieś na rzecz miast, wzmacniając siły proletariatu i potęgę przemysłu, który nieustannie potrzebował nowych robotników fabrycznych.

​

Pod wpływem wydarzeń z zagranicy i na bazie doświadczeń ostatnich wojen przeprowadzano też kolejne reformy w armii. Pod buławą hetmana Ferdynanda Balickiego nacisk położono głównie na wyszkolenie kadr; pomagał fakt, iż coraz więcej rekrutów umiało pisać i czytać. Balicki dbał o dobrostan żołnierzy, zwiększając ich racje oraz żołd, dbając o stan koszar i regularne ćwiczenia; efektem byto poprawienie jakości i wyszkolenie zwykłego żołnierza oraz kadry podoficerskiej. Powiększono w owym okresie również siły policji, mając w pamięci rozruchy w Kurlandii '54.

​

Wzmocniona reformami, pewna swej siły po zwycięstwie w Wojnie Krymskiej i przodująca w przemyśle Rzeczpospolita gotowa była do powrotu na arenę wielkiej polityki. Symbolicznym zakończenie okresu gromadzenia sił była druga w historii wystawa światowa, zorganizowana w 1861 roku w Warszawie. Rząd nie szczędził środków, by olśnić przybyszy z innych państw, lecz efekt przerósł jego najśmielsze oczekiwania. Warszawa olśniła gości swym przepychem i chwałą. Ogromny pawilon Polski cieszył się ogromną popularnością, a prestiż kraju-gospodarza wystawy szybował w górę. Rzeczpospolita czekała, by zająć należne jej miejsce pod słońcem.

​

W tym samym czasie na drugiej półkuli doszło do ważnych wydarzeń, które rzutować mogly na cały świat. Stany Zjednoczone były od momentu swego powstania krajem trzeszczącym w szwach i niezdolnym do wewnętrznej reformy; protestancka północ prosperowała, czując bliskie związki z sąsiednim królestwem Britanii, gdy katolickie południe wciąż polegało na niewolniczej pracy murzynów w plantacjach. Próba zniesienia niewolnictwa doprowadziła do krachu Unii; 18 kwietnia 1861 roku wystąpiły z niej Stany Południa, tworząc odrębną konfederację. Choć to północ posiadała przewagę techniczną i materiałową, to południe odniosło pierwsze sukcesy, zwyciężając pod Bull Run Armię Unii i zajmując protestancką część Wirginii. Ta klęska doprowadziła jednak przede wszystkim do zawarcia sojuszu Konfederacji z Britańczykami. W czerwcu 1861 król Henryk VIII cofnął swe uznanie dla tego kraju i wojska królestwa przekroczyły granicę, biorąc wspólnie z Konfederatami stolicę północy, Arnoldię w kleszcze. Było to jednak preldium do długiej wojny, która wstrząsnąć miała porządkiem na kontynencie.

​

********************************
OD AUTORA:
Prawdopodobnie ostatni odcinek przed kilkudniową przerwą, muszę przygotować się do obrony :> Stay tuned!

 

Bogatym zawsze lepiej na świecie.

~Henryk Sienkiewicz "Wojny Śląskie"(1886)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1861-1865: WIEK -IZMÓW, DZIŚ W ROLACH GŁÓWNYCH: KOLONIALIZM, IMPERIALIZM I SOCJALIZM

Dokonane pod koniec lat 50-tych reformy rządu Wajsów pozwoliły przekształcić Rzeczpospolitą z dość niestabilnego mocarstwa na potęgę, gotową do skoku na pozycję niekwestionowanego lidera międzynarodowej społeczności. Uwolnione częściowo od ciężaru ideologii i walki o prawa polityczne nauka i sztuka mogły ponownie rozwijać się w szybkim tempie, powoli goniąc liderów w tej materii. Korzystały one też ze wsparcia rządkowego, coraz większe przychody do skarbu państwa pozwalały na finansowanie oraz większej ilości projektów. Rząd Komorowskiego w latach 1860-62 przykładowo doprowadził do gruntownej przebudowy infrastruktury sanitarnej w miastach, czy to poprzez rygorystyczne regulacje prawne czy to poprzez finansowe wsparcie władz lokalnych. Po kraju rozpowszechniły się rozwiązania dotąd znane tylko na Śląsku i Krakowie: nowoczesne systemy ścieków, służby oczyszczania miast, a także pierwsze elementy systemu zdrowotnego. Celem zweryfikowania efektów reform (i nie tylko) w 1861 roku przeprowadzono pierwszy na świecie spis ludności (cenzus); według jego wyników na początku lat 60-tych w granicach Rzeczpospolitej żyło 46 milionów obywateli, z czego połowę stanowiła ludność rdzennie polska; największą po niej grupą byli mieszkańcy Ukrainy (~25%).

​

Oprócz tego około 6-7 milionów dusz ludzkich zamieszkiwało kolonie Rzeczpospolitej, głównie te Indyjskie. W 1861 roku Europejczycy siedzieli już okrakiem na kontynencie azjatyckim, trzymając w garści Indie oraz Indonezję, kontrolując handel Chiński oraz powoli penetrując terytorium dawnych państw Mongolskich. W 1857 roku Rosjanie odcięli Mongołów od Morza Kaspijskiego, zaś Brytyjczycy pokonali Imperium Majsuru, do niedawna terytorialnie największe państwo subkontynentu indyjskiego. W tych narodach, które wciąż zachowywały duży stopnień niezależności ekspansja przybyszy ze starego kontynentu budziła stosowne reakcje. Wiele państw, jak Imperium Sikhów, najpotężniejsze z państwa Azji Centralnej zdecydowało się na przyjęcie doradców ze strony mocarstw zainteresowanych osłabieniem rywali, jak to miało w przypadku właśnie Pandżabu, wspieranego przez Rosjan. Dwa najmniej narażone dotąd na penetrację ze strony państw Europejskich państwa, Korea i Japonia wybrały jednak inną drogę. Królestwo Korei w 1860 było świadkiem krwawego zamachu stanu, w wyniku którego władze objął książę Myung-Biak, późniejszy król Sejong II, który przy wsparciu liberalnie nastawionych elit doprowadził do przymusowej "europeizacji" kraju: za cenę przywilejów handlowych do kraju napłynęła rzesza specjalistów z Rzeplitej i Francji, gotowych do pomocy we wzmacnianiu państwa Sejonga, zapanowała moda na europejskie stroje i zwyczaje, w 1865 roku zaś w Pjongjangu rozłożono pierwsze tory pod linię kolejową łączące cesarskie miasto z Seulem. Podobne przemiany planował w Japonii przeprowadzić szogun Naosuke Uesugi, jednak rządy szogunatu od dawna trzęsły się w posadach i zmianę kursu lordowie feudalni uznali za pretekst do rozpoczęcia wojny domowej.

​

Najważniejszym (i największym) polem na Azjatyckiej szachownicy pozostawały Chiny, rządzone od 1856 roku przez nową dynastię Hong, która władze zdobyła głosząc hasła min. wypędzenia barbarzyńców z kraju smoka. Nowa dynastia początkowo starała się jednak nie drażnić mocarstw, ograniczając się do agresywnej retoryki, co z jednej strony pozwoliło jej na stabilizację i konsolidację kraju, z drugiej jednak pozwoliło państwom zachodnim przygotować się do ewentualnej interwencji. Pretekstem do wojny okazała się sprawa polskiego statku handlowego 'Strzała", zatopionego przez chińskich bojówkarzy w Szanghaju. Ponieważ rząd w Nankinie odmówił wypłacenia rekompensaty i rozszerzenia przywilejów handlowych o kolejne porty, u początku 1861 roku Chiny znalazły się w stanie wojny z Rzeczpospolitą, Holandią, Francją i Rosją. Szybko okazało się, iż oddziały Taipingów nie maja szans w walkach z regularnym wojskiem europejskim, mimo przejściowej okupacji holenderskiej placówki Port Arthur i kilku sukcesów na północy. Wojska Rzeczpospolitej, które wylądowały na południu kraju w krótkim czasie opanowały niemal cale wybrzeże chińskie od Guangdong do samego Szanghaju, rozbijając główne siły cesarza pod Fuzhou. W rezultacie Cesarstwu pozostało tylko skapitulować. Traktat Nankiński, podpisany u bram oblężonej stolicy Chin otwierał dla mocarstw zachodnich wszystkie porty, nakazywał wypłacić rządowi chińskiemu rekompensatę za straty poniesione przez przeciwników w wyniku wojny oraz cedowal dwa kluczowe porty - Hong Kong i Szanghaj w ręce, odpowiednio, Rosji i Rzeczpospolitej. W wyniku wojny 1861-63 Chiny na powrót znalazły się w kryzysie i na długie lata stały się piaskownicą mocarstw.

Wojsko Taipingów w okresie wojny o "strzałę". Uzbrojeni w kosy, miecze i stare rusznice piechurzy chińscy, rekrutowani głównie z niepiśmiennego chłopstwa nie mieli szans ze zdyscyplinowaną i dobrze wyszkoloną oraz wyposażoną armią Rzeczpospolitej i Niderlandów. Żołnierz Chiński ładowal cztery razy dłużej, strzelał dwa razy mniej celnie i posiadał zasięg o 1/3 mniejszy od żołnierza Polskiego - przewaga, której nie była w stanie zniwelować nawet ogromna przewaga liczebna. Straty w bitwach wojny liczono w dziesiątkach (Rzeczpospolita) lub tysiącach (Chińczycy)​

W międzyczasie ku końcowi zmierzała pierwsza faza wojny na kontynencie północnoamerykańskim. Osłabione niepokojami wewnętrznymi i uderzane z dwóch stron: przez Konfederację oraz Britanię Stany Zjednoczone ostatecznie ulegly pierwszemu z tych państw, w styczniu 1862 podpisując traktat w Richmond, który uznawał prawo stanów do secesji, a przez to także niepodległość Stanów Skonfederowanych ze stolicą w Nowym Liverpooolu (Nowym Orleanie). Był to prestiżowy i moralny cios dla największego państwa kontynentu, które dalej znajdowało się zresztą w stanie wojny z Britanią, okupującą wybrzeża Atalntyku i stolicę państwa, Arnoldię. Zimą 1863 roku porządek w państwie usilował przywrócić generał Willliam Sherman, przeprowadzając wojskowy zamach stanu, ale to osłabiło jedynie i tak kruchą już jedność konającej Unii.

​

W Rzeczpospolitej początek lat 60-tych to okres stabilizacji po burzliwym okresie reform i wojen z Rosją. Wybory w 1862 roku po raz pierwszy od 17 lat wygrali konserwatyści z księciem Henrykiem, kuzynem królowej na czele. Swe zwycięstwo Latroni zawdzięczali rezygnacji z haseł cofnięcia reform Czarneckiego, a także obietnicom obniżenia budżetu wojskowego na rzecz wydatków socjalnych. Choć bowiem całe społeczeństwo bogaciło się w wyniku gwałtownego postępu technicznego i cywilizacyjnego, przykłady licznych, gromadzonych w krótkim czasie fortun pobudzały wyobraźnie jednych i rodziły poczucie społecznej niesprawiedliwości drugich. Po położyło podstawy pod doktrynę socjalizmu, sformułowaną ostatecznie przez szwedzkiego badacza Karola Marksa w dziele "Kapitał", wydanym w Sztokholmie w 1863 roku. Na bazie sukcesu swoich idei już w rok później Marks założył I międzynarodówkę, organizację mającą na celu wspieranie i jednoczenie ruchów robotniczych we wszystkich krajach świata. Jednym z najważniejszych jej notabli miał stać się bliski przyjaciel Marksa i był poseł na sejm, a od 1864 roku prezes Partii Socjalistycznej Rzeczpospolitej, Władysław Engel.
W opozycji niejako do socjalizmu w latach 60-tych zaczęła rozwijać się w Rzeczpospolitej idea narodowo-demokratyczna; w opozycji, bowiem na ziemiach Polskich miała ona charakter wybitnie liberalny. Wydana w warszawie książka "Liberalizm i demokratyzm" Zbigniewa Miłkowskiego stać się miała filarem, na którym zbudowany zostanie nowoczesny polski nacjonalizm, jednak w przeciwieństwie do socjalistów, nacjonaliści w latach 60-tych nie stworzą własnej partii, rozbici między Wajsów a Latronów.

Władysław Jerzy Engel urodził się w Warszawie, w rodzinie o drobnomieszczańskich korzeniach. Wyróżniający się student, w 1848 roku stał na czele radykalnej bojówki studenckiej. W latach 50-tych wybrany z list radykalnych do parlamentu, zasłynął jako poseł charyzmatyczny i energiczny, acz porywczy i konfliktowy. W 1858, podczas pobytu w Szwecji zaprzyjaźnił się z Marksem i pomagal mu przy redakcji "Kapitału". Współzałożyciel I międzynarodówki i Partii Socjalistycznej Rzeczpospolitej, której był pierwszym prezesem. W 1869 roku uległ poważnemu wypadkowi, w wyniku którego stracił władze nad nogami i w efekcie wycofał się z życia politycznego, acz wciąż publikując artykuły prasowe i wspierając swym autorytetem ruch socjalistyczny. Zmarł na wylew w wieku 87 lat. ​

Okoliczności zresztą sprzyjały rozwojowi nacjonalizmu. Rzeczpospolita w 1864 znajdowała się niemalże u szczytu potęgi, będąc po Imperium Brytyjskim największym państwem świata. Zaplanowane na rok 1866 obchodu 900-lecie państwa miały być największą tego typu celebracją w nowożytnej historii. Panowało poczucie dumy z kraju i jego sukcesów, a warszawska ulica wrzała szowinizmem, domagając się kolejnych dochodowych podbojów kolonialnych. Na podatny grunt trafiła zaproponowana przez gdańskiego profesora Samuela Puffendrofa koncepcja "Myśli Cywilizacyjnej"; według naukowca kultury świata dzieliły się na "lepsze" i "gorsze", zaś zadaniem, misją tych lepszych było niesienie kaganka cywilizacji słabszym braciom. Teoria Puffendrofa miała przyjąć się w całej Europie, stanowiła bowiem znakomite usprawiedliwienie dla podbojów kolonialnych, szczególnie w Afryce.

​

Co do Afryki, to na jej rogu rozgorzeć miał kolejny konflikt kolonialny, w który zaangażowała być miała armia Rzeczpospolitej. W latach 60-tych nastapiło nasilenie działalności somalijskich korsarzy, na czym mocno cierpiał polski handel. Sukcesy piratów ośmieliły lokalnych watażków do grania mocniejsza nutą w negocjacjach z Europejczykami; w 1864 roku okręty Gdańskiej Kompanii Handlowej zostały przejęte w porcie Mogadiszu, rzekomo za przemyt. W odpowiedzi rząd Latronów wysłał do Somalii eskadrę okrętów i 18 tysięcy wojsk, które w dwa lata podporządkowały sobie lokalnych watażków i na pewien czas unicestwiły korsarzy.
W tego typu kolonialnych operacjach swa wartość udowodniła flota, potrzebna do blokad i transportu wojska, a także stanowiąca silny argument w rywalizacji z innymi państwami kolonialnymi. Pod wpływem doświadczeń z Chin i Somalii wprowadzono wiele usprawnień do działalność marynarki wojennej, zwiększając jej efektywności i zakres operacji. Pod kierunkiem wielkiego admirała Zenona Gołuszewskiego rozpoczęto tez prace nad okrętami nowej generacji, opancerzonymi i napędzanymi para, które miały zastąpić okręty żaglowe na służbie Rzeczpospolitej; na razie była to jednak tylko melodia przyszłości.

​

Mimo własnych sukcesów Rzeczpospolita nie mogła jednak spać spokojnie. Gdy w Polsce i na Litwie rząd Wajsów wprowadzał reformy konstytucyjne, na Rosji nowy car Aleksander III, pod wpływem doświadczeń z przegranej wojny krymskiej i przy pomocy Brytyjskich oraz Niemieckich doradców wprowadzał w życie kolejne reformy, które na celu miały wzmocenie pozycji państwa Rosyjskiego. W 1861 roku car ostatecznie podpisał dekret znoszący pańszczyznę, co zaskarbić mu miało poparcie mas chłopskich. Moskwa podjęła też próbę reorganizacji armii, która nie sprawdziła się przecież zupełnie wojnie 1855 roku. Wreszcie, na ziemie Rosyjskie wreszcie zajrzały promienie rewolucji przemysłowej, gdy polscy i niemieccy przemysłowcy zaczęli poszukiwać taniej siły roboczej i nowych rynków zbytu.
Innym państwem, w którym dokonały się daleko idące przeobrażenia była Japonia. Z trwającej 4 lata wojny domowej zwycięsko wyszły siły szoguna, wsparte przez młodego cesarza Matsuhito, który jednocześnie wymusił na Uesugich cesję części uprawnień głównodowodzącego. Zwycięstwo sił szoguna oznaczać miało kontynuację zapowiedzianych przez wojną reform, mających uczynić z Japonii państwo dorównujące potęgom Europejskim.

​

********************************
OD AUTORA:
Z powodu wyjścia Martinowskiego moda do CK2 nowy odcinek troszkę się opóźnił - ale wracamy do Rzeczpospolitej Enjoy!

 

Nie można walczyć z przyszłością. Czas jest po naszej stronie. Jeśli jednak zachłyśniemy się naszym sukcesem i spoczniemy na laurach, skończyć możemy jak Imperium Tureckie, niegdyś wielkie i potężne, dziś ledwo cień dawnej chwały i piaskownica mocarstw Europy.

~Ludwik Popławski "Myśleć Narodowo" (1882)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1865-1874: CZAS PARY, WĘGLA I STALI

Powstanie Litewskie 1847-49 co prawda uświadomiło nacjonalistom litewskim, iż ich siły są zdecydowanie zbyt słabe, by próbować mierzyć się z władzą Rzeczpospolitej, jednak sam litewski ruch narodowy nie został zduszony. Uświadomiwszy sobie wagę zagrożenia dla państwa, kolejne rządy w Warszawie coraz chętnie rozszerzały uprawnienia lokalnych samorządów, nie stroniąc jednak od rozwiązań siłowych, jak miało to miejsce na Białej Rusi. Sukcesy Rzeczpospolitej, postęp społeczny i gospodarczy oraz, przede wszystkim chyba reformy konstytucyjne pozwoliły stępić ostrze nacjonalizmu. W 1870 roku już istniejące procesy wybitny socjolog Uniwersytetu Jagiellońskiego Ludwik Gumplowicz opisał jako "próbę stworzenia nacjonalizmu ponad nacjonalizmami", tzn. relegowania istniejących już różnic etnicznych do stopnia regionalnego. Służyć temu miała agresywna propaganda sukcesu prowadzona przez rząd, akcentowania wspólnej historii, rozpowszechnienie edukacji i nauki Języka Polskiego (w 1880 roku ponad 80% społeczeństwa będzie już potrafiło się nim posługiwać), a także stopniowa decentralizacja władzy w kraju, najczęściej w ręce spolonizowanych lokalnych elit.
Wciąż jednak widoczna pozostawała granica między Litwą i Koroną, z wyjątkiem może Ukrainy, która formalnie pozostając częścią efemerycznego Wielkiego Księstwa w znakomitej większości identyfikowała się już z koroną. Ośrodkiem myśli nacjonalistycznej po upadku powstania stały się dworki magnackie, gdzie niezależność WKL łączono z tradycjami szlacheckimi. Z kiesy Radziwiłłow, Sapiehów, Paców, Wiśniowieckich... pochodziła większa cześć środków, któymi dysponowały panlitewskie organizacja. Z tego względu to na Litwie wciąż najsilniejszy był opór przeciwko zacieśnianiu więzów Unii.
Okazją dla nacjonalistów do zaprezentowania siły była premiera sztuki "Barbara Radziwiłłowna w Lublinie; wybitne działo polskiej kultury oskarżano o propolską propagandę i uznano za próbę "zawłaszczenia historii". Umiejętna akcja propagandowa na Litwie przyniosła skutek nacjonalistom i pobudziła ducha Litewskiego - nie na długo jednak. Już w dwa miesiące po premierze mowa tronowa królowej na otwarcie nowej sesji parlamentu zniosła z dymem sukcesy nacjonalistów; królowa wezwała "lud Rzeczpospolitej" do wspólnej pracy celem dalszego postępu, sukcesy Rzeplitej w ostatniej dekadzie według królowej miały być efektem wspólnego wysiłku, zaś nacjonaliści zostali nazwani "anarchistami, burzącymi zgodę, pachołkami Rosji, niszczycielami pokoju". Ta klęska psychologiczna ostatecznie stępiła ostrze nacjonalizmu na Litwie, a jego aktywiści zaczęli okres "pracy organicznej" - wzmacniania ekonomicznego Wielkiego Księstwa, celem nawiązania rywalizacji z dominującymi koroniarzami.

