Ynglinga saga

Ynglinga saga

Saga o Haraldzie Surowym - część I


Harald III Surowy
ur. 1015 r.
król Norwegii od 1047 r.

​

W owym czasie także w Skandynawii działy się ważne wydarzenia, w których król Harald okrucieństwem swoim przewyższył szaleństwa wszystkich tyranów. Wiele kościołów zostało zniszczonych przez jego ludzi, liczni chrześcijanie, za jego sprawą skazani na śmierć, zostali zgładzeni. Był mężem silnym i znanym ze zwycięstw, które dawniej odniósł w krajach Grecji i Scytii w licznych bitwach z barbarzyńcami. Później zaś przybył do ojczyzny, nigdy nie był łagodny podczas wojny, piorun północy, zgubne przekleństwo wszystkich wysp Duńczyków. Ów mąż splądrował całość nadmorskich ziem Słowian, poddał swojemu panowaniu wyspy Orkady, zbroczone krwią władztwo rozszerzył aż do Islandii. Przeto licznymi narodami władając, z powodu chciwości i okrucieństwa swego, przez wszystkie był znienawidzony. Nierozważny i godzien opłakiwania, parał się także czarami, które to szkaradzieństwa najświętszy brat jego, walcząc aż do krwi, wykorzenił z królestwa w celu objęcia go prawem chrześcijańskim. Widziano jak tenże Harald, opuszczony przez Boga i nie okazujący skruchy, dary ofiarne i również skarby zgromadzone największą pobożnością wiernych przy grobie brata, chciwą ręką zagarnąwszy, rozdzielił pomiędzy rycerzy. Z tych powodów urażony, gorliwie oddany Bogu arcybiskup posłów swoich skierował do owego władcy, ganiąc w liście jego tyrańskie zuchwalstwa, szczególnie zaś upominając się o oblacje, których nie godzi się odstępować na użytek świeckich, a także o jego biskupów, których we Francji albo w Anglii wbrew prawu boskiemu i ze wzgardą dla arcybiskupa ośmielił się wyświęcić, a którzy w zgodzie z prawem powinni być wyświęceni przez niego samego autorytetem stolicy apostolskiej. Przez te polecenia tyran wpadł w gniew, polecił odejść wzgardzonym posłom kapłana, krzycząc, że nie zna żadnego oprócz Haralda arcybiskupa i władcy w Norwegii.

Adam z Bremy o Haraldzie
​

Gdy śmierć zabrała króla Edwarda nowym panem Anglii, zgodnie z życzeniami earlów, został Harold z potężnego rodu Godwinów. Pretensje do korony zgłaszali jednak także książę Normandii Wilhelm Bękart, któremu tron obiecał zmarły Edward, ipiorun północy Harald Hardrada, który obietnicę przekazania Anglii Norwegom odziedziczył po swoim poprzedniku, Magnusie Dobrym. W roku pańskim 1066 na Anglię spadły dwie inwazje...

Harald do Anglii przerzucił ponad dziesięć tysięcy doborowych wikingów, którzy przystąpili do oblężenia Yorku. Wojska wystawione przez Harolda były równe liczebnie, król zdecydował więc wezwać z Norwegii leidang - pospolite ruszenie w sile kolejnych dwóch tysięcy. Zebranie wystarczającej ilości drakkarów wymagało jednak kilku tygodni. Obleganie Yorku kosztowało życie wielu wikingów, wielu dostało się też do niewoli. Anglicy nie mieli dla nich litości - wszyscy jeńcy zostali zabici. Na początku listopada do brzegów Anglii przybyły okręty z posiłkami, a 13 grudnia mury miasta zostały zdobyte. Rzeź obrońców i łupienie ocalałych mieszkańców trwało kilka dni. Wojska Haralda odpoczywały do końca roku. Do dobry czas na opowiedzenie o tym, co działo się w Norwegii.

