Wessex - podwaliny królestwa Anglii

Dane:
FtG 1.1
Dawn of Kingdoms 0.43
888 - 1291
Poziom trudności: normalny
Agresywność A.I.: normalny
Info.: Rozgrywka oparta o fakty historyczne z możliwymi minimalnymi modyfikacjami.

​

Anglosaski podbój Anglii był częścia szerszgo zjawiska historycznego, jakim były wedrówki ludów i najazd plemion barbarzyńskich na Cesarstwo Rzymskie w V w. W toku stopniowego podboju, hamowanego oporem celtyckich Brytów, Jutowie zajęli Kent, Anglowie pólnocną i srodkową Anglię, Sasowie zaś tereny nad środkową i dolną Tamizaą. Źródła archeologiczne do wczesnych dziejów tego podboju prawie nie istnieją, gdyz wobec niskiego poziomu cywilizacji najeźdzców nic niemal nie pozostało z ich drewnianych osiedli. Natomiast źródła kronikarskie, celtyckie i anglosaskie, rejestrują dokładniej ten wczesny okres dopiero od VII w. Wydarzenia sprzed 597 r., daty początków chrystianizacji Kentu, są w świetle tych relacji niepewne, a ich datowanie dość wątpliwe. Nie bez racji więc nazywają niektórzy historycy angielscy okres V-VI w. dwoma "straconymi stuleciami" w historii Anglii.
W V w., w okresie gdy Piktowie atakowali Anglię od górzystej strony pólnocnej, łodzie Anglów, Sasów i Jutów penetrowaly zatoki i ujścia rzek Anglii wschodniej, od zatoki Wash do ujścia Tamizy, oraz wzdłuż południowego wybrzeża od Doveru do Southampton. Początek najazdów Jutów nastąpił prawdopodobnie ok. 450 r. i objął Kent. W ślad za Jutami szły wyprawy pozostalych plemion, posuwających się na obszar Sussexu i Hampshire.

Map. Plemiona na terenie południowej Brytanii.​

Wznowienie najazdów anglosaskich nastapiło prawdopodobnie około połowy VI w. Po opanowaniu rzeki Severn najeźdzcy zajęli Gloucester i Bath, odcinając w ten sposób Celtów Kornwalii i Devonu od Walii. Na pólnocy zas opanowanie przez Anglów na poczatku VII w. Chesteru i doliny Yorku odcieło pólnocnych Celtów od ich południowych pobratynców.
Kronika Bedy, mnicha z pólnocnej Anglii z poczatków VIII w. ukazuje ogólnie obraz Anglii podzielonej na szereg państewek szczepowych, skłóconych ze sobą i dażących do uzyskania przewagi na większym obszarze. Liczba ich spadła stopniowo w toku walk i wzajemnych podbojów do 7 najważniejszych, tworzących anglosaską Heptarchie. Na samej północy Anglii powstało królestwo Northumbrii, założone przez Anglów i rozciągające sie od zatoki Humber do zatoki Rorth. Rzeka Tees dzieliła je na dwa państewka, utrzymujące dość długo swoje lokalne dynastie. Na południe od zatoki Wash znajdowało się królestwo East Anglia, a dalej Essex (wraz z Middlesex i częścią Surrey) z Londynem jako swoim glównym ośrodkiem. Na południe od Tamizy leżało królestwo Kent, założone przez Jutów. Bardziej na zachód były położone Sussex i Wessex, pochodzące, podobnie jak i Essex, z kolonizacji Sasów. Znaczne kiedyś królestwo Anglów - Lindsey, położone na południe od rzeki Humber, zostało wchłonięte przez Northumbrie i Mercję. Ostatnim, siódmym właśnie członkiem anglosaskiej Heptarchii była Mercja, królestwo Anglów, zajmująca centralna część Anglii.