​

Lata 60-te i 70-te stały się więc okresem mozolnego wyrównywania różnic między regionami Rzeczpospolitej; zadanie o tyle trudne, że rozwój ziem koronnych dalej postępował w zawrotnym tempie. W 1869 po raz pierwszy w historii odnotowano nadwyżkę produkcji rolnej, co nieco paradoksalnie przyniosło zapaść rynku rolnego - niskie ceny płodów zmusiły wielu rolników do rezygnacji z upraw i zajęcia się innego rodzaju praca zarobkową. Proces urbanizacji na Litwie i Ukrainie nabierał tempa, co jeszcze bardziej wzmocniło rozwijający się przemysł. Jeszce pod rządami Wajsów kwitnąc zaczęła prywatna inicjatywa polskich przedsiębiorców, zaś giełdy warszawska i gdańska pomnażały swą wartość kilkukrotnie w ciągu roku.
Inną przyczyną zachodzących przemian społecznych był wzrost poziomu wykształcenia społeczeństwa, efekt wejścia na rynek pierwszego pokolenia wychowanego w systemie ustanowionym przez kanclerza Kanziewskiego. W latach 70-tych do starych Uniwersytetów dołączyły nowe placówki, w Lublinie, Lwowie, Królewcu, Wolmarze, Połocku i Oczakowie. Coraz większe sukcesy notowali polscy naukowcy, szczególnie w dziedzinie nauk humanistycznych. Prestiż kraju na świecie wzmacniały osiągnięcia w dziedzinie archeologii, historii, socjologii i filozofii. Nie odstawała daleko także polska sztuka, w latach 60-tych zapożyczająca wiele od francuskich realistów.

​

Dla prestiżu państwa najważniejszą kwestią pozostawały jednak kolonie, a w szczególności rywalizacja z Brytyjczykami w Indiach. Okazją do powiększenia obszaru wicekrólestwa Gudżaratu okazał się incydent w Karaczi czerwcem 1866 roku, gdy grupa polskich handlarzy została porwana przez lokalnych bandytów nieopodal Karaczi. Występując w obronie własnych obywateli, rząd Polski zdecydował się na wysłanie w ten region dwóch korpusów, majacych na celu zabezpieczenie ujścia Indusu. Spotkało się to oczywiście z oporem kontrolującego ten obszar Imperium Sikhów, jednak armia sułtana okazała się być zbyt słaba w starciu z doskonale wyposażonymi wojskami Rzeczpospolitej, które z łatwością wyparły Sikhów do granic Pendżabu. W rezultacie ekspedycji 1866-67 obszar wicekrólestwa Gudżaratu (od 1870 - Indii Polskich) zwiększył się niemal dwukrotnie. Innym efektem umocnienia się wpływów polskich w Indiach było przymusowe zjednoczenie w 1869 roku księstewek Radżputanu w jeden sułtanat, kontrolowany przez doradców z GKI.

Królowa Natalia w latach 60-tych i 70-tych aktywnie uczestniczyła w życiu politycznym państwa, w czym nie przeszkadzały jej liczne ciąże. para królewska doczekała się 9 dorosłych dzieci: Izabeli, Katarzyny, Władysława, Fryderyka, Kazimierza, Anny, Natalii, Edwarda i Marii. Królowa okazała się być władczynią rozważną i skuteczną, acz po śmierci męża w 1878 zgorzkniała i zaczęła unikać wystąpień publicznych.​

Nie ustawała także ekspansja na innych kierunkach. W latach 1867-70 z inicjatywy grupy polskich entuzjastów kolonializmu, zrzeszonych w restaurowanej Lidze Morskiej i Kolonialnej udało się wysłać ekspedycję badawczą na Papuę, która dokładnie zbadała część wyspy; w 1870 roku na wyspie zwanej przez tubylców Biak założono pierwszą stała osadę, zaś w rok później rząd Polski ogłosił aneksję całej zachodniej Papui. Dalszy postęp został powstrzymany przez francuzów, którzy posiadali własne misje na wschodzie Papui i zagrozili Rzeczpospolitej wojną w przypadku, gdyby chciała ona kontynuować ekspansję; rząd Latronów wolał nie ryzykować niepotrzebnego starcia z Frankami.
Innym obszarem działalności kolonialnej państwa polsko-litewskiego był kontynent afrykański. W 1868 wspólna misja szwedzko-polska działała u wybrzeży zatoki gwinejskiej, usiłując wymusić na lokalnych watażkach zaprzestanie handlu niewolnikami. Choć działania dyplomatyczne spaliły na panewce, pewnym sukcesem było wykupienie i oswobodzenie znacznej ilości czarnych jeńców, który znaleźli schronienie w koloniach zainteresowanych państw. Na północy Afryki, Polacy uczestniczyli w konkursie Royal Geographic Society w Londynie, mającym na celu doprowadzić do odkrycia źródła Nilu. Dwie ekspedycje pod kierunkiem Władysława Tarkowskiego zakończyły się jednak niepowodzeniem. Nagrodę RGS zdobyła misja hanowerska.

​

W tym samym czasie w Ameryce Północnej doszlo do decydujących rozstrzygnięć. Okres 1864-68 to czas wojny między Stanami dawnej unii, ze słabnącym rządem generała Shermana w tle; ten w 1866 roku oddał Brtiańczykom większość pożądanych przez nich ziem, co oznaczało utratę przez USNE dostępu do morza. Slabość państwa wykrozystała także Republika Saubure, zajmując wschodnie Stany, a gwoździem do trumny państwa Shermana była proklamacja Wolnych Stanów Ameryki (WSA) dokonana w Des Miones, w czerwcu 1871 roku. Sity nowego państwa szybko pokonały niedobitki USNE i zajęły miejsce dawnej Unii na mapie politycznej. Nowe państwo nie mogło się jednak liczyć z silniejszymi sąsiadami, szczególnie po przystąpieniu Britanii do Konfederacji Kanadyjskiej, w wyniku obalenia dynastii Tudorów w 1873 roku.

​

Mimo braku poważnego zagrożenia dla Rzeczpospolitej w tym okresie, nauczony doświadczeniami rząd konserwatystów nie zaniedbywał rozbudowy sil zbrojnych. W 1869 roku rozpoczęto wprowadzenie do użytku armii nowych karabinów odtylcowych produkcji ukraińskich zakładów Piotra Stawskiego; jednocześnie inne przedsiębiorstwa Stawskiego zaczęły produkować w 1870 roku działa kalibru 110mm S1866, uznawane powszechnie w owym okresie za najlepsze w swej kategorii w Europie. Kluczem był jednak rozwój floty. Admirał Zenon Gołuszowski zdołał w 1868 roku uzyskać fundusze na reorganizację floty, celem dostosowania jej do wymagań nowoczesnej wojny morskiej. W okresie 1865-75 z aktywnej służby wycofano wszystkie pozostające okręty żaglowe (138 jednostek), rozpoczynając ambitny program budowy żelaznej floty. W 1875 roku budżet marynarki wynosił już 550% budżetu sprzed 10 lat, co pozwoliło na zwodowanie ponad 70 mniejszych monitorów i 40 wielkich okrętów pancernych, co czyniło flotę Rzeczpospolitej najnowocześniejszą po Marine Nationale marynarką świata, choć odbyło się to spadkiem w rankingu liczebność na czwarte miejsce (Po Flotach brytyjskiej, Francuskiej i Kanadyjskiej)

​

Imperialna polityka konserwatystów i rozbudowa sił zbrojnych nie przyniosły im jednak popularności, szczególnie w obliczu napływu nowych idei. W przeddzień wyborów do sejmu doszło do pierwszego rozłamu w ramach Partii Socjalistycznej, pozbawionej przywództwa Władysława Engela. Jego syn, Fryderyk w 1870 roku wspólnie z przebywającym z wizytą w Polsce Karolem Marksem publicznie potępił ugodowe metody polskich socjalistów, uznając rewolucję za jedyną słuszną drogę do socjalizmu. Drugie, poprawione przez młodego Engela wydanie "Kapitału" z 1871 roku miało stać się biblią wyznawców komunizmu, która to ideologia zaczęła sobie zdobywać popularność wśród proletariatu Rzeczpospolitej. Było to jednym z powodów gorącej atmosfery wyborów 1870 roku, które okazały się totalną klęską zarówno dla Socjalistów, jak i Komunistów, którzy nie wprowadzili ani jednego posła do parlamentu. Do władzy powrócili Wajsowie z byłym wicekrólem Gudżaratu Mikołajem Baszczyńskim na czele, zaś osobista interwencja królowej pozwoliła uspokoić sytuację w Warszawie i innych miastach.

Okręt Pancerny OJKM "Niezniszczalny", 1868. Plan admirała Gołuszowskiego zakładał budowę 50 podobnych okrętów w ciągu 5 at, co okazało się zadaniem ponad siły polskich stoczni; zamierzony cel osiągnięto dopiero w 1979 roku. Była to wówczas największa pancerna flota świata co pozwoliło Rzeczpospolitej z łatwością realizować jej imperialne aspiracje. Dość szybko jednak okazało się, iż mniejsze monitory, które miały być "końmi pociągowymi" floty i w 1880 roku stanowiły 70% jej stanu nie sprawdzają się w starciach z większymi braćmi, co wymusiło kolejne reformy.​

Rząd Baszczyńskiego szybko miał stanąć przed poważnym testem. Imperium Osmańskie od początku XIX wieku systematycznie słabło,a wraz z jego rozkładem pojawiła się kwestia nacjonalizmów na Bałkanach. Rzeczpospolita, posiadająca silne wpływy w księstwach naddunajskich była jednym z najważniejszych graczy w regionie. Jesienią 1871 nowy kanclerz Hanoweru, Otto von Bismarck zorganizował w stolicy swego królestwa konferencję poświęconą rozwiązaniu kwestii bałkańskiej, na którą zaproszono wszystkie mocarstwa Europy. Rzeczpospolitą reprezentował ambasador w Hanowerze, hrabia Karol Raczyński. Szybko zainteresowane mocarstwa podzieliły się na dwa obozy prezentujące odmienne stanowisko; Wielka Brytania, Francja, Austria i Hiszpania domagały się utrzymania status quo, podczas gdy Hanower, Rosja i Rzeczpospolita usiłowały przekonano partnerów, iż dla utrzymania stabilności w regionie potrzebne jest przyznanie niepodległości jego narodom. Ostatecznie tej trójce udało się przekonać Austriaków do pomysłu podziału Bałkanów i w 1871 roku wspólne stanowisko mocarstw wymusiło na Stambule ustępstwa. W wyniku postanowień kongresu powiększono terytorium Serbii (o Kosowo) i Grecji (o Tesalię), a także przyznano niepodległość Bośnakom (strefa wpływów Austrii z Habsburgiem na tronie), Albańczykom (Francuzi, dynastia Wirtemberska), Czarnogórze (Hiszpanie, dynastie d'Este) i Bułgarii (Rosja, dynastia Solomenidów). Rzeczpospolita zachowała wpływy w księstwach naddunajskich, tj. Wołoszczyźnie i Mołdawii; obszar tej pierwszej został powiększony o terytoria nad Morzem Czarnym.

​

Sukces Konferencji Hanowerskiej zachęcił mocarstwa do szukania kompromisu także i w winnych kwestiach. Z inicjatywy szwajcarskiego przemysłowca Henriego Dunanta rząd Szwajcarski zwołał w 1873 roku konferencję w Genewie, której rezultatem było przyjęcie pierwszych międzynarodowych traktatów regulujących prawo wojenne. Z inicjatywy Dunanta powołano także organizację Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, której filia w Rzeczpospolitej powstała już w 1874 roku w Raciborzu.
Lata 70-te miały zresztą przejść do historii jako "szczęśliwa dekada"; Europa odpoczywała po trudach wojen kolejne obszary zaczęły doświadczać dobroczynnego wpływu postępu technicznego, kwitły nowe prądy umysłowe i myśl polityczna. Polacy coraz częściej zaczęli być postrzegani jako wydajni pracownicy i innowacyjni przedsiębiorcy, a "polska produktywność" stała się w wielu krajach niemalże przysłowiem. Rezultaty spisu powszechnego z 1872 roku rzeczywiście były zachęcające, wskazując na szybkie bogacenie się społeczeństwa, narastającą wymianę ludności między regionami, spadek ilości imigrantów o Nowego Świata i wzrost przeciętnego wykształcenia.

​

Technika pędziła nieubłaganie do przodu. W latach 1871-75 rząd Baszczyńskiego przeprowadził modernizację polskiej infrastruktury kolejowej, znacząco zwiększając przepustowość na najważniejszych liniach i pozwalając na rozwinięcie połączeń z Czechami i Hanowerem. W Małopolsce drugi oddech złapał przemysł chemiczny i farmaceutyczny, głównie w wyniku rewolucyjnych badań naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego, z wynalazcą szczepionki na cholerę, Władysławem Hesse na czele. W dziedzinie Biologii przodowali jednak naukowcy z Kijowa z Janem Baptystą Lemowskim na czele, tłumaczem dzieł Darwina i pionierem genetyki. W dziedzinie nauk humanistycznych wciąż dominowała jednak północ i Uniwersytet Gdański, którego rektorem w latach 1871-76 był Robert Wiszerowski, uznawany za twórcę socjologii kultury.

​

Sukcesy archeologów w Egipcie zachęciły zachodnich naukowców do eskalacji badań na inne obszary starożytnego świata. Jeszcze w czasie konferencji hanowerskiej Polacy zapewnili sobie prawo do eksploatowania greckich ruin i już w 1872 misja pod kierunkiem Artura Równego, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego rozpoczęła poszukiwania ruin Myken i Sparty w Grecji. W kilka miesięcy później na Krecie znalazła się inna, niemiecko-polska ekspedycja Heinricha Schliemanna, wsławionego odkryciem ruin Troi dwa lata wcześniej. Historia i archeologia zdominowały zresztą trzecią wystawę światową, zorganizowaną tym razem przez królestwo Austrii we Wiedniu. Polski pawilon oceniono na niej za jeden z najlepszych, wspólnie z Hanowerczykami i Anglikami; zabrakło jednak pompy, jaka charakteryzowała wcześniejsze ekspozycje w Londynie i Warszawie.

Artur Równy urodził się w Szczecinie, jako drugi syn bogatego polskiego kupca. Otrzymawszy w spadku niemały majątek, większą jego część spożytkował na badania archeologiczne. W latach 60-66 działał na terenie Persji, by powrócić na chwilę do kraju celem uzupełnienia wykształcenia i prezentacji swych niemałych zdobyczy. Od 1870 aż do końca zycia w 1881 roku przebywał w Grecji, prowadząc tam nadzwyczaj owocne wykopaliska. Jego synowie pozostali na ziemi greckiej i przyjęli tamtejsze obywatelstwo. Młodszy z nich, Piotr pełnił nawet funkcję ambasadora w Warszawie. ​

Sukcesami polskich archeologów zainteresowała się sama królowa, w 1874 roku fundując Królewskie Muzeum Historii w Warszawie, gdzie w krótkim czasu zgromadzono szereg znakomitych eksponatów, min. kilka mumii z Egiptu oraz skarby wyniesione z kilku grobowców (mimo sprzeciwu rządu kedywa) Największym dokonaniem polskiej archeologii było jednak bez wątpienia odkrycie ruin Myken przez misję Artura Równego. Na ich terenie znaleziono złotą maskę, ochrzczoną mianem "Twarzy Agamemnona", która stała się punktem centralnym pierwszej wystawy zorganizowanej przez Królewskie Muzeum. Dokonania polskich naukowców budziły podziw i zachęcały do działania resztę społeczeństwa, budziły także poczucie wśród wszystkich mieszkańców Rzeczpospolitej.

​

Archeologią nie dało się jednak rozwikłać kluczowych kwestii społecznych. W 1872 roku Baszczyńskiego na fotelu kanclerza wielkiego zastąpił Jan Kraszewski, pierwszy od trzech wieków katolik na tym urzędzie. Na okres jego rządów przypada gwałtowna ekspansja Partii Socjalistycznej, która według prognoz zaczęła wyrastać na liczącą się silę w przyszłym parlamencie. Celem odebrania Socjalistom części poparcia Kraszewski zdecydował się na wcielenie w życie części społecznych postulatów tego ugrupowania. Mimo silnej opozycji wewnętrznej, a także ze strony Latronów, kanclerzowi udało się przeforsować projekt reformy zdrowotnej, pierwszy tego typu na świecie. Nowe prawo gwarantowało wszystkim obywatelom dostęp do podstawowych usług zdrowotnych oraz wsparcie finansowe dla najbiedniejszych. Choć reforma ta okazała się być dalece niewystarczająca, by odebrać socjalistom ich wpływy, wyznaczyła kierunek, w jakim postępować będzie służba zdrowia w Rzeczpospolitej w najbliższych latach.

​

W połowie lat 70-tych zaczęły się w kraju działać także pierwsze polityczne organizacje kobiece, zrzeszające sufrażystki - bojowniczki o prawa kobiet. Ich metody - kampanie listowe, manifestacje, głodówki i protesty nie zyskały jednak wtedy szerokiego poparcia w oczach społeczeństwa, traktującego udział kobiet w życiu politycznym jako aberrację. Sukces sufrażystki odniosły na innym polu - w 1874 roku parlament rozszerzył prawa ekonomiczne kobiet, rozszerzając ich prawa do dziedziczenia i dysponowania własnym majątkiem, pozwolił kobietom na prowadzenie działalności gospodarczej i grę na giełdzie. Do reform politycznych w tym kierunku była jednak wciąż daleka droga.

​

********************************
OD AUTORA:
CZTERY GODZINY, ME PALCE
2500 wyrazów, 20000 znaków, 8 stron tekstu w Wordzie, mamma mia
Ale jest, odcinek premium, w nagrodę za to, że przez cały tydzień nic nie było

 

Nie ma takiej możliwości, by socjaliści i podobne im tałatajstwo zdobyło władze w tym kraju póki ja żyje (...) pierwiej szczeznę, niźli nasza Rzeczpospolita stanie się czerwona.