Oblężenie Yorku
​

We wrześniu 1066 r. niespodziewanie zmarła żona Haralda, Elżbieta Jarosławówna, oraz ich małoletnia córka Maria. Elżbieta zdążyła jeszcze zaręczyć drugą córkę - Ingegerdę - z królem Francji Filipem I. Następcami Haralda mieli być synowie z nieprawego łoża - Magnus i Olaf, których matką była nałożnica króla, Thora. Król miał jeszcze jedną córkę, Ragnhildę, o której matce niewiele wiadomo - była jedną z nałożnic Haralda. Ragnhilda była żoną Gudroda, jarla Soreyar, który pod koniec roku 1066 wsparł króla niewielkim oddziałem.

Podczas swej nieobecności Harald na zarządcę wyznaczył swojego syna Olafa, jarla Viken, Vestfold i Oppland. Magnus, jarl Trondelag, wyruszył do Anglii wraz z ojcem. Podążyli tam także dwaj członkowie królewskiej rady - Kolbein av Kirkjubour i Torgeir af Shetland. Olaf, korzystając z uprawnień nadanych mu przez ojca, zamierzał wzmocnić swoją pozycję jako następcy Haralda. Przekonał jarlów do zwiększenia leidangu, nałożył też wyższe podatki na duchowieństwo.

​

Torgeir był jednym z dowódców armii Haralda. Pochodził z Szetlandów, chrzest bojowy przeszedł już w wieku jedenastu lat pod Hedeby. Pod Yorkiem dowiódł swojej odwagi prowadząc szaleńczy atak na pozycje Anglików, po zdobyciu miasta własnoręcznie pozbawił głowy dużą część jeńców. Stał się postrachem Wysp Brytyjskich i dorobił się przezwiska Berserker, co wśród wikingów miało szczególną wartość. Przez kilka lat walczył z o miejsce w radzie królewskiej z Jonem, jarlem Telemarku, który był drugim z dowódców wojsk wikińskich. Nigdy się nie ożenił, odmawiał też sobie nałożnic, twierdząc, że kobiety są największą słabością wojowników. Do późnej starości doskonalił się w sztuce wojennej, dzięki której dostąpił wielu zaszczytów, których nie skąpił mu Harald.
​

Po zdobyciu Yorku Harald ruszył na południe, gdzie ścierały się siły angielskie i normandzkie. Wysłał też Kolbeina do Eadwina, earla Mercji i Lancasteru, w celu przekonania go do przejścia na stronę Norwegów. Ostatecznie Eadwin i Harald spotkali się w Leicester, gdzie earl zdecydował się poprzeć wikingów w przypadku ich zwycięstwa w wojnie. Początkowo małomówny Harald po kilku kielichach wina porozumiał się z Anglikiem.

Tajne spotkanie nie mogło odbyć się bez strawy i napitku
​

Gdy tylko na południu Anglii ustąpiły śniegi, Harald starł się z Anglikami dowodzonymi przez Morcara, earla Nortumbrii i Yorku, pod Lamberth. Dwukrotna przewaga liczebna i męstwo wikingów dały im zwycięstwo. Resztki angielskich wojsk zostały dopadnięte i rozbite w St. Pauls. Następnie Harald zdecydował się uderzyć na Normanów, których siły rozłożyły się pod Chichester. W bitwie szczególną rolę odegrali huskarlowie z gwardii przybocznej króla, który osobiście powiódł ich do ataku na oddziały Wilhelma Bękarta.

Walki pod Lamberth odbiły się przede wszystkim na mieszkańcach tej niewielkiej miejscowości
​

Wczesną jesienią wikingowie powrócili na północ i zdobyli Richmond oraz Scarborough. W grudniu jednak Harald ponownie skierował się na południe, gdy doszły go wieści o pojawiających się tam oddziałach normańskich. Pomimo porażek Wilhelm nie odpuścił korony angielskiej, z drugiej strony jego armie były rozbite, a liczyć mógł tylko na najemników. Harald wolał dmuchać na zimne i trzymać Normanów z daleka od Anglii, dlatego też starł się z najętym przez Bękarta oddziałem Szwajcarów pod Southampton 17 grudnia. Wikingowie odnieśli zwycięstwo, lecz sam król został ranny - zbłąkana strzała ugodziła go w ramię. Norwegowie pozostali na południu przez całą zimę oblegając Winchester.