Map. Królestwa na terenie Brytanii w VIII w.​

Pomiędzy królestwami anglosaskimi przez dwa wieki toczyły się zacięte walki o hegemonie, o tytuł władcy Brytanii, dla którego kronikarze IX w. używali nazwy Bretwalda. Pierwsi dwaj z nich, władca południowych sasów, Aelle (ok. 477-491), oraz zachodnich Sasów, Ceawlin (ok 560-584), prowadzili jeszcze wojny glównie z Brytami, ale niewiele o nich wiadomo. W pełniejszym świetle historycznym występuje dopiero król Kentu, Ethelbert (ok 560-616). Był on ożeniony z córką rządzącego Paryżem króla frankijskiej Austrazji, Childebertą, i utrzymywali bliskie stosunki z monarchią Merowingów. W tej sytuacji trafiła na podatny grunt wysłana przez papieża Grzegorza Wielkiego w 597 r. do Anglii misja pod przewodnictwem Augustyna, która doprowadziła do przyjęcia przez Ethelberta i jego otoczenie chrześcijaństwa i zapoczątkowała chrystianizacje Kentu.

Ryc. Misja Augustyna - chrześcijaństwo na Wyspach 597 r.​

Po śmierci Ethelberta przewage wśród królestw anglosaskich uzyskała Northumbria, zwłaszcza od czasów króla Edwina (616 - 632). W 627 r. przyjął on chrześcijaństwo z rąk członka misji Augustyna, Paulinusa, i stał się rzecznikiem chrystianizacji Anglii północnej w obrządku rzymskim. Rozszerzył granice swego państwa daleko na północ, a wybudowany przez niego do obrony przed Piktami gród dał początek późniejszej stolicy Szkocji, Edynburgowi (gród Edwina). Przyłączył on do swego państwa wspomniane królestwo Lindsey, odniósł sukcesy w czasie wyprawy do Walii i dzierżyl pewnie pozycje Bretwalda.
Proces wzrostu Northumbrii i rozwoju chrześcijaństwa na północy Anglii został przerwany przez rywalizujące z Northumbria królestwo Mercji. Jej pogański król Pendla (626 - 655) odniósł w sojuszu z Walijczykami w 632 r. druzgocące zwycięstwo nad Edwinem pod Hatfield, które przyczyniło się nie tylko do chwilowego zachwiania potęgi Northumbrii, ale i do reakcji pogańskiej, a później, za następcy Edwina, Oswalda, do wprowadzenia w Northumbrii chrześcijaństwa irlandzkiego. W VII w. Mercja nie tylko wchłonęła część królestwa Lindsey, ale i podjęła ekspansje daleko na południe, dążąc do zwierznictwa nad East Anglia i Essex. Aż do czasu najazdów duńskich trwać będzie ekspansja Mercji, będąca jednym z rezultatów klęski Edwina pod Hatfield.
Odrodzenie potęgi Northumbrii w północnej Anglii wiązało się z dzialalnością dwóch jej kolejnych królów: Oswalda (633 - 641) i Oswy (641 - 670). Pierwszy z nich był wychowankiem klasztoru na wyspie Iona i przy pomocy mnicha Aidana popierał rozwój chrześcijaństwa irlandzkiego. Oswald poległ w przegranej bitwie w 641 r. pod Maserfeld, a rychła śmierc jego zwycięzcy, Pendy, pozwoliła na uregulowanie spraw religijnych w interesie Rzymu. W 664 r. odbył się w Whitby synod, który dzięki poparciu króla Northumbrii Oswy opowiedział się za wyłącznością obrządku rzymskiego. Od tego czasu rozpoczał się nowy okres w dziejach stosunków religijnych w Anglii, prowadzący do uporzadkowania i unifikacji organizacji Kościoła na wyspie. Miało to poważne znaczenie dla procesu politycznego jednoczenia Anglii, a przyjęcie przez wszystkie królestwa anglosaskie rzymskiego systemu kościelnego stało się jedną z sił motorycznych ruchu, zmierzającego do ujednolicenia administracji, systemu prawnego i fiskalnego oraz innych form życia państwowego na podstawie również wzorów rzymskich i frankijskich. W ten sposób został poważnie wzmocniony proces politycznej i kulturalnej unifikacji kraju, władza królewska uzyskała silne poparcie w organizacji kościelnej i w tych elementach kultury rzymskiej, które Kościół zachował i rozpowszechnił w średniowieczu.