~Karol Raczyński "Wybór listów do hrabiego Radziwiłła na Birżach" (1873)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1874-79: CZERWONA RZECZPOSPOLITA

Europa w latach 70-tych XIX wieku mogła wydawać się najbardziej pokojowym kontynentem. Brak wojen i współpraca mocarstw nie oznaczały jednak, iż pogrzebano dawne animozje. Pod przykrywką współpracy trwał wyścig zbrojeń między zainteresowanymi realizacją swoich interesów państwami. Przykładowo, w 1873 roku Royal Navy uruchomiła program modernizacyjny, mający na celu zrównanie jej wartości bojowej z flotami Francji i Rzeczpospolitej. Armie francuska i północnoniemiecka zostały w tym okresie powiększone dwukrotnie, głównie na skutek wyżu demograficznego, jaki dotknął zachód Europy. Również i Rzeczpospolita nie zostawała w tyle za rywalami. Ekspedycja mająca na celu podporządkowanie sobie sułtana Bali, wspieranego przez Holendrów (1874-75) unaoczniła braki w wyposażeniu armii. Nowe karabiny Stawskiego okazały się gorsze od ich holenderskich odpowiedników, dysponujących dużo większa szybkostrzelnością i wytrzymałością w trudnych warunkach. Z tego powodu w 1876 roku hetmanat wyszedł z zamówieniem dla rywala Stawskiego, Jana Pedersena, który wraz ze swym niemieckim partnerem, Wilhelmem Mauserem opracował model nowego karabinu, który w dwa lata później, jako Krodsen M78 wszedł w użycie armii. Nowy karabin okazał się być tym razem produkcją niesłychanie udaną i niezawodną, służąc armii polskiej przez ponad 20 lat, a w bardziej zapóźnionych wojskach świata jeszcze w latach 30-tych XX wieku.
Warte wzmianki mogą być również reformy dokonane pod kierunkiem hetmana wielkiego Janusza Konopczyńskiego w latach 1872-77, mające na celu poprawę wykształcenia oficerów i wytworzenie nowej doktryny dla armii Rzeczpospolitej. W 1873 roku w Radomiu utworzono Królewską Szkołę Wojsk Lądowych, mającą na celu kształcenie specjalistów, zaś przy wyższych uczelniach kraju zaczęły powstawać instytuty studiów strategicznych, nastawienie głównie na wytworzenie nowej kasty urzędników wojskowych. W 1877 roku bowiem, wraz z dymisją Konopczyńskiego, urzędowi hetmana odebrano większość jego administracyjnych funkcji, przekazując je nowo utworzonemu Ministerstwu Wojny. Hetman Wielki odtąd miał jedynie pełnić rolę naczelnego dowódcy sił zbrojnych.

​

Wybory w 1874 roku ponownie wygrali Wajsowie, jednak dużo ważniejszym wydarzeniem było wejście do sejmu pierwszego posła socjalistycznego, Ludwika Waryńskiego z Kijowa; to w przemysłowych miastach za dnieprowymi porohami czerwoni posiadali największe poparcie i ten region miał stać się ich bazą. Kanclerzem pozostał jednak Jan Kraszewski, mimo poważnych niepowodzeń na arenie międzynarodowej. W połowie lat 70-tych ekspansję w Bałkanach rozpoczęła Rosja, połączona sojuszem z Bułgarią i Serbią; Rzeczpospolita usiłowała przeciwdziałać interesom Moskwy poprzez zbliżenie ze Stambułem, jednak Imperium Osmańskie nie ufało Warszawie, pamiętając postawę jej przedstawicieli w Hanowerze. Co gorsza, nieudane zaloty do Turków poskutkowały zerwaniem sojuszu z Chorwacją, który szachował dotychczas Austriaków i Węgrów od południa. Było to o tyle groźne, iż i w południowych Niemczech popularność zaczęły zdobywać idę zjednoczeniowe, a swoje ambicje zaakcentował Bismarckowski Hanower, ustanawiając w 1875 roku wraz z Badenią i Wirtembergią "Niemiecką Unię Celną", do której w 1879 roku przystąpić miała Bawaria. Pomniejszym wydarzeniem było uzyskanie w 1878 roku niepodległości przez Księstwo Islandii, w wyniku zgonu księcia Krystiana, po którym tron lodowcowej wyspy objął drugi syn polskiej pary królewskiej, Fryderyk.

​

Druga kadencja Kraszewskiego była pasmem błędów i porażek, także w polityce wewnętrznej. W przeciwieństwie do poprzednika Kraszewski kompletnie zignorował siłę rodzącego się ruchu socjalistycznego i nastroje w niższych warstwach społecznych. Tymczasem rosnące bezrobocie i nędza na wsi podgrzewały nastroje wśród chłopów, którzy coraz częściej obracali się w kierunku nowej ideologii. W 1875 roku szerokim echem odbił się przypadek Władysława Drzymały, chłopa z poznańskiego, który w wyniku tragedii stracił parę kończyn i bezskutecznie domagał się pomocy państwa. Sprawę skutecznie rozdmuchała socjalistyczna prasa, czyniąc z Drzymały męczennika swej sprawy, co pozwoliło Socjalistom pozyskać rzesze niezadowolonych sytuacją chłopów. Zwolennicy idei socjalistycznych weszli również w sojusz z sufrażystkami, przyjmując hasła rozszerzenia praw wyborczych o płeć piękniejsza.

Karabin Krodsen M78 w momencie wejścia do użytku przewyższał wszystkich swoich konkurentów parametrami, jednak jego największa zaletą była wysoka niezawodność, nawet w warunkach tropikalnych. Eksportowany min. do Japonii, Belgii, Włoch, Portugalii i Hiszpanii, nazwany został "karabinem, który podbił Afrykę" z racji tego, iż znajdował się na wyposażeniu większości armii państw, które podzieliły między sobą ten kontynent. ​

Punktem zwrotnym w kampanii Socjalistów stał się wielki strajk kolejarzy w 1876 roku, który sparaliżował ruch na północy Rzeczpospolitej. Mimo oporu królowej i wciąż silnego poparcia w parlamencie, kanclerz Kraszewski uznał iż sytuacja wymknęła się spod kontroli i poprosił monarchinię o rozpisanie ponownych wyborów. W toku niezwykle burzliwej kampanii Latroni i Wajsowie zostali pokonani przez umiejętnie kierowaną przez jej przewodniczącego, Stanisława Mendelsona. Efektem był najbardziej rozdrobniony parlament w dotychczasowej historii Rzeczpospolitej i niespodziewane zwycięstwo partii, która dotąd posiadała w sejmie zaledwie jednego posła. Po raz pierwszy też żadnej partii nie udało się uzyskać bezwzględnej większości i Mendelson zmuszony został do poszukiwania kompromisu z Wajsami, jako że konserwatyści stanowczo odrzucali możliwość kompromisu z czerwonymi.

​

Rząd Mendelsona z energią zabrał się za wdrażanie postulatów zaakceptowanych przez koalicjanta. Jeszcze w roku wyborczym uchwalono ustawę gwarantującą obywatelom bezpłatną edukację do 16 roku życia. Zimą 1877 przeprowadzono tez pakiet reform mających na celu poprawę doli robotników fabrycznych, zaś celem zapewnienia środków w budżecie zdecydowano się an dewaluację złotego i wprowadzenie do obiegu papierowych banknotów, drukowanych głównie przez upoważnione banki prywatne. Na krótką metę metody socjalistów znacząco poprawiły stan budżetu państwa, jednak już w latach 78-80 kraj z tego powodu dotknął poważny kryzys związany z narastająca inflacją.
Szczęśliwie, nie zatrzymało to industrializacji kraju. Na wyróżnienie w tym okresie zasługują postacie dwóch przemysłowców. Roman Maj z Poznania zasłynął wdrożeniem jako pierwszy na świecie badań socjologicznych i psychologicznych w swej fabryce odzieży, co miało znacząco podnieść efektywność pracy i stać się wzorem dla innych przemysłowców. Na Ukrainie blaskiem jaśniała zaś postać Tytusa Wojciechowskiego, bankiera i społecznika, a nade wszystko właściciela największej na świecie fabryki maszyn rolnych "Rolnik", wdrażającego w życie innowacyjne metody produkcji, naśladowane w całym kraju i na świecie.

​

Szybko jednak przed rządem Mendelsona stanęły zadania, na które nie był on do końca przygotowany - a wiec sprawy zagraniczne. Ponownie problemy pojawiły się w Azji, a konkretnie w Chinach, gdzie wybuchła wojna domowa między zwolennikami republiki (wspieranymi przez Francuzów) oraz monarchistami (wspieranymi przez Rosjan i Anglików). W październiku 1877 roku grupa chińskich nacjonalistów podpaliła polski konsulat w Guangdong, co spotkało się z ostra reakcją rządu, który zagroził interwencję. W odpowiedzi doszło do oblężenia, a następnie rzezi rzezi polskiego garnizonu w Szanghaju. Ta porażka, mimo 10-krotnej przewagi przeciwnika wstrząsnęła opinią publiczną w kraju i zmusiła władzę do anulowania redukcji w budżecie wojska i wysłania do Chin sił zdolnych przywrócić porządek.

​

W styczniu 1878 roku korpusy polskie wylądowały w Guangdong, Szanghaju i kontrolowanej przez Chiny Birmie, zaś Polsko-Litewska Flota Indyjska zaczęła blokadę wybrzeża Chin. Ponieważ masakry w Szanghaju dopuściła się armia związana z Republikanami, Polacy opowiedzieli się po stronie dynastii Hong. Wiosną '78 Chińczycy zostali pokonani pod Sittwe przez korpus generała Korneliusza Poniatowskiego, co umożliwiło Polakom i Litwinom przejęcie kontroli nad całą Birmą; 15 kwietnia tego samego roku padł Guangdong, zaś latem dwa okręty polskiej floty, "Zwycięski" i "Chrobry" kapitana Romana Siewierskiego w heroicznej potyczce pokonały i zatopiły chiński konwój, samemu ponosząc jedynie mało znaczące uszkodzenia. W efekcie republikanie zostali zmuszeni do kapitulacji, a Imperium Chińskie do dalszych cesji na rzecz Rzeczpospolitej oraz wypłacenia rekompensaty za Szanghajską masakrę. Wa wojna udowodniła potencjał polskiego wojska w Azji, zdolnego do samodzielnego pokonania największego państwa w regionie. W samych Chinach kolejne upokorzenie z rąk "zachodnich barbarzyńców" doprowadziło do powstania "Ruchu Samowzmacniania", czerpiącego doświadczenia z Japonii i Korei.

Stanisław Mendelson był potomkiem starej rodziny żydów płockich. Z ruchem socjalistycznym zetknął się jako pracownik fabryki amunicji K. Webera w Radomiu, podczas strajku w 1865 roku. Przyjemny w obyciu i entuzjastycznie nastawiony, szybko piął się w szeregach partii, by zostać jej przewodniczącym w roku 1872. Talent propagandowy, nie sprawdził się tak dobrze dzierżąc władzę (jak mówili jego oponenci, od początku dbał tylko o to, by ją utrzymać). Po jej utracie pozostał do śmierci w 1890 roku prezesem Partii Socjalistycznej, jednak sukcesu na miarę wyborów w 1876 roku już nie odniósł. ​

Lata 70-te to początek kolejnego złotego wieku polskiej literatury pod dwóch dziesięcioleciach posuchy i kopiowania wzorców z zachodu. Na scenę weszło wtedy nowe pokolenie ruchu, który nazwano później "Imperializmem". Jedni z nich, jak Henryk Sienkiewicz czy Wojciech Bogusławski zajmowali się głównie tematyką historyczną okresami takimi jak Wojny Śląskie czy Rewolucyjne; inni, jak Apollo Korzeniowski czy Adolf Dygasiński opisywali procesy i zjawiska towarzyszące postępowi technicznemu i społecznemu, często odwołując się do "sielankowej" szlacheckiej Rzeczpospolitej wieków poprzednich. W sztuce polskie nastąpiło odwrócenie od wzorców klasycznych i próba sformułowania nowego paradygmatu, dostosowanego do wymogów nadchodzącej epoki.

​

Koalicja Socjalistów i Wajsów była aberracją poczętą z przymusu, toteż nie dziwota, że nie wytrzymała całej kadencji; gdy jesienią 1878 roku czerwoni przeforsowali wbrew partnerowi rozszerzenie zakresu refundowanych usług zdrowotnych, liberałowie z hukiem opuścili rząd, zostawiając Mendelsona na czele gabinetu mniejszościowego. Mimo prób ratowania sytuacji, min. poprzez przegłosowanie powszechnie pożądanego i akceptowanego przez wszystkie opcje polityczne prawa zabraniającego nieletnim pracy w fabrykach jego dni były już policzone. Nie mogąc doprowadzić do uchwalenia ani jednego nowego projektu, Mendelson latem 1879 podał się wreszcie do dymisji, licząc na zdobycie bezwzględnej większości w nowych wyborach. Przeceniał jednak swe zdolności propagandowe oraz nie doceniał nastrojów ulicy, dla której klęski w polityce zagranicznej wystarczyły, by ostudzić zapał do socjalistów.

***************
KĄCIK AŁTORA

Kwestia Rumuńska pojawi się na pewno później, więc by nie robić spoilerów pozwolę zostawić was w tej kwestii w niepewności.

Krymu bardziej niż Mołdawii, ale na razie w rozgrywce do tego nie doszło Zresztą, po co jeszcze tatarska mniejszość w Rzeczpospolitej?

Trochę wzrosła, ale gram na PDM z dodatkową kara, więc też nie za bardzo. Jak będzie okazja to wrzucę jakiś wykres.

Tak samo jak kwestia Inkaska: nie ma miejsca w tym AARrze i w tym kontinuum czasoprzestrzennym Na Kaukazie zastój od początku, Rosja woli uganiać się za mogołami po stepach Azji Centralnej.

 

Nie ma już Afryki! Wszędzie gdzie nie spojrzysz Europa.

~Jules Garfield, przemówienie do kongresu Konfederacji Nowej Brytanii (1883)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1880-84: WYŚCIG O AFRYKĘ UWAŻA SIĘ ZA ROZPOCZĘTY

Wybory wiosną 1880 roku przebiegały, wbrew oczekiwaniom rządzących socjalistów, pod znakiem wydarzeń związanych z polityką zagraniczną. Po pierwsze, we Włoszech, gdzie chwilowo osłabły wpływy Austriackie doszło do rewitalizacji ruchu zjednoczeniowego, którego przywództwo objął sędziwy bojownik o wolność, Giuseppe Garibaldi; co prawda wzniecane przez jego "czerwonego koszule" rewolucje w Neapolu i Sienie zakończyły się fiaskiem, jednak Półwysep Apeniński znalazł się w stanie wrzenia. Po drugie, w Afryce Południowej doszło do sporu granicznego między Hiszpanią a Wielką Brytania, a obydwa te państwa znalazły się na przedsionku wojny; Rzeczpospolitą do tego łączył sojusz wojskowy z Madrytem. Po trzecie wreszcie, pojawiły się problemy w relacjach z Hanowerem i Rosją, które, nałożywszy wysokie cła na towary z Rzeczpospolitej usiłowały zatamować potok tańszych i często wyższej jakości produktów z Rzeczpospolitej.
Jak się miało okazać, partia kanclerza Mendelsona postawiła na złą kartę, skupiając się na obietnicach rozszerzenia praw wyborczych o kobiety i rozbudowy systemu świadczeń socjalnych. Brawurowa kampania ich niednawego koalicjanta, Wajsów przyniosła liberałom zwycięstwo, mimo porażki w większości okręgów miejskich. Nie zdobyli też Wajsowie potrzebnej większości, toteż konieczna okazała się koalicja z liberalnych skrzydłem konserwatystów. Nowy rząd Piotra Albiedyńskiego został zaprzysiężony 17 kwietnia 1880 roku.

​

Jeszcze przed zaprzysiężeniem było jasne, co stanie się pierwsza agendą rządu Albiedyńskiego. Konflikt Hiszpańsko-Brytyjski pozostawał nierozwiązany i groził pokojowi w Europie. Ponieważ wraz z ekspansją Europejską w głąb Afryki podobne starcia mogły występować coraz częściej, potrzebne stało się wytyczenie reguł podziału czarnego kontynentu. W tej sytuacji z inicjatywą zorganizowania konferencji wyszli Francuzi i to na ich ziemi ostatecznie miała się ona odbyć. Jesienią 1880 roku przedstawiciele Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Hanoweru, Austrii, Portugalii, Rosji, Rzeczpospolitej, Szwecji, Danii, Holandii, Belgii i Norwegii przybyli do Bordeaux, by obradować nad problemem. Konferencja trwać miała aż do lutego 1881 roku, gdy parafowano akt wstępny Traktatu z Bordeaux, który regulował podstawowe zasady wyścigu kolonialnego. Wbrew Hiszpanom, przyjęto zasadę, i ziemia w Afryce należy się państwu, które sprawuje nad nią efektywną kontrolę; w ramach rekompensaty za utracone w ten sposób ziemie w Mozambiku Hiszpanie otrzymali od Brytyjczyków kontrolowane przez nich ziemie na Nowej Andaluzji (Nowej Zelandiii). Z punktu widzenia Rzeczpospolitej ważne było, iż potwierdzono jej prawda do kolonii u wybrzeży Zatoki Gwinejskiej, zaś obszar aż do Królestwa Konga uznano za jej strefę wpływów. W ramach wstępnego podziału tortu Hanowerowi przypadło Maroko i tereny pustynne, Brytyjczykom - Afryka Wschodnia, zaś Francuzom ziemie na północ od Hiszpańskiej Afryki Południowej. Konferencja w Bordeaux znacznie przyśpieszyła proces kolonizacji Afryki, a do wyścigu włączył się także mniejsze państwa, przede wszystkim Belgia.

​

Innym ważnym wydarzeniem 1881 roku była czwarta wystawa światowa, której organizacja przypadła tym razem stolicy Cesarstwa Rosyjskiego, Moskwie. Dla Rzeczpospolitej kwestią ogromnie prestiżowa było, by przyćmić wschodniego sąsiada splendorem, toteż nie szczędzono środków na wyposażenie największego na ekspozycji Pawilonu Polsko-Litewskiego. W efekcie Rosjanie zostali rzeczywiście przyćmieni, zaś wystawa w Moskwie uznana za najsłabiej zorganizowaną; gospodarze okazali się być daleko w tyle za innymi państwami Europy. Poza Polakami jedynie pawilon niemiecki, gdzie pokazywano znalezione przez hanowerską ekspedycję na Krecie wykopaliska mógł liczyć na uznanie.

Kanclerz Piotr Albiedyński pochodził ze średniozamożnej, spolonizowanej białoruskiej szlachty. Ukończywszy Uniwersytet Kijowski, został urzędnikiem Hetmanatu, gdzie doszedł na sam szczyt, do funkcji generalnego kwatermistrza armii. W 1872 roku związał się politycznie z Wajsami, gdzie doceniono jego przymioty: rzetelność, lojalność i uczciwość. Był pierwszym kanclerzem nie pełniącym roli przywódcy swojego ugrupowania, co nieco ograniczało jego możliwości działania. Zmarł na urzędzie, postrzelony przypadkiem przez swojego adiutanta, 15 grudnia 1884 roku. ​

Jednak na tym sukcesy się skończyły. W 1883 roku reputacja Rzeczpospolitej poważnie ucierpiała, gdy w angielskim "Times" ukazała się seria artykułów opisujących korupcje ramach Gdańskiej Kompanii Indyjskiej oraz nieludzkie traktowanie mieszkańców Gudżaratu przez urzędników GKI. Dla rządu w Warszawie była to gorzka pigułka, jednak kanclerz wielki zdecydował się na zaakceptowanie przez Rzeczpospolitą pełni odpowiedzialności. GKI dekretem królowej z kwietnia '84 została znacjonalizowana, a Gudżarat oraz świeżo uzyskane od Sikhów ziemie wokół Karaczi (od tego momentu wicekrólestwo Indusu) uznane za pełnoprawne ("zamorskie") prowincje Rzeczpospolitej, bez żadnych prywatnych pośredników. Korzystajać zresztą z okazji, skończono z fikcją, jaką było istnienie Imperium Mogolskiego, na którego ziemie wkroczyłą Armia Indii. Resztki dawnego państwa mongolskiego włączono do nowego wicekrólestwa. W 1885 roku w Gudżaracie mieszkać miało 10 mln ludzi (w tym ok. 180 tys. europejczyków) zaś w w. Indusu - 8,5 mln (i 100 tysięcy europejczyków), a więc prawie 13% mieszkańców wszystkich ziem, nad którymi kontrolę sprawowała Rzeczpospolita.