Pechowa rana Haralda
​

Na początku stycznia 1068 r. pełnoletność osiągnął król Francji Filip. Spełniono wówczas obietnicę Elżbiety - do Paryża została wysłana Ingegerda, która niedługo później została żoną Filipa. Harald dostrzegł w tym szansę pozyskania silnego sojusznika, który był blisko związany z Ynglingami - notabene był siostrzeńcem Haralda. Sytuacja Wilhelma Bękarta stała się wtedy skomplikowana - jego senior popierał wrogiego mu wikinga, z drugiej strony miał przyłączyć się do wojny z Anglikami.

​

Filip I na tron wstąpił w wieku ośmiu lat. Początkowo funkcję regentki sprawowała jego matka Anna Jarosławówna, później władzą musiała dzielić się z możnymi francuskimi. Nie zdołała ona powstrzymać zapędów Wilhelma Bękarta, a z problemem tym zmierzył się dopiero Filip. Ślub z kuzynką Ingegerdą wplątał go w wojnę w Anglii, co odbiło się na sprawach wewnętrznych Francji. Problemy z wasalami ciągnęły się przez całe jego panowanie i skutkowały utratą Flandrii.

​

Wiosną 1068 r. armia norweska musiała radzić sobie przede wszystkim z niewielkimi oddziałami angielskimi, które prowadziły wojnę podjazdową. Sam Harold ukrył się podobno w Kornwalii i tam właśnie miał zamiar podążyć Harald, odwiodły go jednak od tego wieści o pojawieniu się wojsk normańskich w pobliżu Londynu. Wciągnięte w zasadzkę wojska Odona de Conteville zostały jednak rozgromione pod Colchester. W tym czasie dotarła do Haralda wiadomość o śmierci Havarda av Sverresborga, jednego z członków królewskiej rady. Wówczas Harald zdecydował się włączyć do niej Tostiga Godwinsona, wygnanego brata króla Harolda. Oprócz cennych rad dotyczących Anglii, Tostig miał także oswoić wikingów z obecnością Anglików w radzie. Lato dobiegało już końca, gdy łupem Haralda padły Wilton, Salisbury i Salum. Miasta nie wytrzymały oblężenia, pomimo posiłków przerzucanych drogą morską. Pod Maldon natomiast pokonany został kolejny oddział najemników Wilhelma - tym razem Katalończyków, a wiosną pod Southwark - Lombardczyków.

W lipcu 1069 r. Odo de Conteville powrócił do Anglii, lecz pola Colchester znów okazały się dla niego pechowe. Jesienią armie Haralda oblegały Westminster. Pomimo wypadów angielskiej kawalerii, która sprawiła wiele kłopotów wikingom, miasto w końcu poddało się z powodu głodu, jaki zapanował krótko po rozpoczęciu oblężenia. Podobny los spotkał Londyn i Tottenham. Anglia była niemal na kolanach - w kolejnych miesiącach Norwegowie zajmowali kolejne zamki nieniepokojeni przez coraz słabsze i bardziej rozdrobnione siły Anglików. Wilhelm również jakby porzucił nadzieje na zdobycie korony królewskiej.

Tymczasem w północnych krańcach Norwegii trwała misja chrystianizacyjna pod przewodnictwem biskupa Helge. Odnosił on pewne sukcesy w rejonie Halogaland, choć posyłał też misjonarzy dalej, na ziemie zamieszkane przez plemiona Saamów. Formalnie podlegały one Magnusowi, lecz w praktyce władzę sprawowali dowódcy tamtejszych twierdz. Pod ich kontrolą znajdowały się głównie nieliczne trakty, o tamtejszych, niegościnnych terenach wiadomo było niewiele. Pojawienie się kapłanów głoszących obcą wiarę wywołało zdecydowany opór pogańskich plemion. W końcu bunt wybuchł w Finnmarku, a w ręce Saamów wpadła przygraniczna forteca Varghoeya. Magnus, który wraz ze swoimi wojskami wciąż przebywał w Anglii, nie mógł temu zapobiec. Podejrzewał, że za buntem stał Olaf, który po cichu podburzył Saamów do rewolty, chcąc zaszkodzić starszemu bratu.