Dalszy proces jednoczenia Anglii w poważnym stopniu był związany od końca VII I w VIII w. z dziejami Mercji, która po przejściowym wzroście Northumbrii w pierwszej połowie VII w. zdobyła wyraźną hegemonię nad pozostałymi królestwami anglosaskimi. Cenralne położenie Mercji ułatwiało jej ekspansję i podbój, szczególnie od czasów syna Pendy, Wulfhere (657 - 674), w którego osobie cała Anglia południowa, a przedtem jeszcze Essex z Londynem uznały w 670 r. swego suwerena. Przewagę Mercji umocnił jeszcze Ethelred (674 - 704), który w 678 r. zadał Northumbrii ostateczną klęske, ograniczając odtąd jej aspiracje do terytorium na północ od Humber. Po chwilowym kryzysie na przełomie VII i VIII w. potęge Mercji odbudował Ethelbald (716 - 757). Kronikarz Beda nazywa go Rex Britanntae, pisząc że przez 30 lat stał on na czele federacji wszystkich królestw anglosaskich od rzeki Humber na północy do wybrzeży południowej Anglii. Po jego śmierci władza w Mercji przeszła w ręce króla Offy (757 - 796), najwiekszego władcy anglosaskiego przed Alfredem Wielkim.
Czterdziestoletnie panowanie Offy, umocnione zwycięstwami nad królestwami Kentu i Wessexu, wojnami w Walii i rosnącymi wpływami w Northumbrii, zapewniło nie tylko przewage Mercji, ale jednocześnie wywarło istotny wpływ na proces dalszego jednoczenia Anglii. Offa wytyczył i umocnił na zachodzie do dzisiaj widocznym wałem granice między Anglią a Walią. Utrzymywał stosunki z Karolem Wielkim jak równy z równym, a ich traktat handlowy z 796 r. jest pierwszą znaną tego rodzaju umową w dziejach Anglii. Źródła świadczą o tym, że sukno angielskie było wówczas poszukiwane na kontynencie (w monarchii Karolingów), zachowane zaś monety Offy mówią zarówno o ich artystycznym wykonaniu, jak i zasięgu jego stosunków handlowych. Nawet w Rzymie uważano Offę za ważnego partnera politycznego, o czym może świadczyć przybycie do Anglii w 796 r. dwóch legatów papieskich w celu odnowienia przyjaznych stosunków z Brytania. Offa był w istocie pierwszym królem anglosaskim utrzymującym bardziej ożywione stosunki polityczne z kontynentem, przede wszystkim z monarchią Karolingów i papiestwem.
Rządy króla Offy w Anglii są przykładem odchodzenia od pierwszej idei Bretwalda, czyli zwierzchnictwa jednego królestwa nad innymi, i kształtowanie się politycznej koncepcji regnum, coraz bardziej jednolitej monarchii ogólnosaskiej. Zanikanie dynastii lokalnych w wielu mniejszych królestwach pozwalało na przełamanie partykularyzmów i ułatwiało Offie oddziaływanie na życie polityczne w całej niemal Anglii. Po śmierci Offy znaczenie Mercji podupadło. Pod mniej sprawnymi rządami jego następców rozpoczał się proces kurczenia się jej wpływów, stopniowo Kent, Wessex i Northumbria wyzwoliły się spod zależnosci od Mercji. Rola zjednoczenia Anglii miała ostatecznie przypaść nie Mercji, lecz królestwu Wessexu w IX w., już w okresie najazdów duńskich na Anglię.