​

Rywalizacja o kolonie szybko przyniosła ze sobą skutek uboczny w postaci nasilenia się wyścigu zbrojeń, przynajmniej na morzu. W 1883 roku Royal Navy przekroczyła stan 500 okrętów bojowych, z których 50 stanowić miały nowi bogowie oceanów - opancerzone, stalowe krążowniki. Królewska Marynarka Wojenna nie mogła pozostać w tyle, toteż w tym samym roku stocznie bałtyckie otrzymały zamówienia na kilkadziesiąt krązowników klasy "Zygmunt Wielki". Pod kierunkiem nowego ministra wojny, Mariana Langiewicza większy nacisk niźli na okręty zaczęto jednak kłaść na logistykę i infrastrukturę portową, min. budując stacje węglowe na kontrolowanych przez Rzeplitą wybrzeżach Afryki i Azji. W efekcie zasięg operacyjny KMW obejował w 1885 roku już niemal każdy zakątek świata, z wyjątkiem może słabo zaludnionych archipelagów Pacyfiku; tylko Marynarka Francuska i Royal Navy mogły konkurować pod tym względem z flotą Rzeczpospolitej.

​

W latach 80-tych w Rzeczpospolitej zaczęły też dogasać buchające wcześniej ognie Rewolucji Industrialnej; nadszedł czas konsolidacji. W 1881 roku światowym liderem produkcji przemysłowej na powrót stałą się Wielka Brytania, szybko też postępowała industrializacja Francji, Niemiec i Federacji kanadyjskiej. W samej Rzeczpospolitej w latach 1882-84 recesja spowodowała upadek wielu gigantów, którzy nie umieli wytrzymać konkurencji z zagranicą; w ich miejsce powstawały nowe przedsiębiorstwa, zdolne podołać temu wyzwaniu. Gospodarka Rzeczpospolitej miała jednak pozostać liderem w dziedzinie innowacyjności, wzrosła też ogólna wydajność produkcji, a to za sprawą coraz lepszego wykształcenia robotników fabrycznych.

​

Koniec rządów gabinetu Piotra Albedyńskiego znaczony był niewielkimi sukcesami w wyścigu o Afrykę. W latach 1881-83 ekspedycja generała Józefa Bosaka dokonała podboju rogu afryki, gdzie utworzono nowe wicekrólestwo Somalii. Wyprawa naukowa dziennikarza "Herolda Polskiego", Henryka Stanisławowoskiego w latach 1882-85 przyniosła Rzeczpospolitej wiedze o obszarach na południe i wchód od Katarzynowa nad Zatoką Gwinejską, które wkrótce formalnie przyłączono do wicekrólestwa Nowego Pomorza. Wreszcie, w 1884 roku rząd Rzeczpospolitej dogadał się Londynem w sprawie podziału obszarów na północ od Nowej Rygi, efektywnie przejmując zarząd nad wąskim pasem przy granicy z sułtanatem Sokoto.

OJKM "Jakub Madaliński", 1889 rok. Stalowe krążowniki odgrywały kluczowa rolę w strategii państw kolonialnych, głównie dzięki swej znakomitej mobilności (okręty polskiej serii "hetmańskiej"" osiągały nawet zawrotne 22 węzły), przy zachowaniu dużej siły ognia. Stalowe okręty były jednak nad wyraz kosztowne - koszta utrzymania marynarki brytyjskiej wynosiły 35%, a polskiej chwilami nawet 45% budżetu państwa.​

***************
KĄCIK AUTORA

Wybaczcie dwudniową przerwę oraz to, ze dziś trochę krótszy odcinek, ale padł mi monitor i dopiero dziś zakupiłem nowy.

Tak, Tajpingowie wygonili Wangów i w evencie zdecydowali się na powołanie nowej dynastii. Pomieszanie eventów z PDM z moimi

Erm, jakbyś czytał uważnie to byś wiedział :]

I niech mnie ktoś oświeci, dlaczego jak wrzucam nowy odcinek, to choć nawet w podglądzie wszystko jest OK to ostatecznie część screenów pochodzi z poprzedniego odcinka?

 

Idea zjednoczonej Europy to utopia, która nie ma prawa się iścić (...) każde państwo, które powstało w wyniku zjednoczenia narodowego resztę swego istnienia musiało poświęcić na walkę z innym państwem, którego naród dzielił jakiś skrawek ziemi. Im bardziej jesteśmy podzieleni, tym większa szansa na pokój..

~hrabia Robert Coudenhove "Idea paneuropejska a rzeczywistość" (1929)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1884-89: WIOSNA LUDÓW USTĘPUJE MIEJSCA WIOŚNIE NARODÓW

Latroni od momentu ostatecznego ukształtowania się sejmu polskiego, a wiec 1667 roku, nigdy nie byli w stanie zdobyć sobie takiej dominacji, jaką posiadali Wajsowie w okresach rządów kanclerzy Dunina czy Czarneckiego; pozostawali jednak najsilniejszą siłą opozycyjną, reprezentującą głównie kler i ziemiaństwo. Sytuację zmieniło wejście na scenę Socjalistów i rozszerzenie praw wyborczych, co zmiotło tradycyjny elektorat konserwatystów. Pozbawione bazy i poparcia stronnictwo zaczeło pękać od wewnątrz, podzielone na "starych" weteranów partii, uparcie trzymających się szlacheckich pryncypiów, "nowych" , którzy postulowanie odejście od tradycyjnego ziemiańskiego oblicza i przyjęcie części postulatów oraz metod obozu socjalistycznego, wreszcie - najbardziej dynamiczną, trzecią siłę, jaką stanowił kiełkujący Ruch Narodowy, rozbity jednakże między Latronów i Wajsów. Wraz z upływem czasu malała rola "starych", zaś nasilały się walki między pozostałymi odłamami, co groziło jedności partii.
Tymczasem to Latronom przyszło niespodziewanie zwyciężyć w wyborach ad. 1884, co była jednak raczej efektem chwilowego osłabienia Wajsów (śmierć kanclerza Albiedyńskiego na urzędzie) oraz kryzysu na łonie partii socjalistycznej. Ponownie nie było to jednak zwycięstwo bezwzględne i konserwatyści potrzebowali koalicjanta. W tej sprawie opinie obydwu najważniejszych teraz obozów w partii się różniły: "nowi", z hrabią Konstantym Dembowskim domagali się oczywiscie koalicji z socjalistami, gdy obóz narodowy z Ludwikiem Popławskim odrzucał kategorycznie sojusz z czerwonymi. Narodowcy wydawali się posiadać przewagę liczebną, ale przemówienie Popławskiego na wiecu w Lwowie w październiku 1884 roku, gdy zapowiedział on odwołanie reform socjalnych przeprowadzonych przez socjalistów kosztowało go wiele poparcia w szeregach mniej prominentnych członków partii. Ostatecznie doszło do siłami Latronów, których 33 posłów z Popławskim na czele założyło organizacje o nazwie "Stronnictwo Polityki Realnej", zaś bez wewnętrznej opozycji Demobwski scementował sojusz z socjalistami Stanisława Mendelsona, który objął urząd marszałka.

​

Odejście narodowców znacząco osłabiło jednak pozycję Dembowskiego, który musiał zgodzić się na realizację większej ilości postulatów socjalistów niźli tego chciał. Już wiosną 1885 roku przegłosowano ustawę, która gwarantowała obywatelom Rzeczpospolitej bezpłatną edukację od 8 do 16 roku życia,a najbiedniejszym studentom przyznano granty na ukończenie studiów. Jesienią tego samego roku, pod wpływem raportów z Indii, gdzie donoszono o nieprawidłowościach przy odbieraniu władzy GKI, rząd zdecydował się rozszerzyć część przywilejów socjalnych o kolonie. W 1886 roku zaś w życie weszła kolejna ustawa o służbie zdrowotnej, która zakładała min. bezpłatną opiekę medyczną w szpitalach oraz nakazywała władzom lokalnym organizację służb pogotowia ratunkowego. W wyniku tych reform standard opieki zdrowotnej w Rzeczpospolitej znacząco się poprawił i w wielu aspektach stałą się ona inspiracją dla innych państw, jednak koszta utrzymywania tego systemu były znaczne. Celem zwiększenia dochodów budżetu państwa, rząd Latronów i socjalistów w 1887 roku utworzył więc Królewski Bank Centralny, który otrzymał monopol na druk pieniędzy (i w latach 80-tych chętnie z tego uprawnienia korzystał)

​

Szczęśliwie, na świecie w latach 80-tych dokonała się mała rewolucja w przemyśle, związana z wynalezieniem przez Kanadyjskiego uczonego Thomasa Edisona żarówki - czy, rozsądniej to ujmując, metod wykorzystania prądu elektrycznego w procesie produkcji. Jako pierwsze w Rzeczpospolitej przyjęły się jednak lampy elektryczne, wykorzystywane od 1883 roku w zakładach na Dolnym Śląsku, które pozwoliły znacząco wydłużyć czas i poprawić efektywność pracy po zachodzie słońca. W 1884 roku w Łaziskach Górnych na Górnym Śląsku otwarto pierwszą w Europie wielka elektrownię, korzystając z sąsiedztwa kopalń węgla, zaś w 1885 roku Teofil Gramm jako pierwszy w swej fabryce tekstyliów zastosował urządzenia elektryczne bezpośrednio przy produkcji; wkrótce zresztą zmienił branże, zakładając pierwszą na Ukrainie wytwórnię części elektrycznych. W 1887 roku węgierski inżynier Tivadar Puskas, niezależnie od składającego wówczas w Konfedeeracji patent, zaprezentował w Warszawie praktyczny egzemplarz telefonu, a w rok później produkcja na szeroką skalę tego urządzenia już pędziła w Płocku.

​

Skoro mowa o Konfederacji, to warto wspomnieć, że w 1884 roku powiększyła się ona o kolejny stan: pozycja Królestwa Hiszpanii w Ameryce słabła z dnia dzień i nie było ono w stanie kontrolować wszystkich swoich satelitów; nowy parlament Florydy zdecydował się zgłosić akces do Konfederacji, która przyjęła półwysep jako swój trzynasty stan.
Dużo ważniejsza wydarzenia z punktu widzenia Rzeczpospolitej miały miejsce bliżej jej granic. W 1886 roku przedstawiciele Szwecji, Danii i Norwegii w Kopenhadze podpisali akt utworzenia Skandynawskiej Unii Celnej - pierwszego tego typu w historii, co uznano za zapowiedź ponownego zjednoczenia Skandynawii, tym razem pod berłem kuzynów polskiej królowej. We Włoszech tymczasem temperatura osiągnęła stan wrzenia, gdy parlament Republiki Florenckiej w 1886 roku uchwalił akt wzywający resztę republik włoskich do zjednoczenia w ramach demokratycznej Italii; choć akt został potępiony przez włoskich monarchów i Papieża, ich trony w tym momencie chwiały się już pod naporem mas.

​

Niespodziewanie jednak o zjednoczeniu Włoch zadecydowało inne zdarzenie. W lutym 1887 roku niespodziewanie zmarł król Austrii Ferdynand IV Habsburg, ostatni członek domu Austriackiego. Zgodnie z prawem i życzeniami niemieckich nacjonalistów tron Austrii dostał się w ręce jego kuzyna, księcia Bawarii, który już w miesiąc po koronacji proklamował powstanie Federacji Południowoniemieckiej ze stalicą w Monachium. Europa była w stanie ścierpieć jedno silne państwo teutońskie na północy, jednak ta Federacja groziła wszystkim sąsiednim potęgom, szczególnie, gdyby doszło do unii obydwu niemieckich federacji. Najbardziej zagrożeni czuli się jednak włosi, którzy z niepokojem patrzyli na panowanie Austriackie w Wenecji. W sytuacji zagrożenia doszło do porozumienia monarchistów i republikanów; 17 lipca 1887 w Mediolanie proklamowano powstanie Królestwa Italii, z księciem Mediolanu Ascanio II Sforza na czele; inni książęta zachowywali swą, teraz ograniczoną władzę nad poszczególnymi prowincjami, z dwoma wyjątkami: Papieża, któy ogłosił się wieźniem Watykanu i obłożył nowe królestwo klątwą, oraz króla Sardynii, który, usunięty siłą przez czerwone koszule, zbiegł do Hiszpanii, Opór stawiły też Sabaudia i Genua, gdzie stacjonowały garnizony Francuskie; Mediolan na razie wolal nie drażnić silniejszego sąsiada.

​

W ciągu roku nastąpiła więc mała rewolucja w sytuacji geopolitycznej na starym kontynencie - rewolucja, która nie mogła się obyć bez ofiar. Procesy zjednoczeniowe najbardziej godziły w interesy Francji, posiadającej dotąd dość znaczne wpływy we Włoszech i w niektorych państwach niemieckich; teraz lojalne wobec Paryża państewka włoskie znalazły się w zagrożeniu, zaś na fali entuzjazmu w Alzacji usunięto profrancuskiego księcia, usadzając na tronie jego brata, zwolennika zjednoczenia. Było to więcej, niż Francuzi mogli przełknąć. Pretekstem do rozpoczęcia wojny okazała się wyprawa niemiecka do Maroka, które Francja uznawała za swoją strefę wpływów. Francuzi wykazali się w tym momencie dyplomatyczną zręcznością, pozyskawszy dla swojej sprawy Belgię (w zamian za Tunezję, przyłączoną do królestwa w 1888 roku) i Rzeczpospolitą, równie zaniepokojoną perspektywą zjednoczenia się Germanii.

​

Szczęśliwie, armia Rzeczpospolitej była gotowa do boju jak nigdy dotąd. W 1886 roku na wyposażenie oddziałów wprowadzono konstrukcję ukraińskiego wynalazcy Maksyma Hieronima Stefańskiego, a więc mobilny karabin maszynowy, efekt doświadczeń kampanii w Somalii. W połowie lat 80-tych zaczęto tez wprowadzać do użytku nowe, ciężkie stalowe działa produkcji zakładów Michała Królika w Starachowicach, które były w stanie z łatwością kruszyć betonowe umocnienia zachodnich fortów. Armia Polska przewyższała więc wyposażeniem i liczebnością (500 tysięcy vs 350 tysięcy) Niemców, choć ustępowała ich wojsku wyszkoleniem i organizacją.

Karabin maszynowy Stefańskiego na pokładzie krążownika "Hetman", 1890. W czasie wojny 1888-89 wielu dowódców nie zdawało sobie sprawy z siły i potencjału nowego rodzaju broni, traktując ją jako artylerię. Prawdziwy potencjał broni maszynowej ujawnił się dopiero w następnym dziesięcioleciu, gdy pod nawałem kul ginęły tysiące Murzynów, Hindusów i arabów​

Oddziały rzeczpospolitej przekroczyły granicę 16 lutego 1888 roku, nie napotykając zresztą poważnego oporu; większość sił niemieckich zaangażowana była w wojnę z Francją, zaś wojska z Niemiec Południowych nie przybyła w związku z wybuchem konfliktu z Włochami, które zawarły sojusz z Paryżem, licząc na uzyskanie Wenecji. Ofensywa Polska przebiegała wiec bardzo sprawnie i już w kwietniu 1888 roku opanowano Berlin i Szczecin; Amia Niemiecka unikała decydującego starcia z wielokrotnie silniejszymi siłami Polskimi, wycofując się za linię Łaby.
Dużo ciekawsze były zmagania na Bałtyku. Marynarka Hanoweru nie należała do najnowocześniejszych, pozostawała jednak piątą najbardziej liczną na świecie, a jej siły nie były rozproszone po świecie jak w przypadku KMW. Szybko jednak na jaw wyszedł brak doświadczenia Niemców walce na morzu. 11 marca niedaleko Kołobrzegu eskadra admirała Romana Niepokólczyckiego napotkała dwukrotnie silniejszą flotę niemiecką, eskortującą transport broni z Rosji; mimo niesprzyjającego stosunku sił Niepokólczyckiemu udało się zatopić znaczną część konwoju i uszkodzić kilkanaście germańskich monitorów, samemu uniknąwszy poważniejszych strat. Ta porażka podrażniło ego Niemców, którzy okrętów, w przeciwieństwie do wojska lądowych mieli pod dostatkiem. 19 kwietnia 1888 roku nieopodal Bornholmu Niemiecka Flota została przechwycona przez polską Flotę Bałtycką admirała Maksymiliana Kosteckiego, dysponującego najnowocześniejszymi okrętami w służbie Rzeczpospolitej. Mimo przewagi liczebnej, Niemców spotkała potężna klęska: 70% ich floty spoczęło na dnie, przy niemalże zerowych stratach własnych Polsko-Litewskich. W jeden dzień w rankingu liczebności flot marynarka Niemiecka spadła z piątego na jedenaste miejsce; przez całą wojnę miała już nie wyściubić nosa z portu w Lubece.

Admirał Maksymilian Kostecki pochodził z Lublina, z rodziny o mieszczańskich korzeniach. W młodości służył na pokładach rajderów min. w czasie wojny krymskiej, gdzie jako kapitan okrętu stacjonował na Morzu Czarnym. W latach 1885-90 dowódca floty Bałtyckiej, przyszło mu przetestować sprawność polskiej marynarki w walce z równorzędnym przeciwnikiem. Spokojny, rozważny i kompetentny, był głównym sprawcę zwycięstwa nad flotą Niemiecką, co zapewniło KMW supremację na Bałtyku na następne 10 lat. W latach 1890-94 wielki admirał, zmarł w cztery lata później, w wieku 81 lat na zapalenie płuc. ​

Również i na lądzie Niemcy, przygnieceni przewagą liczebną przeciwnika zaczęli ponosić decydujące klęski. Linia Łaby została przełamana w lipcu 1888 przy minimalnych stratach własnych, zaś na zachodzie Francuzi zajęli Saarę. Oznaczało to, iż sam Hanower wzięty został w kleszcze, zaś armia niemiecka zmuszona do wydania bitwy przeważającym siłom Rzeczpospolitej i jej sojuszników. 18 września 1888 połączona armia sojuszu, z generałem Piotrem Gadomskim na czele przełamała pozycje niemieckie pod Brunszwikiem, grożąc bezpośrednio stolicy. Decydująca bitwa u jej bram, rozegrana 17 października, mimo bohaterskiego i upartego oporu Niemców również zakończyła się ich klęską, zaś sam Hanower znalazł się w stanie oblężenia. Mimo porażek Włochów na południu, sytuacja Niemców była beznadziejna i Hanower poprosił o pokój.
Warunki Traktatu Berlińskiego z 15 stycznia 1889 był stosunkowe łagodne dla Niemców. Przede wszystkim, król Hanoweru wyrzekł się dążeń do zjednoczenia Niemiec, czego gwarantem miały być Francja i Rzeczpospolita. Z federacji wyłączono księstwo Holstyńskie, które przekazano duńskiemu księciu Krzysztofowi, kuzynowi królowej Natalii. Francuzi odzyskali swe wpływy w Alzacji i uzyskali zapewnienie, iż Wirtembergia i Badnia nie dołącza do żadnej z niemieckich federacji. Tylko Włoch musiały się obejść smakiem, nie uzyskawszy żadnych koncesji oprócz Genui, która poprosiła o akces do królestwa wiosną 1889, mimo sprzeciwu Paryża. Dla Rzeczpospolitej sytuacja w której istniały wzajemnie się balansujące dwa państwa niemieckie oraz Francja była idealna i to ona wyszła najlepiej z tego konfliktu, jednak w zgodnej opinii Traktat Berliński był tylko rozwiązaniem tymczasowym.

​

 

Nie Władź, dajcie koronę komu innemu, Władź jest zbyt młody i słaby...

~Ostatnie słowa królowej Natalii I

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1889-93: KRES PEWNEJ EPOKI

Nawet łatwe zwycięstwo w wojnie z Hanowerem nie powstrzymało upadku konserwatystów, których sił topniały w oczach. Według wielu, Latroni najzwyczajniej na świecie stracili swoją "niszę"; resztki idei szlacheckich reprezentowała reakcyjna Liga, silną konkurencję tworzyli im Narodowcy zrzeszeni w SPR, zaś elektorat prosocjalny nie ufał partii kanclerza Dembowskiego. W efekcie podczas kampanii wyborczej po zakończeniu wojny w 1889 roku doszło do nieoficjalnego rozwiązania stronnictwa, którego większość członków dołączyła do socjalistów, zaś reszta zdecydowała się na sojusz z narodowcami, którzy przywłaszczyli sobie wkrótce starą etykietkę. Nie pomogło im to jednak w zwycięstwie - wybory 1889 roku na fali uniesienia wygrali Socjaliści z nowym przywódcą, Julianem Kujawiakiem. Nowy rząd obiecywał dalsze rozszerzenie praw socjalnych.