Niedostępna Laponia mocno opierała się chrystianizacji
​

W 1072 r. inwazja na Anglię miała się ku końcowi. Większość ważniejszych twierdz została zdobyta, armia angielska nie istniała, cały kraj natomiast boleśnie odczuł skutki norweskiej okupacji. Wiele miejscowości zniknęło z mapy - zabudowania zostały spalone, a ludność wybita lub pojmana przez wikingów. Nowy król, Eadmund III, wiedział, że wojna jest już przegrana. 15 czerwca do obozu Haralda przybyła delegacja earlów, którzy prowadzili pojmanego Eadmunda Haroldsona. Niedługo potem, w Opactwie Westminsterskim, Harald został koronowany na króla Anglii. Skrwawione państwo ponownie stało się łupem wikingów...

Po koronacji Haralda odbyła się wielka uczta
​

 

Ynglinga saga

Saga o Haraldzie Surowym - część II


Harald III Surowy
ur. 1015 r.
król Norwegii od 1047 r.
król Anglii od 1072 r.
​

Ledwie przebrzmiały echa koronacji Haralda, a nowy pan Anglii już musiał mierzyć się z pierwszymi problemami. Grono jego wasali znacznie się powiększyło, wypełnić należało też obietnice, które miały ułatwić Norwegom podbój Anglii. Najpierw Harald skupił się na kwestii pojmanego Eadmunda. Kolejnego nieudolnego władcy z dynastii Godwinów dosyć mieli właściwie wszyscy earlowie. Egzekucji Eadmunda mógł sprzeciwić się papież, jednak arcybiskup Canterbury Coenred wywalczył u Aleksandra II pozwolenie na ścięcie Godwina. Pozostawił jego półrocznego syna Harolda jako earla Somerset i Bedford, jednak większość ziem mu podlegających otrzymał Tostig Godwinson, brat Harolda II, któremu obiecana była trzecia część królestwa. Harald liczył, że Tostig pozostanie mu lojalny i w przyszłości powstrzyma najmłodszego Godwina od zemsty. Do tego była jednak daleka droga.

Egzekucję Eadmunda ułatwił Aleksander II wykluczając go z grona swoich owieczek
​

Nowy podział Anglii nie był niespodzianką, najbardziej włości powiększył były earl Lancasteru, a obecnie earl Herefordu Eadwin Elfgarson. Nortumbrię i York (przemianowany niedługo potem na Jorvik) utrzymał jego pięcioletni bratanek Ecgbeorht, który jednak został niedługo później zamordowany. Równocześnie zmarła jego dwuletnia siostra Gunhilda, a Nortumbrię i Jorvik odziedziczył właśnie Eadwin. Wcześniej Harald nadał mu także Gloucester, w wyniku czego Eadwin był najpotężniejszym earlem - kontrolował blisko połowę Anglii. Pozostała część królestwa, nie licząc Kornwalii, była pod władzą Godwinów. Harald pogodził się z takim stanem rzeczy, gdyż uważał, że bardzo osłabieni Anglicy nie będą stanowić w najbliższym czasie zagrożenia. Armia norweska pozostawała jednak na wyspie przez jakiś czas, nadal paląc i rabując i tak już dymiące zgliszcza państwa Godwinów. Szczególne prawa przyznano Jorvikowi, który oficjalnie podlegał Eadwinowi. W praktyce miał być to teren intensywnego osadnictwa wikingów, dla których rodzinna Norwegia już dawno była za ciasna. Nad pilnowaniem kruchego porozumienia z angielskimi earlami miał czuwać Kolbein av Kirkjubour jako namiestnik Haralda. Do rady królewskiej dołączono zaś arcybiskupa Canterbury, który miał pokierować działalnością misyjną w północnej Norwegii.

Kolbein dyplomatycznej wprawy nabierał jeszcze na dworze Magnusa Dobrego. Jego umiejętności docenił również Harald Surowy wyznaczając go do pertraktacji z angielskimi earlami. Romanse, jakie regularnie przeżywał z ich córkami, mocno uderzały w stosunki z Norwegami, z drugiej strony to właśnie on był twórcą porozumień, które pozwoliły Haraldowi na podbój i utrzymanie Anglii. Pomimo funkcji królewskiego namiestnika utrzymał duży wpływ na politykę swojego seniora.
​