Wcześniejsze dzieje Wessexu, bliżej znane od drugiej połowy VI w., w niczym nie zapowiadały jego wybitnej roli w dziejach Anglii IX w. Nigdy nie przypadła jego królom rola Bretwalda, a ekspansja polityczna Wessexu rozwijała się przez długi czas tylko na malą skale i nie przyniosła początkowo trwalszych rezultatów. Po nieudanych próbach tego rodzaju ze strony króla Cadwalla pod koniec VI w. Wessex znalazł się pod wpływami Mercji, potrafił jednak zachować sporą niezależność i rozwinąc ekspansje i kolonizacje na południu, na obszarze Somersetu, Dorsetu i Devonu. Władca Wessexu Cadwalla (685-688) z powodzeniem wywierał wpływ polityczny w królestwach Sussex, Surrey, Kent i na wyspie Wight. Największym jednak królem Wessexu byl przed IX w. Ine (688 - 726), który utrwalił się w historii nie tylko jako zręczny polityk, ale i prawodawca. Ine umocnił władze królewską na dość luźno dotąd związanych ze sobą ziemiach Wessexu i terenach sąsiednich, popierał działalność Kościoła, sojusznika władzy królewskiej w pracy organizacyjnej. W 690 r. Ine wydał słynny kodeks praw, który w odróżnieniu od wcześniejszych jest nie tylko zbiorem kar i sankcji, ale dziełem wybitnego władcy, rozumiejącego konieczność pogodzenia praw starych i nowych w celu wzmocnienia władzy królewskiej, ugruntowania jednolitej administracji i rozpowszechnienia chrześcijaństwa.
Ogromne zasługi dla podniesienia znaczenia Wessexu i uzyskania przez niego supremacji w Anglii położył król Egbert (802 - 839), za którego czasów nastąpiło przejściowe zjednoczenie szczepowych królestw anglosaskich pod jego berłem. Na czasy Egberta przypadają też początki najazdów duńskich na Anglie. Punktem zwrotnym w rządach Egberta było jego rozstrzygające zwycięstwo nad Mercją w 825 r. pod Ellendum. Zwycięstwo to umożliwiło królowi Wessexu uzyskanie zwierzchnictwa nad Kentem, Surrey, Sussexem i Essexem, a w dalszej kolejności nad East Anglia, Mercją i Northumbrią. W ten sposób stał się Egbert w 827 r. pierwszym władcą anglosaskim panującym nad cała Anglią. W 400 lat od przybycia plemion anglosaskich na wyspe znalazła się dawna Heptarchia pod rządami jednego władcy. Został uczyniony dalszy poważny krok w kierunku zjednoczenia Anglii. Supremacja Egberta okazała się jednak nietrwala. Królowie Northumbrii i Mercji odmówili złożenia mu hołdu w latach następnych, a Londyn pozostał wierny Murcji aż do czasów najazdów duńskich. Podstawe monarchii Egberta obok Wessexu stanowiły faktycznie Kent, Surrey, Sussex i Essex, a niebawem i Kornwalia. Tutaj na południu uformował się organizm państwowy, znacznie lepiej zorganizowany i okrzepnięty niż pozostałe trzy królestwa: Mercja, Northumbria i East Anglia. Dalszym bodźcem w kierunku pełniejszego zjednoczenia całej Anglii stanie się niebezpieczenstwo zewnętrzne - wikingowie.
Groźba najazdów wikingów na Anglię pojawiła się już pod koniec VIII w. Ofiarą ich padły m.in. Lindifarne i Jarrow, główna jednak fala najeźdzców skierowała się wówczas na Orkady i Szetlandy, a przede wszystkim na Irlandię. Od 787 do 865 r. najazdy wikingów na Anglię ograniczały się jedynie do sporadycznych i nie skoordynowanych napadów w różnych częściach wyspy, wyłącznie w celu grabieży i rabunku bądź wymuszenia od ludności haraczu, zwanego z czasem Danegeld. Po 865 r. Duńczycy rozpoczęli już systematyczną grabież wschodniej Anglii, po 876 r. podjęli próby stopniowego osiedlania się na wyspie, by w 1016 r. doprowadzić do zajęcia tronu angielskiego przez króla duńskiego Kanuta Wielkiego.