​

Wybory w Rzeczpospolitej były jednak tylko tłem dla wydarzeń na świecie, które bezpośrednio dotyczył interesów Rzeczpospolitej. W 1889 roku król państwa Ashanti, Prempeh I zadał Brytyjczykom zaskakująca klęskę pod Kumasi, która przyniosła mu międzynarodowe uznanie; gdy wcześniej kolejne państewka Afrykańskie padały z łatwością pod naporem Europejczyków. Perspektywa silnego, "cywilizowanego" państwa w centrum Afryki (i na zachód od polskiego Dahomeju) musiała wzbudzić niepokój kolonialnych mocarstw, co tylko przyśpieszyło tempo wyścigu o Afrykę.
Równie ciekawe wieści dobiegały z Chin, gdzie nowy cesarz Zaiyuan miał ambicje podążenia ścieżką Japonii i Korei, a więc industrializacji oraz wyrzucenia "barbarzyńców" z państwa środka. Nie było to nic nowego w retoryce chińczyków i mocarstwa europejskie gotowe były do interwencji, jednak władza Zaiyuan okazała się być oparta na słabych podstawach i miast z europejczykami musiał on walczyć z opozycją.

Obchody złotego jubileuszu królowej Natalii, rok 1890. Panowanie monarchini zaczęto utożsamiać ze złotym okresem w historii Rzeczpospolitej już za jej życia, a obchody jej złotego jubileuszu oraz pogrzeb w rok później miały być prezentacją siły i bogactwa Rzeczpospolitej. Wraz z odejściem królowej skończyła się pewna epoka. ​

Najważniejszą dla Rzeczpospolitą kwestią kolonialną był jednak problem nacjonalizmu Indyjskiego. Mimo różnic religijnych, przywódcy ruchu panindyjskiego czuli się zaniepokojeni narastająca dysproporcją między Polskimi (Islam) i Angielskimi (Hinduizm) Indiami,a także opresyjną w ich mniemaniu polityką rządów obydu państw kolonialnych. W rzeczywistości rządy Polskie były o wiele bardziej progresywnej i to z wicekrólestwa Gudżaratu pochodziła znaczna cześć nacjonalistycznych elit, co tylko dolewało oliwy do ognia. W 1890 grupa nacjonalistów założyła w Delhi Indyjski Kongres Narodowy z pochodzącym z Karaczi muzułmaninem Aghornath Chattopadhyayają na czele. Kongres szybko podzielił się na dwie frakcje: dążącą do ugody, z Mohandasem Gandhim na czele, oraz rewolucyjną Chattopadhyayai. Na nieszczęście dla Rzeczpospolitej, Gandhi swych stronnikó miał głównie na terenie Indii Brytyjskich, zaś w Gudżaracie i Karaczi dominowali rewolucjoniści, którzy szybko zaczęli działać, organizując bojówki i zamachy na polskich urzędników i administratorów. Sytuacji wiele nie pomogło utworzenie rdzennie indyjskich dywizji wojska, które miały zrzeszać lojalistów; w 1893 roku osiągnęły one stan 25 tysięcy żołnierzy. Nacjonalistów było dużo, dużo więcej.

​

Ludność Rzeczpospolitej w latach 90-tych nie interesowały sprawy kolonialne. W tym okresie prymat Rzeczpospolitej na świecie był niekwestionowany, co odbiło się na kondycji społeczeństwa: w opinii wielu, państwo Polsko-Litewskie znalazło się w stanie dekadencji i trudno było odmówić im choćby części racji. W latach 70-90 kilkukrotnie wzrosła w kraju konsumpcja alkoholu na głowę mieszkańca, skok zanotowały statystyki przestępczości, rządy socjalistów wstrząsane był skandalami korupcyjnymi... Wkrótce pojawiła się i kontrakcja, a więc ruchy zmierzające do naprawy tego stanu rzeczy "odnowienia ducha w narodzie polskim". Inicjatywy wychodziły głównie ze środowik związanych z kwitnącym ruchem narodowym i miały skrajnie odmienny charakter. Przykładowo, w 1894 roku psychiatra Tomasz Janiszewski postulował, by
"przymusowo sterylizować kaleki, sodomitów i chorych psychycznie (...) co powinno odnowić materiał tkanki społecznej"; podobne radykalne poglądy zdobyły sobie szeroką popularność w Prusach i na Litwie. Większość aktywistów ograniczała się jednak do akcji zmierzających do aktywizacji społecznej ludności Rzeczpospolitej i wykrzywienia złych zwyczajów, jak najbardziej wpływowa Raciborska "Liga dżentelmenów wstrzemięźliwych i pijących tylko dobre polskie trunki"
Z tego też powodu oraz jednego wydarzenia okres ten, a konkretnie rok 1891 uważa się za kres pewnej epoki. 16 lipca 1891 roku do domu pana odeszła bowiem królowa Natalia I, najdłużej panująca monarchini w historii Rzeczpospolitej (51 lat)
Jej pogrzeb był prezentacją potęgi Rzeczpospolitej,a uczestniczyła w nim większość koronowanych głów Europy, najczęściej zresztą spokrewniona lub spowinowacona z królową. Korona po śmierci monarchini trafiła na głowę jej najstarszego syna, Władysława, uważanego za życia za libertyna i lekkoducha.

​

Przemiany społeczne często powodowane był postepem technicznym. W latach 90-tych dokonano kilku przełomowych wynalazków, które mocno wpływały na wyobraźnię mas. Bracia Jan i Ludwik Lumière zaprezentowali w 1892 roku publiczności paryskiej pierwszy seans filmowy, a już w rok później w Warszawie powstało w stolicy Rzeczpospolitej pierwsze kino. W tymże samym 1892 roku niemiecki inżynier Gotthard Daimler skonstruował pierwszy automobil z prawdziwego zdarzenia, jednak w Rzeczpospolitej patent na ten wynalazek zdobył Józef Božek, przemysłowiec z Cieszyna, który wkrótce wykupił udziały w fabryce największego rywala Daimlera, zakładając na śląsku przedsiębiorstwo Maybach-Bożek. W 1894 roku inny Francuz, Jean Racque Raltique skonstruował pierwsza maszynę latającą, zaś udoskonalenia tego wynalazku dokonał młody ukraiński student Uniwersytetu Kijowskiego, Igor Sikorski, nazywany "ojcem polskiego lotnictwa".

​

Postęp techniczny nie ominął również wojska, szczególnie, że dysponowało ono teraz doświadczeniami z wojny 1888-89. To podczas niej okazało się, iż kilkukrotnie mniejsze siły są w stanie stawić poważny opór przeważającemu przeciwnikowi na odpowiednio przygotowanych pozycjach, przy silnym wsparciu artyleryjskim. Doktryna armii polskiej zawsze była jednak ofensywna, toteż priorytetem stało się opracowanie rozwiązań pomocnych w przełamaniu głębokiej obrony przeciwnika. W 1893 roku armia polska zaczęła testy z bronią chemiczną, które okazała się być niesłuchanie skuteczne przy zdobywaniu okopów i umocnień, zaś rozwój automobili pozwolił na powołanie pierwszej eksperymentalnej brygady zmotoryzowanej; w przyszłości ten typ broni miał zastąpić kawalerię i umożliwić zaskoczenie przeciwnika zanim ten zdąży się umocnić na pozycjach.

​

A reformy w armii były potrzebne, bowiem korzystna dla Rzeczpospolitej sytuacja międzynarodowa mogła w każdej chwili się zmienić. W 1892 roku dość niespodziewanie doszło do konfliktu między dwoma federacjami niemieckimi, gdzie po stronie północy opowiedziały się wciąż czmychające na Wenecję Włochy. Traktat Berliński nie przewidywał podobnej sytuacji, toteż Paryz i Warszawa pogroziły jedynie palcem Hanowerowi, by ten nie próbował siłowego zjednoczenia, na wszelki wypadek moblilizując wojska na granicy. Kryzys w Europie uniemożliwił Rzeczpospolitej jednak interwencję w Chinach, gdzie sytuacja wymknęła się się cesarzowi spod kontroli; Państwo Smoka stanęło w ogniu wojny domowej między rządem centralnym i lokalnymi watażkami. Zmusiło to Warszawę do rewaluacji jej pozycji w Azji i zawarcia sojuszu z Cesarstwem Japonii, które również z niepokojem śledziło rozwój wydarzeń na kontynencie.

Władysław V urodził się 19 maja 1850 roku, jako trzecie dziecko królowej Natalii i księcia Krystiana. Obdarzony tytułem księcia Podola w wieku 7 lat, uważany był za zły materiał na władcę: wielkie pieniądze trwonił na zabawę i kochanki, ignorował swoją żonę Annę Angielską, ostentacyjnie unikał obowiązków państwowych, a resztę wolnego czasu spędzał musztrując swój prywatny pułk. Czas jednak nieco odmieni jego naturę i obejmując tron w wieku 41 lat nie był już postrzelonym młodzieńcem, choć do końca życia pozostała mu w charakterze pewna nutka niefrasobliwości i buntu. Choć brakowało mu energii i roztropności matki w sprawach wewnętrznych, zasłużył się swoim patronatem nad wojskiem i flotą.​

W międzyczasie upadł jednak rząd Kujawiaka, co było wynikiem przeforsowania pakietu środowiskowego, pierwszej na świecie ustawy dotyczącej obrony przyrody: wywołało to wściekła reakcję przemysłowców i nagonkę prasowa na premiera, który zrujnowany psychicznie zdecydował się złożyć dymisję na ręce króla Władysława. Pozycja Socjalistów w społeczeństwie wydawała się być jednak niezagrożona a zwycięstwo pewne - z tego powodu wynik wyborów okazał się być spora niespodzianką. Do władzy rzutem na taśmę powrócili bowiem Wajsowie z charyzmatycznym przywódcą, Tadeuszem Romanowiczem na czele. Nowy kanclerz miał talent do otaczania się wybitnymi współpracownikami, z których do najwybitniejszych należał generalny intendent Karol Menger, jeden z liderów Krakowsko-Lwowskiej szkoły ekonomii, która w latach 80-tych dała skuteczny opór ideom socjalistycznym, przyczyniając się do rewitalizacji koncepcji klasycznego liberalizmu w ekonomii. Efektem działalności Mengera było powstrzymanie postępującego od lat 80-tych zrostu inflacji i oparcie złotego na złocie, co pozwoliło ją ustabilizować i uczynić liderem na tle walut europejskich.

​

Kanclerz Romanowicz nie zdążył spełnić jednej ze swojej obietnic z czasu kampanii, to jest interwencji na Niemczech; 29 grudnia 1882 roku obydwa państwa niemieckie zawarły między sobą bowiem pokój, w ramach którego Hanower zdobywał sobie część Frankonii i odzyskiwał utracone pozycje w Badenii i Wirtembergii; wkrótce potem dość niespodziewanie groźba użycia siły przez Hanower zmusiła ich dawnego sojusznika, Italię do zaprzestania ofensywy w Alpach i powrotu do status quo sprzed wojny; dla Włochów był to policzek, który ostatecznie podkopał ich zaufanie do Niemców.
Blisko wojny było jednak na Wschodzie, gdzie narastały konfliktu Polsko-Rosyjskie w Rumunii i Bułgarii. Państwa te kulturowo związane był raczej z Rosją, jednak potęga i bliskość geograficzna Rzeczpospolitej równoważyły te oddziaływania. W latach 90-tych rozwinął się ruch pandacki, dążący do zjednoczenia Mołdawii i Wołoszczyzny w jedno państwo; Dakowie rościli sobie również pretensje do ziem należących do Królestwa Bułgarii, powiązanego bliżej z Moskwą. Napięcia między państwami bałkańskimi szybko przeniosły się na ich protektorów, a Rzeczpospolita i Rosja znalazły się na krawędzi wojny. Szczęśliwie, nie znalazła się iskra zdolna do wzniecenia pożaru.

​

Bardziej przyjazna atmosfera panowała na zachodzie Europu. W 1893 roku z inicjatywy francuskiego barona Pierre de Coubertin'a doszło do reaktywacji antycznej tradycji Igrzysk Olimpijskich. Pierwsza nieoficjalna Olimpiada, zorganizowana rok wcześniej w Orleanie mimo ograniczonej liczby uczestników okazała się być wielkim sukcesem i wkrótce do życia powołano Międzynarodowy Komitet Olimpijski, w którym z ramienia Rzeczpospolitej zasiadł książę Edward, brat króla Władysława. Pierwsze "oficjalne" igrzyska zaplanowano na rok 1896 w historycznej lokalizacji tego święta, a więc Grecji.
Prestiż Polski wzmocniła też decyzja o budowie kanału łączącego Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym, którego to zadania podjęła się Polska Kompania Egipska, hojnie wspierana finansowo przez rząd kanclerza Romanowicza, który zamierzał przejąc kontrolę nad tym potencjalnie krytycznym strategicznie punktem na mapie świata. Do budowy kanału zaangażowano prawie 100 tysięcy robotników, głównie z przeludnionych Indii. Dość niespodziewanie dla rządu Polskiego, który uważał tą decyzję za korzystną dla Hindusów, doprowadziło to do wybuchu pierwszego powstania w Rajkocie, krwawo stłumionego przez lokalne jednostki polskiej armii. Miało to być jednak tylko preludium do problemów, jakie napotka w przyszłości polska władza w Indiach.

​

---------- Post added at 20:24 ---------- Previous post was at 13:46 ----------

Moskale, Italczycy, Teutoni, Turkowie, Angielczycy, Francuzi , Lachowie i cała masa tubylców - oto prawdziwy kocioł zwany Bałkanami

~Teodor Korzeniowski "Pod wzrokiem Europy" (1902)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1893-97: UPADEK PEWNEGO IMPERIUM

Druga połowa lat 90-tych przyniosła kolejne wynalazki i zmiany zmierzające do poprawy wydajności przemysłu. W 1895 roku litewski industrialista Jan Wiałokajcki wprowadził w swej fabryce automobili w Wilnie linię montażową, która marce "Vailokaitis" przyniosła chwilową przewae nad dotychczasowym monopolistą, fabrykami Józefa Bożka. W związku z wyścigiem zbrojeń jak grzyby po deszczu rosły fabryki przemysłu zbrojeniowego, wyposażające kolejne formowane dywizje wojska polsko-litewskiego. Postep dosięgnął też najsłabszą część przemysłu Rzeczpospolitej, to jest produkcję surówki stali, gdzie dotąd dominowali Anglosasi i Skandynawowie.

​

Po wojnie 1888-89, mimo zwycięstwa, dopatrzono się wielu niedociągnieć w organizacji floty, które mogły utrudnić prowadzenie wojny z silniejszym we flocie państwem. W czasie wojny spóźniona do Europy dotarła flota azjatycka, bez której Królewska Marynarka Wojenna traciła przewagę liczebności nad flotami Hanoweru i Francji. Mimo rozpoczętych prac nad Kanałem Sueskim, marynarka zdecydowała się na poprawienie planów logistycznych, co miało poprawić koordynację flot i umożliwić sprawniejsze reagowanie w trakcie sytuacji kryzysowych. Duzo ważniejsza z perspektywy historii wydaje sie jednak zmiana, jaka dokonała się pod wpływem dzieła wiceadmirał Alfreda Mahańskiego, "Wpływ siły morskiej na pozycję mocarstwową państw". Mahański wysunął koncepcję, iż państwo dążące do supremacji nie tylko militarnej, ale tez i ekonomicznej oraz kulturowej musi dysponować silną flotą, zdolną do protekcji jego interesów. Przetłumaczona na wiele języków książka wiceadmirała uznawana jest za najważniejsze dzieło teoretyczne dotyczące wojny na morzu i wpłynęła ona na decyzję rządu Romanowicza na przyjęcie doktryny "półtorej potęgi" - siła floty Rzeczpospolitej do 1910 roku miała stanowić 150% siły drugiej potęgi morskiej na świecie. W 1895 roku wciąż jednak liczebniejszymi marynarkami dysponowały Francja i Wielka Brytania.

Kanclerz Tadeusz Romanowicz urodził się w Lwowie, w rodzinie mieszczańskiej szlachty. Jego ojciec dosłużyl sie w wojsku stopnia pułkownika, a na emeryturze prowadził niewielki interes, którego syn się jednak pozbył wkrótce po śmierci rodziciela. Żywiołem Tadeusza była bowiem polityka. W latach 1880-88 był burmistrzem Lwowa, a następnie przez dwa lata służył jako ambasador w Budzie. Wyróżniał się umiejętnością dobierania współpracowników oraz świetną oceną sytuacji, co pozwalało mu unikać kosztownych wpadek. Po ustąpieniu z urzędu zajął się pisarstwem. Zmarł w 1915 w Krakowie na raka krtani.​

Tymczasem tarcia w Bułgarii i Dacji doszły do punktu krytycznego w momencie, gdy jako trzecia strona do konfliktu wmieszało się Imperium Osmańskie, usiłujące odzyskać swą dawną pozycję na Bałkanach. Imperium było w 1895 roku jednak już tylko cieniem tej potęgi, która 150 lat wcześniej była w stanie wygrać wojnę z Rzeczpospolitą. Choć Warszawa starała się uniknąć otwartego konfliktu, wydarzenia w Dacji zmusiły ja do agresywnych posunięć. 18 czerwca 1895 roku stany wołoskie ogłosiły detronizację hospodara Aleksandra V i unię ich państwa z Mołdawią, utrzymującą tradycyjnie silne więzi z Rzeczpospolitą. W obronie hospodara wystąpili jednak Turkowie, którzy wysłali do Bukaresztu korpus janczarów z zadaniem przywrócenia starego porządku. Rzeczpospolita, choć nie popierała przewrotu, nie mogła puścić płazem ingerencji w jej strefę wpływów i w odpowiedzi wypowiedziała Imperium wojnę, w której poparły ją Hiszpania, Dania i Czechy.

​

Szybko okazało się, iż silna liczebnie Armia Turecka jest jedynie papierowym tygrysem, często słabszym od armii państw uznawanych z "dzikie". W ciągu trzech miesięcy w ręce Rzeczpospolitej, czy raczej jej sojuszników (wojska Rzeczpospolitej nie nadążały bowiem za postępami lokalnych powstańców) wpadła niemal cała Europejska część Turcji, a w listopadzie 1895 wobec beznadziejności sytuacji skapitulował oblężony i zablokowany Stambuł. 12 stycznia 1896 roku słaba flota turecka została dosłownie rozniesiona na drzazgi przez Flotę Czarnomorską admirała Jerzego Zamojskiego, zaś na lądzie wojska Tureckie zostały dwukrotnie pobite w sposób decydujący - przez generała Korneliusza Gołuchowskiego pod Xanthe w Macedonii i hetmana polnego Rafała Lewandowskiego pod Mamakiem, w wyniku czego w ręce wojska Rzeczpospolitej wpadła Ankara. Utraciwszy najważniejsze ziemie, sułtan Ahmed IV zmuszony został do bezwarunkowej kapitulacji.

​

Traktat Warneński z 17 maja 1896 często uznawany jest za kres istnienia Imperium Osmańskiego, choć państwo tureckie zachowało dawną nazwę i ustrój; w puch rozbito jednak resztki jego prestiżu oraz legendy. Stambuł tracił większosc swych pozostałych Europejskich posiadłości: porty dalmackie przyznano Chorwacji, Zachodnią Macedonią Grecji, zaś wschodnia cześć tej krainy - Bułgarii. Osmanowie utracili resztki swych wpływów w państwach bałkańskich, a ich posiadłości w Europie ograniczyły się do Tracji ze Stambułem. W wyniku wojny 1895-96 Rzeczpospolita stałą się niemalże hegemonem w rejonie Bałkanów, kontestowana jedynie przez Włochów, trzymających w garści zdobytą na Imperium w 1890 roku Raguzę.