Po uporządkowaniu spraw angielskich Harald skupił się na kwestiach norweskich. W nagrodę za sprawne zarządzanie państwem podczas nieobecności króla Olaf otrzymał tytuł jarla Ostlandetu, dzięki czemu kontrolował całą wschodnią Norwegię. Władzę nad Vestlandetem powierzono jarlowi Lodinowi. Magnus natomiast nie otrzymał nic. Był to dla niego policzek i sygnał, że nie ma co liczyć na sukcesję. Jego stosunki z ojcem ciągle pogarszały się, lecz nie zdecydował się na wystąpienie przeciwko niemu - uporanie się z pogańskimi buntownikami i utrzymywanie w ryzach pozostałych plemion Saamów przez dłuższy czas absorbowało jego uwagę. Sukcesem Haralda było także podporządkowanie sobie Islandii. Urzędujący tam jarl Teitur zgodził się na propozycję wasalizacji.

Podporządkowanie Islandii udało się osiągnąć dyplomatycznymi sposobami
​

Tymczasem z północy nadeszły wieści o wojnie domowej w Szkocji. Przeciwko królowi Malcolmowi Okrutnemu wystąpili Gospatrick, earl Lothian, i Mael-Snechtai, earl Moray. Harald dostrzegł w tym szansę zajęcia Kumbrii. W listopadzie 1072 r. wojska norweskie wtargnęły na ziemie Gospatricka, a na wiosnę zajęły Burgh i Carlisle. Zajęty wojną z Malcolmem Gospatrick pospiesznie poprosił Haralda o zawarcie pokoju. Kumbria trawiła w ręce Eadwina, który dzięki temu kontrolował całą Northumbrię.

Latem 1073 r. Harald powrócił do Norwegii. Konflikt między jego synami zaostrzał się, król podjął więc działania mające na celu dalsze osłabienie Magnusa. Jednemu z namiestników starszego syna, Finnowi Andowi rządzącemu w Herjedalen, nadał tytuł jarla Jemtlandu. Tym samym wyjął go spod władztwa Magnusa. Dodatkowym wzmocnieniem dla Finna była zakończona chrystianizacja jego ziem. Haraldowi nie udało się jednak zwasalizować jarla Austmoda, panującemu na północy Jemtlandu. Wyprawił się więc ze swoją armią i po pokonaniu Austmoda pod Mjaelleborgen zmusił go do podporządkowania się Finnowi.

Korzystając z wiosennej pogody Harald zaatakował plemiona Saamów po wschodniej stronie Gór Skandynawskich. Poganie, prowadzeni przez wodza Njuollę, nie zdołali jednak obronić swej głównej osady w tym rejonie - Lycksele. Po ich pokonaniu Norwegowie ruszyli na wschód atakując siedziby Kwenów. Pomocy udzielili im Saamowie z Finnmarku, którzy ponownie zbuntowali się. Wprawni w bojach wikingowie bez problemów pokonali oba plemiona, a do królestwa przyłączone zostały ziemie leżące na północ i wschód od Zatoki Botnickiej. Następnie armia norweska podążyła na południe, na spółkę ze Szwedami pokonując plemię Satakuntów, a następnie już samodzielnie plemiona Tavastianów, Kakisalmianów i Karelów. Fińska krucjata zakończyła się w 1084 r. włączeniem do królestwa Ingrii. Władzę nad Finlandią objął Olaf, szybko przystąpiono też do chrystianizacji całego regionu. Następowało to jednak bardzo powoli - opór pogan był wciąż silny.

Skupienie Haralda na podboju Finlandii odbiło się na sprawach angielskich. Earlowie początkowo dobrze przyjęli Olafa jako następcę tronu również w Anglii, później jednak poparli earla Oxfordu Hacona, który spokrewniony był z Godwinami. Harald miał zbyt małe wpływy by po cichu pozbyć się ewentualnego uzurpatora, pojmał jednak jego ciężarną żonę Cristinę w związku z przygotowaniem przez nią spisku na życie króla. Oczywiście spisek był sfabrykowany, a uwięzienie Cristiny miało być ostrzeżeniem dla Hacona. Za cenę rezygnacji ze swoich ambicji Hacon zapewnił w miarę dobre warunki żonie, która miała być gwarancją lojalności earla. Harald nie porzucił planów zamordowania Hacona, jednak pomimo poparcia kilku earlów nie udało mu się zrealizować tego zamiaru.