Ryc. Wikingowie u wybrzeży Kentu.​

Uciążliwe walki z wikingami prowadził syn Egberta, Ethelwulf (839 - 858). W okresie jego rządów nawiedzali oni dość bezkarnie wybrzeża Kentu, Norfolku i Suffolku oraz próbowali zaatakowac Londyn, który tylko dzięki danegeldowi uratował się w 842 r. od grabieży. w 851 r. aż 350 statków duńskich wylądowało u ujścia Tamizy. Ofiarą najazdu stały się wówczas Londyn i Cantebury. Dopiero zwycięstwo Ethelwulfa pod Ockley w 851 r. powstrzymało na krótko najeźdzców i zapewniło na jakiś czas więcej spokoju. Umożliwiło to Ethelwulfowi podjęcie w 853 r. wraz z synem Alfredem podróży do Rzymu, gdzie otrzymał od papieża Leona IV namaszczenie królewskie i tytuł konsula rzymskiego.

Ryc. Inwazja Duńczyków na Anglię.​

Najazdy Duńczyków wzmogły się za czasów synów Ethelwulfa: Ethelberta (860 - 865) i Ethelreda (866 - 871). Wraz z zajęciem przez najeźdzców Yorku padła cała Northumbria, a następnie Mercja oraz East Anglia. W 870 r. zaczęli atakować oni Wessex. Odniesione wówczas przez Ethelreda oraz Alfreda w 871 r. zwycięstwo pod Ashdown nie miało jednak decydującego znaczenia dla dalszego przebiegu najazdów. Duńczycy cofnęli się do swej bazy w Reading i juz w dwa tygodnie później zadali Alfredowi klęske pod Basing. W tej sytuacji, gdy przyszłość Wessexu i Anglii przedstawiała się niepewnie, zmarł król Ethelfred, a korona przeszła na jego brata, Alfreda, którego potomność obdarzyła mianem Wielkiego.

Ryc. Bitwa pod Aschown 871 r.​

Alfred Wielki (871 - 899) rozpoczął panowanie w czasie, gdy wieksza cześć Anglii znajdowała się w obrębie władztwa duńskiego, tworzącego tzw. Danelaw. W Anglii środkowej i północnej rozwijała się kolonizacja duńska, na południu armie duńskie atakowały Wessex. Wprawdzie udało się Alfredowi w 876 r. chwilowo powstrzymać ataki wikingów, jednak juz w 878 r. doznał niepowodzeń i wielu możnych anglosaskich uznało królem wodza duńskiego Guthruma. Sam Alfred musiał szukać schronienia w niedostępnych lasach i moczarach zachodniej Anglii. Po zgromadzeniu zaciągów pospolitego ruszenia przystapił do przeciwuderzenia, odnosząc w 878 r. zwycięstwo pod Edington, które być może zadecydowalo o dalszych losach Anglii.

Ryc. Bitwa pod Edington 878 r.​

Guthrum zobowiazał się wówczas wycofać z Wessexu, a nawet przyjąć chrześcijaństwo. Wycofał on swoją armię do East Anglia, gdzie przystapił do osiedlania swoich wojowników. W 884 r. duńscy koloniści z East Anglia, Mercji i Northumbrii przyszli z pomocą swoim współplemiencom zza morza, którzy ponownie zaatakowali Anglię, tym razem od strony Kentu. Po krwawej walce Alfred i tym razem odniósł zwycięstwo i zajęł w 886 r. Londyn.
Traktat pokojowy Alfreda z Guthrumem z 886 r. wyznaczył granice między Anglią saska i duńską wzdłuż linii biegnącej od Londynu do Chester, zabraniał migracji z jednego królestwa do drugiego i zabezpieczał w pełni interesy Anlosasów po stronie duńskiej.

Map. Kultury w południowej Brytanii w koncu IX w.



Map. Wyznania w południowej Brytanii w koncu IX w.​