​

Łatwe zwycięstwo w wojnie wyniosło rząd Tadeusza Romanowicza na szczyty popularności. Wybory 1896 roku należały do najbardziej jednostronnych, a w sejmie Wajsowie zdobyli aż 419 z 432 mandatów. By zdyskontować ten sukces w jeszcze lepszy sposób, rząd polecił przeprowadzenie 15 stycznia 1897 roku wielkiej defilady wojska, której zadaniem była prezentacja siły i potęgi Rzeczpospolitej. Było to granie na niskich instynktach społeczeństwa, jednak w owym okresie szowinizm był wśród Polaków i Litwinów najsilniejszą chyba z emocji.

[​

Szowinizm innych narodów doprowadził jednak do powstania nowej idei - "trzeciej drogi", alternatywy dla liberalizmu i socjalizmu. W marcu 1907 roku doszło do spotkania kilku liderów tego nurtu w perskim Ishafanie (cześć z nich była poszukiwana za działalność wywrotową w całej Europie), gdzie ogłoszono "manifest nacjonalistyczny" - apel do narodów świata, by te odrzuciły idee socjalizmu i demokracji. Choć z samej natury nowego ruchu drogi jego autorów wkrótce się rozeszły, nowy nurt szybko zdobył sobie popularność w wielu państwach, min. we Włoszech, Niemczech i Hiszpanii.
Hiszpanii, która od 1893 roku znajdowała się w chaosie wojny domowej, spowodowanej nałożeniem się na siebie dwóch czynników: kryzysu sukcesyjnego po bezdzietnej śmierci króla Józefa III i narastających dążeń niepodległościowych Basków i Katalończyków. W 1896 roku wojska prawowitej królowej Krystyny, żony francuskiego księcia Nemours Franciszka, zostały wyparte z Baskonii która ogłosiła niepodległość, a następnie w Madrycie dokonał się przewrót pałacowy, w wyniku którego na tron wyniesiono jej kuzyna, księcia Parmy Karola. Siły królowej wciąż kontrolowały jednak Andaluzję i Galicję, a wojna daleka była od rozstrzygnięcia, szczególnie, iż walczące strony zaczęły wspierać ościenne mocarstwa - Karol miał za sobą Włochy i Hanower, zaś Krystyna - Francję i Wielką Brytanię

Hetman Rafał Lewandowski urodził się w bogatej chłopskiej rodzinie z okolic Warszawy. Jego ojca stać było na posłanie syna do Szkoły Oficerskiej, którą młody Rafał ukończył z rekomendacją. Kolejne awanse otrzymał za służbie w koloniach: Wojna z Sikhami, zajęcie Somalii, interwencja w Chinach... W 1895 roku był już hetmanem polnym i służył jako głównodowodzący armii Rzeczpospolitej w konflikcie z Turcją. Obrany hetmanem wielkim w 1900 roku, pełnił ta funkcję przez 12 długich lat, zyskując pseudonim "pan armia". Stał się symbolem wojska Rzeczpospolitej u szcytu jej potęgi. W czasie swojego hetmanowania przeprowadził szereg kluczowych reform w organizacji armii min. powołał dwóch dodatkowych hetmanów polnych, zreorganizował jednostki kolonialne i doprowadził do przyjęcia nowego typu broni - czołgu. ​

********************
KAMERLIK AUTORA

Dziś dwa odcinki, by nadrobić straty z tygodnia. Ordung must być, czy jak tam mówią nasi bracia w Unii. Enjoy!

 

Śledząc nasza historię najnowszą nietrudno zauważyć, że największym zagrożeniem dla pozycji Rzeczpospolitej nie jest Rosja, która stoi niżej od nas w drabinie cywilizacyjnej, lecz Germania, która zjednoczona, posiadając ogromny potencjał ludnościowy i intelektualny, jednocześnie ma prawo rościć sobie pretensje do najbogatszych ziem Korony. Nie ma takiej możliwości, by pokój między Rzeczpospolitą a zjednoczonymi Niemcami mógł utrzymać się dłużej, niż dwie dekady.

~Roman Dmowski "Myśli nowoczesnego Polaka" (1901)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1897-1901: CHLEB, IGRZYSKA I ŻELAZO

Przeprowadzone w duchu klasycznego liberalizmu reformy rządu kanclerza Romanowicza, mimo osiąganych sukcesów, w wielu warstwach społecznych był odbierane w sposób niesłychanie negatywny. W latach 90-tych w wielu fabrykach odbywały się dziesiątki nielegalnych strajków, nierzadko brutalnie tłumionych przez policję. Do haseł walki o klasową równość pod przywództwem Feliksa Dzierżyńskiego powrócili socjaliści, usiłując zbić kapitał społeczny na rozruchach. Niespokojnie było tez na wsi, gdzie w pozycję rolników uderzały gwałtownie spadające ceny żywności i rosnący import z kolonii. Rumianowicz i jego podskarbi, Leon Biliński pozostali jednak twardzi w swym stanowisku, odmawiając postulatom robotników: przyznania im prawa do strajku, legalizacji związków zawodowych, ustanowienia płacy minimalnej i państwowego systemu emerytalnego. Ponieważ gospodarka pędziła do przodu najszybciej od dwudziestu lat, rząd pewny był poparcia klasy średniej i zamożnych robotników.

​

Z coraz większym niepokojem spoglądano jednak na Nowy Świat, gdzie właśnie w latach 90-tych doszło do gwałtownego rozrostu gospodarek państw Ameryki Północnej: Kanady, Konfederacji, Akadii i Saubure. W 1895 roku gospodarka Kanadysja była już piątą, a Konfederacja dziewiątą na świecie; wielu zwiastowało przesunięcie punktu ciężkości w najbliższym czasie z Europy do Ameryki, która przeważała nad starym kontynentem bogactwami naturalnymi i dynamiką społeczną. Pokazem możliwości nowego świata miała być wystawa światowa w stolicy Federacji kanadyjskiej, Oranje AD 1898. Miała być i była: pawilony gospodarza wystawy i jego sąsiadów przyciągnęły największą ilość wizytatorów, gdy Europejczycy, z Rzeczpospolitą na czele wypadli zdecydowanie najsłabiej.

​

Tymczasem w latach 90-tych, według szacunków liczba ludzi żyjących na ziemiach podporządkowanych polskiemu monarsze przekroczyła 100 milionów; Rzeczpospolita była natenczas po Chinach i Imperium Brytyjskim najludniejszym państwem świata. Ziemie Korony należały do najgęściej zaludnionych na świecie (38 mln mieszkańców, przy 22 mln Litwinów i 18 mln ludzi na Ukrainie). W ciągu drugiej połowy XIX wieku znacząco wzrósł poziom życia i wykształcenia ludności państwa n.p. odsetek analfabetów zmniejszył się z 17% w 1860 roku do zaledwie 1% w 1900 roku. Za rządów socjalistów jak grzyby po deszczu zaczęły wyrastać uczelnie wyższe, zaś poza najgłębsza litewską prowincją powszechna była dwustopniowa edukacja.

​

Najbardziej widocznym rezultatem ekonomicznej polityki Wajsów był powrót Rzeczpospolitej na tron największej gospodarki świata w 1900 roku; rękę w tym miał także długotrwały kryzys ekonomiczny w Wielkiej Brytanii spowodowany nieudolną polityka Partii Pracy, co pozwoliło wyprzedzić Anglików także szybko goniącej rywali Francji. Miarą prestiżu i potęgi Rzeczpospolitej może być fakt, iż to jej przyznano organizację drugich w nowożytnej historii Igrzysk Olimpijskich w 1900 roku. Na miasto-gospodarza wybrano Rygę, zaś rząd nie szczędził funduszy, by ukazać Rzeplitą w jak najlepszym świetle.

​

Igrzyska zainaugurowało uroczyste przemówienie króla Władysława V na stadionie w Rydze, 25 marca 1900 roku. Sportowcy mieli współzawodniczyć w ramach 20 dyscyplin: Łucznictwa, Lekkoatletyki, Jeździectwa, Polo, Szermierki, Kolarstwa, Gimnastyki Artystycznej, Rugby, Piłki Nożnej, Tenisa, Pływania, Żeglarstwa, Strzelectwa, Piłki Ręcznej, Przeciągania Liny, Wioślarstwa, Golfa, Koszykówki i Krykieta. W zmaganiach uczestniczyły drużyny z prawie 40 państw, głównie europejskich. Jak przystało na gospodarczy, Polacy zdominowali turniej, zdobywając aż 26 złotych i 31 srebrnych medali; na podium w klasyfikacji medalowej znaleźli się sportowcy z Francji i Litwy.

Bohaterem polskiej ekipy (Litwini stanowili odrębną reprezentację) okazał się być lekkoatleta Mejer Prinsztejn, zdobywca złotych medali w skoku w dal trójskoku. Urodziny na Podlasiu spolonizowany żyd zdominował swoich rywali, ku uciesze publiczności, stając się z dnia na dzień jedna z najpopularniejszych postaci w Rzeczpospolitej. Jego osoba bardzo pozytywnie wpłynęła na proces asymilacji polskich żydów do społeczeństwa, który trwał od połowy XIX wieku. ​

Rok 1900 uważa się za symboliczną datę końca wyścigu o Afrykę; ostatnia biała plama na mapie została przywłaszczona , ostatnie plemię podporządkowane mocarstwom kolonialnym. Opór stawiały jeszcze tylko autochtoniczne państewka w regionie Mali, jednak niepodległość większości z nich była czysto iluzoryczna. Pełną niezależność utrzymywały jedynie państwa Ashanti, Maroko i Algieria, a do pewnego stopnia także Egipt, choć według wielu słowo polskiego konsula w Kairze znaczyło więcej od rozkazów kedywa.

​

Najważniejsze wydarzenia omawianego okresu zaszły jednak w Europie, a ich znaczenie było krytyczne dla losów Rzeczpospolitej. W latach 1900-01 doszło do wojny między osłabiona Federacją Południowoniemiecką a Królestwem Włoch, zakończonej kompletnym zwycięstwem wojsk włoskich. W efekcie Federacja straciła resztki swego poparcia wśród mieszkańców i elit a jej rozwiązanie było tylko kwestią czasu. Idea zjednoczenia Niemiec zaszła jednak zbyt daleko, by cofnąć południe do czasów z okresu Kongresu Hanowerskiego. 2 kwietnia 1901 roku Parlament dawnej federacji zaoferował koronę cesarską królowi Hanoweru, który, mimo zapisów traktatu Berlińskiego, zdecydował się ją przyjąć.
Przeciwko tej decyzji gwałtownie zaprotestowały Rzeczpospolita i Francja w maju odnowiono stary sojusz, do którego dołączył król Danii, zły na brata, księcia Szlezwiku, który zdecydował się popłynąć z prądem. Do wojny jednak nie doszło: przed Rzeczpospolitą stanęło nowe wyzwanie na wschodzie i zmuszona została do odwleczenia, a następnie zaniechania panów interwencji.

Wizyta francuskiego ministra wojny Raymonda Poincaré w Królewcu, rok 1902. Sojusz Polsko-Francuski stał się fundamentem polityki obydwu tych państw, w opozycji do aliansu Niemieckiego-Rosyjskiego. W 1901 roku siły obydwu tych sojuszy wyglądały następująco:
FRA-POL: 518 brygad, 546 okrętów
GER-RUS: 371 brygad, 201 okrętów
Z powodu tych dysproporcji Niemcy i Rosjanie zaczęli kokietować Włochów i Brytyjczyków, czemu jednak przynajmniej do 1905 roku skutecznie przeciwdziała dyplomacja francuska.​

Owym wyzwaniem była wojna domowa, jaka wybuchła między komunistami a rojalistami w Dacji. Wspierane z Moskwy bojówki komunistyczne rosły z siłą z tygodnia na tydzień i we wrześniu '1901 niespodziewanie zajęły Bukareszt, obalając reżim. W odpowiedzi Rzeczpospolita wysłała do Dacji 80 000 żołnierzy w ramach korpusu pomocniczego, jednocześnie stawiając ultimatum Rosji, która, nieufna jeszcze swym siłom, zdecydowała się je przyjąć. Wojna przeciągała się jednak, a partyzanckie oddziały komunistów walczyły jeszcze długo po odbiciu Bukaresztu zimą 1901 roku.

​

Zjednoczenie Niemiec wywołało jednak ogromny oddźwięk w społeczeństwie Polskim, szczególnie w kręgach narodowych. Zbiegło się ono bowiem z wydaniem "Myśli nowoczesnego Polaka" Romana Dmowskiego, największego dzieła polskiej myśli politycznej, w którym autor przestrzegał przed zjednoczonymi Niemcami. Wajsowie, którzy jeszcze rok wcześniej odnieśli największe zwycięstwo wyborcze w znanej historii, nagle zaczęli tracić popularność. Ogień rewolucji z Rumunii dotknął nawet południowych rubieży Rzeplitej, gdzie wałęsać się gromady niezadowolonych z warunków życia chłopów. Socjaliści zaktywizowali się w Inflantach i Prusach, zaś narodowcy, którzy zdobyli sobie znaczące wpływy w mediach zaczęli gwałtowną nagonkę na rząd Romanowicza.

​

Wajsom udało się jednak pozostać przy władzy, głównie dzięki wsparciu kręgów przemysłowych, jednak kanclerz Romanowicza został zmuszony do złożenia dymisji; zastąpił go na stanowisku szefa rządu dotychczasowy podkanclerzy duchowy Adam Dziedzicki. Choć pozbawiony charyzmy poprzednika, był osoba na tyle kompetentną, by uspokoić nastroje społeczne. Dziedzicki poluzował nieco liberalny gorset nałożony przez poprzednika na gospodarkę, wydajać jedoczesnie spore środki na propagandę sukcesu, co przyniosło wymierne efekty. Odbudowaniu nadszarpniętego poczucia dumy miała posłużyć kolejna już wystawa światowa w Warszawie zimą 1901 roku, jednak ranga tej imprezy była już nie ta sama, co czterdzieści lat wcześniej.

​

 

Lata całe na tej wojnie
Służy dzielnie oddział nasz
Powiedz tylko, nasza pani
gdzie dowódców mądrych masz?
Towarzyszy straconych już nikt nie zwróci
Ani marzeń straconych pod nawałem kul
Szarża za szarżą, piechurzy ze Żmudzi
Dopiero po śmierci czujemy ból

Ref. Złamany sztandar, złamany honor
Pośrodku ostrzału w okopach śpiew
Obawa przed śmiercią nie dla tych ludzi
Żmudzka piechota zna tylko gniew

~January Górniak "Pieśń okopowa 319. regimentu strzelców żmudzkich" znana też jako "Żmudzka piechota" (1905)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1901-1906: Z WIELKIEJ ISKRY MAŁY OGIEŃ

Jeszcze w 1900 roku Wajsowie dominowali niepodzielnie na scenie politycznej, spychając mający słabe oparcie w społeczeństwie ruch narodowy i zradykalizowanych socjalistów do drugiego szeregu. W dwa lata póxniej sytuacja była już zupełnie inna. pod wpływem niepowodzeń w polityce zagranicznej doszło do zimny na stanowisku szefa rządu, a nowy premier, Adam Dziedzicki zdecydowany był podjąć każde działanie, które mogłoby uratować topniejące poparcie dla jego partii. Stąd też zmiany, które wcześniej wydawały się być kompletnie sprzeczne z programem Wajsów, utożsamianych dotąd raczej z twardym fiskalizmem i obroną ustrojowego status quo.
Najważniejszą z reform przeprowadzonych przez ekipę Dziedzickiego było przyznanie praw wyborczych kobietom, wpierw w 1902 roku w Koronie, a następnie w 1904 - na Litwie. Rzeczpospolita stała się tym samym drugim na świcie (po Niemczech) państwem, który zdecydował się na ten krok, mimo paradoksalnie dość słabego ruchu sufrażystek, który w latach 90-tych wyraźnie stracił na impecie z powodu braku wsparcia ze strony społeczeństwa. Nie wiadomo ile głosów udalo się Wajsom w ten sposób uzyskać, wiadomo natomiast, iż stracili oni dużą cześć swojego tradycyjnego elektoratu, przywiązanego do ustrojowego porządku z czasów kanclerza Czarneckiego. Celem usprawnienia propagandy Dziedzicki zdecydował się też na wykorzystanie nowego wynalazku - radia. Polskie Radio Państwowe było trzecią tego typu spółką na świecie, po brytyjskiej BBC i saubure'ńskiego Radio Pacifique. W 1904 roku radioodbiorniki nie były jeszcze odpowiednio rozpowszechnione i o wiele lepsze rezultaty osiągał w dziedzinie propagandy ruch narodowy, stawiający na lokalne organizacje i kółka strzeleckie.

​

Już jesienią 1902 roku rządowi Wajsów napatoczyła się zresztą okazja, by nadrobić straty z roku poprzedniego, jednak ponownie nadmierna ostrożność przeważyła nad racją stanu. W latach 1900-02 Hanower, a następnie zjednoczone Niemcy prowadziły ekspansję w rejonie Nigerii, zajmując ogromne połacie sułtanatu Sokoto, graniczące zarówno z Polską Afryką Centralną, jak i Polskim Dahomejem. W sierpniu 1902 jeden z oddziałów niemieckich pogwałcił istniejącą linie demarkacyjną i efektywnie zawłaszczył cześć ziem należących do Rzeczpospolitej. Był to doskonały powód o wojny, jednak rząd Dziedzickiego ograniczył się do jałowych protestów i działań dyplomatycznych. Choć Niemcy ostatecznie wycofali się z okupowanych terenów, polska ulica uznała całą sprawę za potwarz i domagała się dymisji Dziedzickiego, który mimo niepowodzeń zachował jednak większość w sejmie.

​

Okazja była o tyle dobra, że na początku 1904 roku zakończyła się interwencja w Dacji, w wyniku której Bukareszt stracił kontrolę nad pasem wybrzeża Morza Czarnego na rzecz Bułgarii, której wojska aktywnie uczestniczyły w walkach. Słabość polskiego rządu szybko nadszarpnęła prestiżem i pozycją Rzeczpospolitej na arenie międzynarodowej, zaktywizowała też niezbyt przychylnie nastawione do władzy Rzeczpospolitej ruchy w koloniach. Choć dowództwo armii doradzało zwiększenie ilość sił w posiadłościach zamorskich, Dziedzicki pozostawał nieugięty w swej gołębiej polityce i zgodził się na realizację większości postulatów.

​

Na początku XIX wieku miał miejsce gwałtowny wzrost światowej produkcji, spowodowany rozpowszechnieniem się zastosowania energii elektrycznej. W marcu 1902 roku serbski emigrant, Nikola Tesla złożył w Warszawie patent na prądnicę prądu przemiennego, gdy na zachodzie dominowało wykorzystanie prądu stałego według koncepcji Edisona. W wyniku rywalizacji obydwu wynalazców doszło do tzw. Wojny Prądowej, w czasie której Tesla i Edison usiłowali przekonać szerze rzesze władców i inwestorów do przyjmowania ich standardów. Mimo początkowej przewagi Edisona, to prąd zmienny okazał się być wydajniejszą alternatywą i to standard Tesli został uznany w Europie, gdy metody Edisona przyjęły się za oceanem.

​

Tymczasem reputacja Wajsów sięgnęła dna, z którego nie pomogły im wyjść nawet najbardziej spektakularne gesty; o wiele lepiej niż cztery lata temu okazał się być zorganizowany ruch narodowy,mimo jego podziału na dwa obozy: umiarkowanych narodowców "Nowych Latronów" pod przywództwem Aleksandra de Rosseta oraz radykalny Ruch Wielkiej Polski Stefana Natansona. Sprzyjała też narodowcom pala patriotycznego uniesienia spowodowana dobrym występem polskich sportowców na igrzyskach w Oranje. Prawica ostatecznie zdominowała wybory w Koronie, gdzie zdobyła prawie 95% głosów, co pozwoliło jej zrównać z ziemią obóz rządzący i socjalistów. 27 sierpnia 1904 toku król desygnował Aleksandra de Rosseta na stanowisko prezesa rady ministrów. W piec dni po wyborach doszło tez do innego ważnego wydarzenia; dziedzic korony polskiej, królewicz Fryderyk wziął sobie za małżonkę królewnę Belgijską Matyldę, co było elementem planu zacieśnienia pętli sojuszów wokół Niemiec.