Morderstwo powiodło się jednak na dworze królewskim. Nałożnicy Haralda, Thorze, udało się zabić członka jego rady, Helge av Tinghaugena. Rozwścieczony Harald zamierzał uwięzić i ściąć Thorę, ta jednak zdołała uciec i schronić się na dworze króla Szwecji Stenkila Wielkiego. Brak kobiety zaczął jednak doskwierać władcy i rozpoczął on poszukiwanie żony. Jego wybór padł na księżniczkę bizantyńską Theodorę, siostrę cesarza Konstantiosa III. Ponad czterdzieści lat różnicy nie wpłynęło na pożycie małżeńskie Haralda i Theodory - w ciągu kolejnej dekady urodziła mu trzy córki i syna. Najstarsza Ingebjorg najpierw została zaręczona z królem Chorwacji Adamem, gdy jednak ten zmarł obiecano jej rękę francuskiemu następcy tronu Rorguesowi, notabene jej siostrzeńcowi. Młodsza Gudrid w przyszłości miała wyjść za swego wuja Konstantiosa, a Astrid za króla Nawarry Gartzię. Wychowaniem Sveina zajął się osobiście Harald, zamierzając uczynić go niegdyś jarlem Norrlandu. Nowi potomkowie pozwolili królowi uśmierzyć żal po śmierci Magnusa, który zmarł w 1080 r. podczas epidemii ospy. Sześć lat później w zainscenizowanym wypadku zginęła natomiast najstarsza córka Haralda, Ingegerda.

Ślub Haralda i Theodory był dowodem na wysoką pozycję Ynglingów wśród europejskich rodów
​

W 1081 r. Harald ponownie interweniował w wojnie domowej w Szkocji. Wsparł swojego zięcia Gudroda w ataku na Clydesdale, które niedługo później zostało przyłączone do Soreyar. W międzyczasie Pal Thorfinnsson, jarl Orkadów, powiększył swoje włości w północnej Szkocji i uzurpował prawa do Moray. W 1084 r. ruszyła wyprawa na ziemie Malcolma Okrutnego. Po rozbiciu jego wojsk pod Inverness, armia norweska bez przeszkód zajęła Moray, które zostało włączone do włości jarla Pala.

W Anglii pojawił się wówczas kolejny potencjalny uzurpator, Gyrth Godwinson, earl Norfolku. Sytuacja była niemal identyczna jak w przypadku jego krewniaka Hacona - żona earla Elfthrytha zawiązała spisek na życie króla, który natychmiast ją uwięził. Gyrth nie poddał się jednak tak łatwo i zapewnił sobie poparcie najsilniejszego angielskiego earla, Eadwina Elfgarsona. Harald powziął wówczas kroki mające na celu utemperowanie swoich wasali. Earl Lancasteru Hereweald został uwięziony za spiskowanie, równocześnie Harald ogłosił połączenie koron norweskiej i angielskiej w jedną. Spotkało się to oczywiście ze sprzeciwem earlów, nie mieli jednak dość sił na bunt. Dla Eadwina nadal korzystniejsze było trzymanie się z Norwegami, Godwinowie natomiast nie potrafili pogodzić sprzecznych interesów i zjednoczyć się przeciwko władzy Ynglingów.

Szwecja, ogarnięta wojną domową, przez długi czas nie stanowiła zagrożenia dla Norwegów. Stenkil Wielki kontrolował jednak część Finlandii, co nie w smak było Haraldowi. W 1087 r. Harald zajął sporne ziemie, Stenkil jednak nie chciał zakończyć wojny, pomimo, że sytuacja jego państwa była tragiczna - większość Szwecji została podbita przez Erika Poganina, jarla Upplandu, który rościł sobie prawa do korony szwedzkiej. Sytuacji nie zmieniała śmierć Stenkila w 1088 r. - jego wnuczka Gurli, która zastąpiła go na tronie, kontynuowała wojnę. Jej końca nie doczekał się jednak Harald - zmarł we śnie podczas oblężenia twierdzy Lacko 15 grudnia 1089 r. Na tron norweski i angielski wstąpił Olaf.