​

Rząd Latronów szybko udowodnił, iż daleko mu do defetyzmu poprzedniej ekipy. Brutalnie rozprawiono się z nielegalnym strajkiem socjalistycznych organizacji, domagających się prawa do zrzeszania w ramach związków zawodowych. Odwołał też gabinet narodowców cześć prawodawstwa kolonialnego poprzedniej ekipy, wchodząc w spór z antykolonialnymi organizacjami w kraju. Fakty przemawiały jednak za polityka rządu: raporty trafiające na urząd ministra kolonii mówiły o ogromnym postępie cywilizacyjnym, jaki dokonał się w koloniach pod polską władzą.

​

Prawdziwą próbą dla gabinetu kanclerza de Rosseta miały być jednak wydarzenia z wiosny 1906 roku. Na Krymie wybuchła wtedy republikańska rebelia, wspierana otwarcie przez Moskwę, która liczyła na powtórkę z 1901 roku. Gdy wojska chana zostały pokonane, a Rosja odrzuciła ultimatum Warszawy, ambasador Polski wręczył carowi notę o wypowiedzeniu wojny. Hazard nie wyszedł rosyjskiej polityki zagranicznej na dobre; z pomocą nie miały przyjść Rosjanom bowiem Niemcy, szachowani od tyłu przez Francuzów. Komentatorzy i społeczeństwo przewidywali szybkie zwycięstwo nad słabszym przeciwnikiem.

​

Rzeczywistość okazała się być mniej różowa. Armia wysłana na Krym została niespodziewanie pobita przez korpus Rosyjski i zawrócona na Ukrainę, na którą spadło uderzenie Rosyjskie. Ujawniły się braki w wyszkoleniu kadry wyższych oficerów, a sztab polski popełniał błąd za błędem. Choć udało się przełamać linie obrony rosyjskiej w centrum, starty poniesione w wyniku operacji uniemożliwiły zapowiadany hucznie triumfalny marsz na Moskwę. Tylko w Inflantach hetman Franciszek Radziwiłl z łątwością rozgromił siły Rosyjskie i z impetem wkroczył do Ingrii, paląc kolejne porty Floty Bałtyckiej.

Hetman Franciszek Radziwiłł pochodził z jednego najpotężniejszych arystokratycznych rodów litewskich; jego brat był głową kiejdańskiej linii Radziwiłłów. W wieku 22 z wyróżnieniem ukończył Szkołę Rycerską i rozpoczął służbę w armii na stopniu majora. Był jednym z nielicznych oficerów owego okresu, który nie miał okazji służyć choć przez chwilę w koloniach, przez co jego wspinaczce w hierarchii pomagało tylko urodzenie. W 1907 miał 52 lata, był już hetmanem i dowódcą armii litewskiej w Inflantach. Okazał się być dowódcą zmyślnym i przewidującym, przeciętnym taktykiem ale wybornym strategiem, osiągając w czasie wojny największe sukcesy. W 1915 roku został mianowany hetmanem wielkim, z którego to stanowiska zrezygnował w 1918 roku. Zmarł rok później z powodu zapalenia oskrzeli.​

18 stycznia 1907 roku padł wreszcie Petersburg i Rosjanie zmuszeni zostali do przyjęcia bitwy, która zakończyła się zgodnie z oczekiwaniami jej totalną klęską z rąk floty admirała Piotra Lubomirskiego. Także na lądzie zaczęła o sobie dawać znać przewaga liczebna wojsk Rzeczpospolitej, mimo krwawych i kosztownych, ale jednak zwycięstw. W marcu STAWKA ewakuowała Krym, zaś w Maju doszło do przełamania linii frontu pod Tułą. Do kraju zaczęli napływać oficerowie z kolonii, którzy zgodnie z ideą hetmana wielkiego Rafała Lewandowskiego mieli uzupełnić braki w tej dziedzinie. Nie widząc szans na zwycięstwo, car 19 czerwca 1907 roku poprosił o rozejm i wszczęcie rokowań pokojowych, na co rząd Polski wyraził zgodę.
Traktat pokojowy z Oczakowa nie należał do najbardziej dotkliwych dla Rosji. Zobowiązała się ona jedynie do wypłaty niewielkiego odszkodowania, rezygnacji ze swych wpływów na Bałkanach, ograniczenia zbrojeń morskich w ciągu nadchodzących 10 lat oraz, co najważniejsze, wypowiedziała oficjalnie sojusz z Niemcami. Dla rządu polskiego największym zmartwieniem było bowiem nie zgromienie Rosji, która nie była wielkim mocarstwem, ale zabezpieczenie tyłów na wypadek wojny z nową potęga w Europie Centralnej.

​

Doświadczenia z wojny 1906-07 miały okazać się nadzwyczaj cenne. Z inicjatywy hetmana wielkiego utworzono dwie nowe szkoły oficerskie, których zadaniem miało być uzupełnienie braków kadrowych, na jakie cierpiało wojsko polskie, oraz poprawa wyszkolenia kadry podoficerskiej. Przewidując wojnę na dwa frontu, zreorganizowano polany logistyczne i rozbudowano wojskowy transport kolejowy, który miał umożliwić szybkie przerzucanie wojsk pomiędzy frontami. na morzu zaś zwodowano największy wówczas okręt na świecie: OJKM "Mazowsze", co miało zademonstrować potęgę polskiej floty. Szybko jednako podobne okręty zaczęły powstawać w stoczniach innych krajów, co tylko nakręciło wyścig zbrojeń.

OJKM "Mazowsze" zbudowano w stoczni morskiej i kolonialnej w Gdansku, pierwszej, największej i jedynej państwowej w Rzeczpospolitej. Gdy w 1830 roku na polskim wybrzeżu tylko Ryga, Gdańsk i Królewiec dysponowały podobnymi zakładami, w 1900 roku w graniach Rzeczpospolitej można było naliczyć ponad 28 stoczni, w tym 5 dużych, z czego dwie w Gdańsku. Było to odbiciem oceanicznych ambicji Rzeczpospolitej i ogromnego zapotrzebowania ze strony rządu, uwikłanego w wyścig zbrojeń.​

Szczęśliwie (dla ludzkości) rozwój odbywał się także na innych polach. W początkach XX wieku popularność zaczęły zdobywać nurty kulturalne oznaczające kompletne zerwanie z wzorcami klasycznymi i podporządkowane gustom mas. ogromny postęp dokonał się w medycynie, głownie za sprawa noblistów takich jak Emil Bering (Nobel '1904) czy Jan Pawłow (Nobel '1906), inicjatorów nadań nad immunologią. Ludzie żyli coraz dłużej i coraz mnie dzieci marło przy porodzie, co nie tylko poprawiało demografię Rzeczpospolitej, ale niestety także powodowało różnego rodzaju problemy, związane głównie z zapewnieniem ludności opieki zdrowotnej oraz życiem na starość przy braku systemu emerytalnego.

​

 

Lata całe na tej wojnie
Służy dzielnie oddział nasz
Powiedz tylko, nasza pani
gdzie dowódców mądrych masz?
Towarzyszy straconych już nikt nie zwróci
Ani marzeń straconych pod nawałem kul
Szarża za szarżą, piechurzy ze Żmudzi
Choć bez potężnej floty jak Anglia, mocarnej armii jak Polska i podziwianej kultury jak Francja, my Niemcy, wcale nie najsłabszy naród Europy również zasługujemy na swoje miejsce pod słońcem.

~Kanclerz Niemiec Oswald von Richthofen, circa 1906 r.

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1909-1918: DDD: Dekadencja, delimitacja, desperacja

Wojna z Rosją pozwoliła przywrócić Rzeczpospolttej prestiż, jaki posiadała ona w końcówce XIX wieku i oddalic widmo wojny europejskiej, jakie ciążyło w okresie po zjednoczeniu Niemiec nad starym kontynentem. Na chwilę powierciła energia i optymizm z poprzedniego stulecia. W 1909 roku oddano do użytku Kanał Sueski, którego budowę, po licznych strajkach, protestach, buntach robotników i bankructwach podwykonawców doprowadził do końca skarb Rzeczpospolitej, zostając de facto właścicielem przesmyku łączącego Azję z Afryką. Szybko Kanał okazał się nadzwyczaj dochodowym przedsięwzięciem, co zachęciło Polaków (i nie tylko) do podjęcia większych wyzwań. Latem 1910 roku rząd Pnzonii dopuścił polskie i litewskie przedsiębiorstwa do budowy kanały na przesmyku panamskim, który miał łączyć Oceany Spokojny i Atlantycki

​

Największym zagrożeniem dla stabilności układu międzynarodowego w owym okresie były Chiny, od dziesięcioleci pogrążone w chaosie wojny domowej. W 1906 roku ostatecznie obalono na północy dynastię Hong, a władzę przejął nacjonalistyczny generał Yuan Shikai, który musiał zmagać się nie tylko z republikanami na południu, ale także rebeliami komunistów w miastach. Północ, mająca na początku przewagę słabła więc, zaś w siłę rosło południe, zjednoczone dzięki charyzmatycznemu przywództwu Sun Yat-Sena. Otrzymało ono też wsparcia od Japonii i rzeczpospolitej, usiłujących doprowadzić do ustabilizowania się sytuacji w regionie.
Na tym tle doszło do konfliktu Warszawy z jej francuskim sojusznikiem, który popierał siły północne. Co gorsza, w 1912 roku nacjonaliści francuscy dokonali wypadu na Belgijską Pikardię, co jeszcze bardziej pogorszyło nastroje w obozie polskich sojuszników. Zmieniająca się sytuacja międzynarodowa zmusiła sztab generalny wojska polskiego do działania. Z inicjatywy hetmana wielkiego Rafała Lewandowskiego w 1910 roku zaczęto pracę nad nowym typem broni - czołgiem, maszyną zdolną do przełamywania linii okopów. Nowy plan strategiczny autorstwa hetmana Radziwiłła zakładał szybkie zwycięstwo w Rosji,poprzez bezpośrednie uderzenie na Moskwę, przy przyjęciu strategii powstrzymywania na froncie zachodnim, aż do nadejścia posiłków ze wschodu.

Kanclerz Aleksander de Rosset swe pochodzenie mógł wywodzić od dynastii Szampańskiej, której de Rossetowie byli bardzo dalekimi potomkami. Jeden z członków rodu osiedlił się na Litwie w połowie XVIII wieku, dając początek polskiej gałęzi tejże rodziny. Większość de Rossetów robiła karierę w marynarce i dyplomacji, żywiołem Aleksandra był jednak biznes, w którym odnosił znaczne sukcesy. Do polityki wszedł z rekomendacji wajsowskiego ministra skarbu Emila Bildermanna. Politycznie było mu bliżej jednak do narodowców, gdzie zdobył sobie silną pozycję wykorzystując zgromadzony majątek. Jako kanclerz dał się poznać jako polityk twardy, kompetentny i konsekwentny, a lata jego rządów pozwoliły powrócić Rzeczpospolitej do roli międzynarodowego lidera. Zrezygnował z kanclerstwa w 1916 roku ze względów zdrowotnych, powrócił jednak do polityki na chwilę w latach 1920-21 jako marszałek wielki. Zmarł w 1930 roku na dlugo meczącą go białaczkę.​

Tymczasem z Rosji dochodziły do Polski niepokojące wiadomości, mogące udaremnić przyjętą strategię. Wybory do dumy w 1913 roku wygrała po raz pierwszy partia Bolszewików, korzystając z szerokiego poparcia społecznego po klęsce w wojnie 1907-08. Choć socjaliści nie poważyli się na zerwanie Traktatu Oczakowskiego, na każdym kroku starali się podważać jego zapisy. W 1915 roku przykładowo w wyniku fałszerstwa wyborczego na Krymie doszła ponownie do władzy partia komunistyczna, jednak Rzeczpospolita uchyliła się od interwencji; był to w okresie szczytowych napięć w sojuszu z Francją i Belgią, a Chan udzielił gwarancji, iż w przypadku wojny Krym nie otworzy swych granic dla wojsk Rosyjskich. Mimo tych niepowodzeń, wybory zarówno w 1910, jak i w 1914 ponownie wygrali Nowi Latroni, dysponujący poważnym kapitałem społecznym.

​

W drugim dziesiecioleciu XX wieku miał miejsce poważny światowy kryzys ekonomiczny, który tylko pogłębił atmosferę pesymizmu i oczekiwania na nieuniknioną wojnę. Większość państw świata przyjęła wówczas nowy paradygmat ekonomiczny, oparty na teorii brytyjskiego ekonomisty Johna Keynesa, zakładający duży udział państwa w gospodarce. Rzeczpsopolita pozostała jednak wierna ekonomii liberalnej, a to za sprawą nowych prądów w ramach Krakowsko-Lwowskiej szkoły ekonomicznej, której najwybitniejszym przedstawicielem był w owym okresie Ludwik Mizes, długoletni rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Niemniej, rząd polski podjął pewne kroki zmierzające do złagodzenia objawów kryzysu, wzmacniając kontrolę nad prywatnymi bankami i warszawską giełdą.

​

W drugiej połowie dekady kryzys miał się już ku końcowi, co pozwoliło podkręcić i tak już zawrotne tempo wyścigu zbrojeń. Kolosane rozmiary osiągały marynarki kolejnych państw - sądzono bowiem, iż kluczem do pokonania takich państw jak Wielka Brytania czy rzeczpospolita jest odcięcie metropolii od kolonii. Na ladzie największa innowacją było pojawienie się Aeroplanów, które na wyposażeniu armii Francuskiej Polskiej i Niemieckiej były już od 1913 roku. Początkowo przypisywano im tylko rolę zwiadowczą, jednak szybko okazało się, iż uzbrojony samolot jest w stanie poczynić spore straty w szeregach przeciwnika. W 1918 roku na służbie Rzeczpospolitej znajdowało się już prawie 280 myśliwców produkcji rodzimej "Sikorski AM-2" i prototypowych bombowców "Zander Z-17".

​

Narodowcom udało się utrzymać władzę także w czasie przyśpieszonych wyborów w 1916 roku, mimo agresywnej kampanii Socjalistów pod wodzą Józefa Piłsudskiego, który odszedł od rewolucyjnej linii poprzedników i powrócił do sprawdzonych metod kanclerza Mendelsona. W trakcie kampanii ostro atakowali rząd na odcinkach takich jak przyzwolenia na karę śmierci (powszechnie stosowaną w Rzeczpospolitej na początku XX wieku) czy prawa obywateli w koloniach, jednak ostatecznie przegrali o włos z Latronami, nad którymi przywództwo po rezygnacji de Rosset'a objął Stanisław Grabski.

​

W międzyczasie jednak doszło do zagęszczenia sytuacji międzynarodowej. Wojna wydawała się tylko kwestią czasu i rząd polski, wobec niestabilności sojuszu z Francją zaczął szukać alternatyw. Wielkie nadzieje wiązano ze szczytem polsko-kanadyjskim w marcu 1917 roku, jednak rząd w Oranje w ostatniej chwili zdecydował się go odwołać, deklarując nieścieralność w sprawach Europejskich; w owym czasie Kanada zwróciła swój wzrok na zachód, razem z Saubureńczykami rozpoczynając ekspansję na Pacyfiku. Tymczasem na początku 1918 incydent w Szanghaju, gdzie w zamachu bombowym zorganizowanym przez republikańskich bojowników zginął konsul Holenderski wraz z północnochińskim ministrem spraw zagranicznych o mało nie doprowadził do wybuchu wojny ogólnoświatowej; ostatecznie na włosku noża, mocarstwa dogadały się, by sprawy chińskie pozostawić na uboczu. Ugoda ta nie rozwiązało najważniejszych problemów.

Bombowiec Zander Z-17 produkcji zakładów Fryderyka Zanadera w Rydze należał do najbardziej udanych projektów samolotów bojowych z drugiej dekady XX wieku. Produkowany także w wersji zwiadowczej, odznaczał się doskonałą szybkością i zasięgiem. Eksportowany na Węgry, Czechy i do państw Skandynawskich, stał się podstawą, na której powstać miało polskie lotnictwo bombowe. ​

*******
KAMERLIK TRÓ AAROPISARZA (duma + 20)

Zapewne wielu z was się zdziwi, iż jest to jednocześnie jeden z najkrótszych odcinków i ten obejmujący najdłuższy przedział czasu - well, to jest Victoria 2, w której tempo po wejściu w XX wieku nagle siada, a tym razem nie było zjednoczeń i wojen by przeciągać. Pewnie wielu z was oczekiwało wojny w tym okresie, a tu wałek

90% postaci które używam w tej części Rzeczpospolitej to albo poprawnie zapisane, albo zniekształcone nazwiska osób rzeczywistych. Naprawdę był taki polski nacjonalista i w przeciwieństwie do wielu miał okazję się odpowiednio szybko urodzić

 

W interesie Rzeczpospolitej jest utrzymanie pokoju w Europie. Każda wojna grozi rozpadem korzystnego dla Polski układu międzynarodowego i grozi jej interesom kolonialnym.

~Kanclerz wielki Aleksander de Rosset, przemówienie sejmowe z lipca 1914 r.

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

1919: CO WYDARZYŁO SIĘ W LILLE 2 STYCZNIA 1919 ROKU

Od momentu zjednoczenia Niemiec w 1901 roku wojna ogólnoeuropejska wisiała w powietrzu. Silne teutońskie państwo uważało się za spadkobiercę Świętego Cesarstwa Rzymskiego i otwarcie zgłaszało pretensje do ziem niegdyś w skład ŚCR wchodzących: francuskiej Lotaryngii, polskiego Śląska, duńskiego Szlezwiku i korony Czeskiej. Podobne roszczenia wobec Chorwacji i Francji wysuwały zjednoczone Włochy, jednak samotnie nie miały one sił, by te żądania poprzeć. Ostatnią siłą dążącą do obalenia panującego porządku międzynarodowego była Rosja, nieustannie bita przez wojska Rzeczpospolitej, acz osiągająca sukcesy w Azji. Przez prawie dwadzieścia lat dyplomacja polska skutecznie unieszkodliwiała wszystkie potencjalne zarzewia konfliktu, jednak nie była w stanie zapobiec wzrostowi sił Niemiec, których armia w 1817 roku po raz pierwszy przewyższyła siły Rzeczpospolitej. Od tego roku zaczął się też krystalizować podział na dwa przeciwstawne obozy,z Niemcami i Rzeczpospolitą na czele.

​

Drugiego lipca 1919 roku francuski następca tronu, książę Napoleon Ludwik został postrzelony przez młodego walońskiego nacjonalistę Leona Degrelle w pikardyjskim mieście Lille, będącym pod władzą króla Belgii, acz do którego pretensje od 1821 roku zgłaszali Francuzi. Wizyta księcia miała na celu złagodzenie waśni między obydwoma państwami, jednak w konsekwencji postawiła cały świat na nogi. Oburzona tym występkiem Francja wysunęła wobec Belgii sześciopunktowe ultimatum, żądając min. cesji belgijskiej Pikardii na rzecz Paryża. Rząd Belgijski w odpowiedzi zwrócił się z prośba o protekcję do Hanoweru oraz Amsterdamu i ją otrzymawszy odrzucił ultimatum. W odpowiedzi 19 stycznia wojska francuskie wkroczyły do Lille, prosząc Warszawę o wypełnienie zobowiązań sojuszniczych.
Ta znalazła się w sytuacji bez wyjścia, zmuszona do wzięcia udziału w wojnie której nie chciała. 20 stycznia rząd polski, usiłując ratować sytuację wysłał do Hanoweru notę wzywającą Niemcy do zachowania neutralności w trwającym konflikcie. Odpowiedzią Niemiec było jednak formalne wypowiedzenie wojny Rzeczpospolitej, a 26 stycznia do Niemiec dołączyła Rosja.

​

Dalej sytuacja zawaliła się niczym kostki domina. 29 stycznia wojnę Francji i Rzeczpospolitej wypowiedziała Wielka Brytania, powołując się na ponad stuletnie gwarancje udzielone hrabstwu Hainaut. 1 lutego wojnę Rzeczpospolitej i jej sojusznikom wypowiedziały Włochy i Holandia, dążące do opanowania kolonii i, w przypadku, Włoch chorwackiej Dalmacji. W odpowiedzi sojusz z Warszawą uhonorowały Japonia i Korea, wypowiadając jej wrogom wojnę 5 lutego. Najdłużej trwała batalia o Hiszpanię, która powiązana była sojuszem zarówno z Rzeczpospolitą, jak i Wielką Brytanią; niestety, to Royal Navy była bliżej wybrzeży Iberii i 1 marca 1919 ambasador hiszpański wręczył kanclerzowi wielkiemu notę o wypowiedzeniu wojny. Ostatnie do wojny dołączyło Imperium Osmańskie, najeżdżając Egipt 3 marca, co pociągnęło za sobą reakcje w postaci interwencji sojusznikó azjatyckich Rzeczpospolitej

Zdjęcie z wystąpienie księcia Napoleona Ludwika w Lille, 2 stycznia 1919 roku, na kilka minut przed zamachem. Na ironię zakrawa fakt, iż książę znany był ze swojego dążenia do pokojowego rozwiązania sporów między Francją i jej sąsiadami i takiż był cel jego wizyty w Belgii. ​

Siły obydwu obozów były do siebie zbliżone. Na zachodzie Francja, mogąca skoncentrować swe siły wyłącznie na Belgii ku zaskoczeniu i zniesmaczeniu jej polskiego sojusznika, który oczekiwał, iż Paryż lojalnie dołączy do wojny z Niemcami, dysponowała ponad milionem żołnierzy i silną, nowoczesną flotą, zdolną do niemal równorzędnej walki z Royal Navy. Rzeczpospolita dysponowała armią 1,3 mln żołnierzy, świetnie wyszkoloną i wyposażoną, a także największą i najnowocześniejszą marynarką świata, acz jej siły był rozproszone na wielu frontach. Siły sojuszników Rzeczpospolitej w Europie liczyły około 400 tysęcy żołnierzy.
Dla przeciwwagi, Niemcy dysponowali około 1,5 mln żołnierzy, głównie rezerwistów landswehry. Włosi i Brytyjczycy wystawili armię około 700 tysięcy żołnierzy, zaś Hiszpanie - 350 tysięcy. W Niderlandach siły Belgijsko-Holenderskie liczyły 400 tysięcy ludzi. Na morzu siły sojuszu centralnego, jak nazwano tenże frakcję przeważały liczebnie, jednak tylko marynarki Niemiec i Zjednoczonego Królestwa dorównywały technicznie ich przeciwnikom.

​

SIŁY SOJUSZU POLSKIEGO:
RZECZPOSPOLITA, FRANCJA, JAPONIA, Korea, Węgry, Dania, Chorwacja, Serbia, Rumunia, Bułgaria, Czechy, Grecja, Czarnogóra, Persja, Pendżab

Na poszczególnych frontach:
FRONT ZACHODNI: 900 tysięcy żołnierzy, 210 okrętów (w tym 13 drednotów)
FRONT WSCHODNI: 1 mln żołnierzy, 188 okrętów (w tym 31 drednotów)
FRONT BAŁKAŃSKI: 400 tysięcy żołnierzy, 75 okrętów (w tym 6 drednotów)
FRONT AFRYKAŃSKI: 75 tysięcy żołnierzy, 56 okrętów (w tym 2 drednoty)
FRONT SOMALIJSKI: 85 tysięcy żołnierzy, 4 okręty
FRONT SUESKI; 100 tysięcy żołnierzy, 30 okrętów
FRONT INDYJSKI: 700 tysięcy żołnierzy, 91 okrętów (w tym 14 drednotów)
PACYFIK I CHINY: 200 tysięcy żołnierzy, 119 okrętów

SIŁY SOJUSZU CENTRALNEGO:
NIEMCY, WIELKA BRYTANIA, ROSJA, WŁOCHY, HISZPANIA, Belgia, Holandia, Imperium Osmańskie

Na poszczególnych frontach:
FRONT ZACHODNI: 1 mln żołnierzy, 440 okrętów (w tym 29 drednotów)
FRONT WSCHODNI: 2,5 mln żołnierzy, 256 okrętów (w tym 3 drednoty)
FRONT BAŁKAŃSKI: 700 tysięcy żołnierzy, 55 okrętów
FRONT AFRYKAŃSKI: 210 tysięcy żołnierzy, 16 okrętów
FRONT SOMALIJSKI: 35 tysięcy żołnierzy, 47 okrętów (w tym 2 drednoty)
FRONT SUESKI; 120 tysięcy żołnierzy, 17 okrętów
FRONT INDYJSKI: 1,1 mln żołnierzy, 114 okrętów (w tym 9 drednotów)
PACYFIK I CHINY: 150 tysięcy żołnierzy, 71 okrętów

​

 

Nie bój się Albercie, nie minie rok, gdy państwo polskie padnie pod naporem nas i Rosjan, a wtedy nasza armia zmiecie tych przeklętych żabojadów z powierzchni ziemi. Do tego czasu musisz jednak wytrzymać sam z naszymi holenderskimi przyjaciółmi

~Z listu cesarza Niemiec Fryderyka III Augusta Welfa do króla Belgii Alberta III Wittelsbacha (11 marca 1919)

RZECZPOSPOLITA WIELKICH WYZWAŃ
czyli Polski historia inna, niźli w podręcznikach zapisana... ​

STYCZEŃ 1919 - GRUDZIEŃ 1919: DALEKA JEST DROGA DO MOSKWY

ZIMA

Rzeczpospolita od długiego czasu przygotowywała się do wojny na dwa fronty przeciwko Rosji i Germanii. W 1915 roku hetman wielki Franciszek Radziwiłł opracował, na podstawie wcześniejszych doświadczeń plan, zakładający strategiczną defensywę na froncie z Niemcami i gwałtowne uderzenie z Ukrainy i Ziemi Połockiej celem zniszczenia centrum sił rosyjskich i marsz na Moskwę z zamiarem wyeliminowania państwa carów z wojny w ciągu pół roku. Wojna 1907-08 udowodniła, ze armia rosyjska mimo porównywalnej liczebności nie ma szans z Polakami i Litwinami, do tego bardzo długa trwa mobilizacja rezerw Moskwy. Kalkulacje nie obejmowały jednak wejścia do wojny Włoch i konieczności obrony ziem Chorwackich przed armia italską, do czego oddelegowano 100-tysięczną armię pod dowództwem generała Józefa Majskiego, która wchodzić miała w skład ofensywy ukraińskiej.
Mimo tego osłabienia kampania rosyjska ruszyła jednak zgodnie z planem. Silne zgrupowania: Północne hetmana Fryderyka Guzowskiego i Południowe generała Adama Brzóski z łątwością przełamały obronę Rosyjską . Mobilizacja wojsk rosyjskich przebiegała jeszcze wolniej niż się spodziewano, co pozwoliło polakom wyjść na korzystne pozycje do ataku na centrum frontu.

Generał Adam Brzóska należał do najwybitniejszych dowódców wielkiej wojny. Urodził się w Wolmarze, w mieszanej polsko-estońskiej rodzinie o korzeniach szlacheckich. W trakcie wojny 1907-08 dowodził batalionem w Ingrii pod hetmanem Radzwiłłem. W styczniu 1919 miał już pod swą komendą 140-tysięczne zgrupowanie wojsk polskich na Krymie, gdzie udało mu się wodzić za nos wielokrotnie silniejsze armie rosyjskie i poczynić do jesieni największe postępy z polskich dowódców. W styczniu 1920 otrzymał nominację hetmańska i dowództwo Armii Polskiej na Węgrzech, gdzie znakomitymi manewrami uchronił Małopolską przed najazdem Teutonów. Po wojnie otrzymał prestiżowy urząd kasztelana krakowskiego, zaś w latach 1924-27 pełnił funkcję szefa sztabu polskiej armii. Na emeryturze od 1927 roku, zmarł w osiem lat później na zawał serca.​

WIOSNA

W marcu uruchomił się front na zachodzie, gdzie w między Bydgoszczą i Piłą armia hetmana Władysława Czermińskiego odepchnęła atakujących Niemców. Plan strategiczny zakładał obronę granic Pomorza i Wielkopolski, jednak siły przeciwnika okazały się słabsze niż się tego spodziewano i Czermiński niewielkim wysiłkiem oparł front na Odrze, zajmując 2 kwietnia Kostrzyń, zaś w tydzień później Gorlice.
Słabość Niemiec na północy wynikała jednak z przyjęcia przez sztab Niemiecki strategii, która zaskoczyła całkowicie Polaków i ich sojuszników - zakładającej eliminację z wojny tych drugich. Ciężar uderzenia Niemieckiego spadł an Czechy i Węgry, wbijając klin między Rzeczpospolitą i jej siły w Chorwacji. Armia Czeska była zbyt słaba by pokonać przeciwnika i 17 kwietnia opuściła Pragę, wycofując się na Morawy. Bitwa Morawska 19-28 kwietnia między niedobitkami wojsk czeskich i pomocniczą armią polską generała Jabłonowskiego a połączanymi siłami Niemiecko-Włoskimi zakończyła się jednak klęską i Jabłonowski zmuszony został do wycofania się na linię Cieszyn-Trenczyn.
Najgorszą z punktu widzenia polskiej strategii porażką było jednak załamanie się planu Radziwiłła. Rosjanie zaskoczyli Polaków komasując ogromne siły na Krymie, co zatrzymało postęp Brzóski i zmusiło go do zmiany kierunku marszu, zaś w maju w bitwie pod Kurskiem armii carskiej udało się pokonać osłabione centrum polskie i zagrozić tyłom jednostek ofensywnych. Plan uderzenia na Moskwę można było wrzucić do kosza, zaś siły Guzowskiego oddelegowano do łatania dziur w defensywie. Nastrojów w obozie polskim nie poprawiły wieści z Indii, gdzie armie Polski i jej sojuszników zajęły ziemie sułtanatu Delhi i brytyjski Gudżarat.

​

LATO - FRONT WSCHODNI

Przełamanie linii frontu pod Kurskiem pozwoliło Rosjanom na uderzenie bezpośrednio na ziemie Ukraińskie. Mimo ogromnego sukcesu sił generała Brzóski, który zatrzymał na Dniestrze czterokrotnie większe siły Rosyjskie, zadając im ciężkie straty, niepowodzeniem zakończyła się próba zatrzymania Rosjan przez siły hetmana Guzowskiego, który w czerwcu został zastąpiony przez generała Rafała Gosiewskiego, 28 czerwca jego oddziały zatrzymały ofensywę rosyjską pod Mohylewem, odrzucając armie carów z Białorusi. Sukcesem zakończyła się w lipcu wyprawa Ignacego Kaczyńskiego na Krym, która osłabiła napór na armię Brzóski i zmusiła Rosjan do porzucenia planów opanowania Bakczysaraju. Prawdziwy przełom nastąpił jednak w dniach 17-25 lipca, gdy Armia Litewska generała Jana Markowskiego rozbiła korpus wielkiego księcia Iwana, wychodząc na tyły ofensywy Rosyjskiej i grożąc bezpośrednio Moskwie.

Hetman Fryderyk Guzowski urodził się w Poznaniu, w rodzinie pochodzenia chłopskiego; jego ojciec był szewcem. Guzowski zaczynał karier wojskową jako szeregowiec, podczas podboju resztek Imperium Mogolskiego. W 1907 roku był już pułkownikiem, służąc jako dowódca pułku na Krymie. Wielką wojnę przywitał jako dowódca Armii Północnej na froncie wschodnim. Surowy służbista, mimo osobistej odwagi i dobrej intuicji, nie doceniał nowoczesnych metod walki, co przyniosło ze sobą raczej mierne rezultaty. W grudniu 1919 toku został przeniesiony na Śląsk, gdzie dowodził obroną w Beskidach. Poległ 25 września 1920 roku, gdy podczas wizytacji linii frontu na jego pozycję spadł pocisk artyleryjski.​

LATO - INNE FRONTY

By odciążyć Rosjan, w Maju sztab niemiecki rozpoczął z terenów Czech ofensywę na Śląsk, broniony przez dwie armie pod ogólnym dowództwem hetmana Mikołaja Ostrowskiego, który zdecydował się na obronę linii Karkonoszy i Beskidów. Niestety, sukcesy niemieckie na południu uwieńczone zajęciem w czerwcu Przeszburga i Székesfehérváru rozcięły obronę sprzymierzonych na Bałkanach. Mimo bohaterskiej, trwającej czerwiec obrony ze strony Polaków i Chorwatów, siły niemiecko-włoskie zajęły Zagrzeb i zmusiły armie Majskiego do ewakuacji na Węgry. Najgorsze wieści dochodziły jednakoż z zachodu, gdzie ku zaskoczeniu świata siły belgijsko-holenderskie wypchnęły z Pikardii armię francuską, co wywróciło na głowę cały plan strategiczny Rzeczpospolitej, która musiała się zmagać z całą potęgą niemiecką.
Szczęśliwie, więcej powodzenia miały siły polskie w koloniach. W pierwszej połowie 1919 roku armia Somalii bez problemu wypchnęła Anglików z tej krainy i rozpoczęła ofensywą na Kenię. Jednocześnie w Indiach Armia Gudżaratu gen. Głowackiego rozbiła siły brytyjskie pod Bombajem i przeszła do oblężenia tego najważniejszego portu Indii Brytyjskich.

Generał Ignacy Kaczyński był rodowitym Warszawiakiem, z szanowanego mieszczańskiego rodu. Jako czwarty syn rodziny swego szczęścia szukał w armii, służąc min. w Chinach i na Bali. W wojnie 1907-08 był szefem sztabu korpusu, zaś Wielką Wojnę zaczął jako dowódca armii pod generałem Brzóską. Od swoich żołnierzy otrzymał pseudonim "stal" z względu na swoją nieugiętość i błyskotliwe zdolności obronne. W 1920 roku został dowódca wojsk polskich na Śląsku i utrzymał to stanowisko do końca wojny. W 1922 został mianowany hetmanem, zaś w cztery lata później an rok pełnił funkcję hetmana wielkiego. Zmarł w 1933 roku, gdy jego samochód uderzył w brzozę. ​

JESIEŃ

Klęska pod Briańskiem podłamała morale wojsk rosyjskich i pozwoliła polakom ponownie przejąć inicjatywę na froncie wschodnim. Błyskotliwa operacja sił gen. Brzóski i Kaczyńskiego pozwoliła na okrążenie i zniszczenie na Ukrainie dwóch armii; do polskiej niewoli dostało się prawie 250 tysięcy Rosjan. Osłabiona armia rosyjska poległa także na północy, gdzie mimo dużych strat udało się przełamać linie moskali w Inflantach. 14 października front znajdował się już na linii Rostów-Tambów-Smoleńsk-Psków, a wykrwawione wojska rosyjskie nie stanowiły już liczącej się siły bojowej.
Na froncie zachodnim silne zgrupowanie wojsk niemieckich księcia Anhalt uderzyło we wrześnio na wojska hetmana Czermińskiego, który zmuszony został do wycofania się na umocnioną linię Piła-Oliwa. Wielodniowe zmagania zakończyły się ostatecznie ważnym zwycięstwem polaków i odepchnięciem Niemców z powrotem pod Szczecin; udało się też przegnać załogę niemiecką ze strategicznie ulokowanej twierdzy Kołobrzeg. Niestety, dalej pogarszała się sytuacja na południu, gdzie armia węgierska została ostatecznie zgromiona pod Pecs i zamknięta w oblężonym Budapeszcie, zaś rządy Czech i Chorwacji podpisały układy rozejmowe z państwami centralnymi. W koloniach uruchomiły się do tego siły holenderskie, rozpoczynając inwazję na słabo bronioną polską Indonezję. Z drugiej strony, w listopadzie udało się Polakom zająć Bombaj, zaś Japończykom - Port Arthur.

​

ZIMA

Listopad przyniósł polakom największą do tej pory klęskę na zachodzie. 11 dnia tego miesiaca korpus generała Tadeusza Tuchaczewskiego rozpoczął atak na niemieckie okopy pod Szczecinem; fala za falą żołnierze polscy rozbijali się o silną obronę Teutonów, by po dwóch tygodniach poddać pole bitwy z ogromnymi stratami. Choć jednocześnie hetmanowi Ostrowskiemu i udało się zatrzymać Niemców na Śląsku, gdzie w wyniku krwawej wymiany życie straciło ponad 80 tysięcy żołnierzy obydwu stron, sytuacja wojsk Rzeczpospolitej na tym froncie stawała się coraz gorsza, szczególnie, że 19 grudnia siły niemieckie uderzyły na Cieszyn ze strony Węgier, oskrzydlając armie polską na Śląsku.
Szczęśliwie, do rozstrzygnięć doszło na wschodzie. To, co miało zajać pół roku zajęło prawie dwa razy więcej czasu, ale 6 grudnia, gdy wojska polskie wkraczały do Tuły, zaledwie 200 km od Moskwy, rząd carski wobec ogólnej fali niezadowolenia społecznego i nastrojów rewolucyjnych w miastach poprosił stronę polską o zawarcie rozejmu, na co Warszawa oczywiscie przystała. Rozejm z Tuły ustanawiał 300-kilometrową (od granicy) strefę okupacyjną w Rosji aż do zawarcia pokoju i wymuszał na Rosjanach ustąpienie z zajętych w Azji wysp Sachalin i Kuryli. Zwycięstwo to pozwoliło Polakom rozpocząć relokację prawie 800 tysięcy żołnierzy na Pomorze, Śląsk i Słowację, co mogło pozwolić ustabilizować tamtejszy front.
Zwycięstwo nad Rosją wzmocniło ducha walki w narodzie. Już w maju wajsowie, socjaliści i narodowcy zawiązali koalicyjny gabinet wojenny z kanclerzem Grabskim na czele. Na czas wojny strajków zaprzestały organizacje związkowe i socjalistyczne, zaś organizacje zrzeszające ludzi biznesu hojnie wspierały wysiłek wojenny. W miejsca opuszczone przez poborowych do fabryk hurmem ruszyły kobiety, zaś nadzwyczajne poświęcenie robotników pozwoliło podnieść produkcję o 20%,a w sektorze zbrojeniowym niemal ją podwoić. Historyczną chwilą było transmitowane w radio przemówienie bożonarodzeniowe króla Wladysława w parlamencie, które wzywało jego poddanych do zachowania wiary w zwycięstwo. Jednak mimo pokonania Rosji, wciąż było ono sprawą dalece niepewną.

"Pod Szczecinem umarły ideały" napisze później poeta Kazimierz Wierzyński, uczestnik tej bitwy. Fala za fala, na doskonale umocnionych pozycjach niemieckich ginął kwiat polskiej młodzieży, w większości patriotycznie nastawieni ochotnicy. Straty polskie pod Szczecinem wyniosły 27 tysięcy zabitych i ponad 30 tysięcy rannych. Bitwa wywarła ogromne piętno na psychice polskich żołnierzy, zaś dowódca armii polskiej, Tadeusz Tuchaczewski otrzymał od swoich żołnierzy miano rzeźnika - jego dziadek trudnił się tym fachem. Trudna sytuacja na Pomorzu nie pozwoliła jednak na zmianę niekompetentnego dowódcy. ​

**************
Kącik pana T.

E? Wrzucałem jakiś screen z wykresem populacji Rosji? Czy chodzi ci, ze maja Białoruską w akceptowanych kulturach, co na nic się nie przekłada?

Głównie tatarów

Pozmieniał. A nawet jak nie pozmieniał, to wojna skończyła się jednym wielkim edytowańskiem

Poza tym dla jasnowidzów: Tjord /= Kakom :]