 

Ynglinga saga

Saga o Olafie Wielkim


Olaf III Wielki
ur. 1050 r.
król Norwegii i Anglii od 1089 r.
król Szwecji od 1101 r.
​

Długoletnie rządy Haralda odcisnęły trwałe piętno na polityce jego syna. Olaf, oprócz dalszych walk z poganami, skupił się przede wszystkim na wzmocnieniu panowania Ynglingów w Anglii. Przejęcie władzy w Norwegii przeszło bez problemów, wszyscy jarlowie w pełni popierali nowego władcę. Angielscy jarlowie natomiast nie zdążyli zareagować - na początku 1090 r. niespodziewanie zmarł Eadwin Elfgarson, a niedługo później jego kilkunastoletnia córka Eadhilda została po cichu zabita z rozkazu Olafa, który przejął wszystkie ziemie potężnego rodu Hwicce. Osadził na nich swojego ośmioletniego brata Sveina, którego politykę w pełni kontrolował. W wyniku tego w Anglii pojawiło się wielu norweskich możnych, którzy zastępowali na stanowiskach Anglików. Godwinowi nie byli w stanie się temu sprzeciwić - cały czas borykali się z buntami ludności. Olaf wprowadził jednak do rady królewskiej earla Norfolku Gyrtha i earla Kornwalii Kadoca by uspokoić nastroje angielskich wasali. Uporządkowanie spraw wewnętrznych pozwoliło nowemu władcy na skupienie się na niedokończonej wojnie ze Szwedami.

Thing z radością powitał nowego władcę
​

Wojna ze Szwecję nie trwała długo, zdobycie kluczowej twierdzy Lacko podłamało morale i tak już sponiewieranego przeciwnika. Królowa Gurli zgodziła się na oddanie fińskiego skrawka, o który toczyły się walki. Sytuacja rodu Stenkilów była wówczas beznadziejna - niemal pewne było, że tron przejmie Eirk Poganin, jarl Upplandu. Stało się to jednak dopiero w 1094 r. Nordyckie zwyczaje ponownie zapanowały u wschodniego sąsiada Norwegii, na państwo niewiernych czyhały już jednak wszystkie bałtyckie potęgi.

Tymczasem w Szkocji trwał krótki okres spokoju. Malcolm Okrutny wciąż panował nad tym umęczonym państwem, Olaf jednak, wzorem ojca, nie zamierzał pozwolić na powstanie jakiegokolwiek zagrożenia na Wyspach Brytyjskich. Po rozbiciu szkockiej armii pod Tain przystąpił do oblężenia Ellon. Z południa nadeszły jednak wieści o rebelii earla Oxfodu Hacona. Olaf wysłał tam część wojsk i rozbił siły buntownika pod Southwark. W międzyczasie Malcolm zgodził się na zawarcie pokoju oddając Buchan nowemu jarlowi Orkadów Aslakowi. W 1093 r. poddał się i Hacon, który został uwięziony, a jego ziemie zostały przekazane pod panowanie Sveina. Ponownie osłabiało to Godwinów - w Kencie wcześniej władzę przejął ród Sudeley.

Coenred urodził się i wychował w niewielkiej miejscowości Marlborough. Święcenia kapłańskie otrzymał jeszcze jako nastolatek. Jego kariera była błyskawiczna - jeszcze przed trzydziestką został arcybiskupem Canterbury. Jako wytrawny dyplomata balansował między angielskimi earlami i wikińskimi przybyszami. Był doradcą trzech kolejnych władców Norwegii, przez kilka dekad prowadził chrystianizację Skandynawii. Nierzadko uciekał się do torturowania niewiernych, a z jego rozkazu spalono wiele pogańskich osad. Wśród Saamów zyskał przydomek Palownik, po śmierci został obwołany świętym.
​

W 1094 r. Olaf wyprawił się na pogańskie plemiona zamieszkujące zachodnie wybrzeże Zatoki Botnickiej. Podbój ich ziem został utrudniony po wmieszaniu się do wojny Erika Poganina, który pokonał królową Gurli i przejął władzę w Szwecji. Zbiegło się to w czasie z ogłoszeniem krucjaty przez papieża. Wiktor III zwolnił Olafa z obowiązku uczestniczenia w niej pod warunkiem przywrócenie w Szwecji chrześcijaństwa. Krucjata szybko zakończyła się gdy papież został pojmany przez muzułmanów, walki ze skandynawskimi poganami trwały jednak nadal. Do końca 1095 r. Olaf opanował całą Zatokę Botnicką, a niedługo potem rozpoczął długą wojnę z Erikiem Poganinem.

Ambitne plany króla spowolniła tajemnicza choroba, która sprawiła, że Olaf nie był w stanie osobiście brać udziału w wojnie. Rada królewska powierzyła dowództwo Torgeirowi, który choć miał już blisko sześćdziesiąt lat, z werwą zabrał się za niszczenie kolejnych oddziałów Erika. Przeciwko władcy Szwecji szybko wystąpili chrześcijańscy jarlowie. Torgeir okazał łaskę tym, którzy nie powrócili do starej wiary, pogańscy jeńcy nie mogli jednak na to liczyć - większość z nich została wybita. Ułatwiło to późniejszą chrystianizację środkowej Szwecji. W 1098 r. do Norwegii przyłączono Bergslagen. Władzę objął tam dziewięcioletni syn Olafa Guttorm, który wcześniej został także jarlem Norrlandu. Starszy syn króla, Torstein, zarządzał wówczas Ostlandetem. Rok później, podczas dalszych walk, zginął Torgeir. Jego następcą został Ale av Sudreim, który choć był utalentowanym dowódcą, nie był w stanie zmierzyć się z legendą Berserkera.

Walki przeciwko Erikowi był nadal kontynuowane, a włączyli się do nich Dania i Cesarstwo. Król Knud Mądry zajął szwedzkie posiadłości w Liwonii, cesarz Dietrich zaś Smalandię i Olandię. W 1101 r. do Norwegii przyłączony został Uppland, a Olaf odebrał Erikowi koronę szwedzką. Poganin utrzymał jeszcze Narke, panowania Olafa nie uznali także katoliccy jarlowie, którzy oglądali się na pomoc Cesarstwa. Dietrich był jednak zajęty sprawami wewnętrznymi. Kolejne lata upłynęły więc na podboju południowej Szwecji, która przypadła dotychczasowemu jarlowi Viken Kare Gunnarssonowi. W walkach pojmany został Erik Poganin, którego spalono na stosie.

Początkowo władzy Olafa nie uznawali jarlowie Szwecji - zostali zmuszeni do tego siłą
​

W 1103 r. Olaf, chcąc wzmocnić swoje panowanie po wschodniej części Bałtyku, uderzył na Estonię. Pogańskie plemiona leżące między ujściem Odry a Zatoką Fińską zostały wcześniej podbite przez Polaków i Duńczyków, co na jakiś czas było trwałym podziałem wpływów na Bałtyku. Podbój Estonii przebiegł bez problemów, a tereny te wraz z Ingrią objął kilkuletni krewniak Olafa, Magnus Magnusson. W tym czasie niespodziewanie zmarł brat króla, Svein. Jego władztwo zostało wówczas podzielone między jego dwóch synów - Jorvik i Northumbrię przejął Sverre, a Hereford i Oxford Arne.

Po upadku Erika Poganina od Szwecji oderwała się Gotlandia, rządzona przez burmistrza Hakona Gildehusena. Podobnie jak pozostali możni szwedzcy odmawiał on przyłączenia się do Norwegii. Jego sytuację komplikował bunt mieszkańców Visby, największego miast na wyspie. Olaf wysłał więc ekspedycję wojskową, która rozbiła słabą milicję mieszczańską i zajęła całą Gotlandię. W 1107 r. pokonane zostały siły królowej Gurli, która zachowała posiadłości w Vastergotland. Jeszcze w tym samym roku Norwegowie zajęli Olandię, która oderwała się od Cesarstwa. Niemal cała Szwecja była w rękach norweskich, szybko postępowała też chrystianizacja podbitych ziem.

Od kilku lat ponawiały się najazdy pogańskich Bjarmów na wschodnie krańce królestwa. Olaf, słysząc ciągłe narzekania jarlów Karelii, postanowił położyć temu kres. Jesienią 1108 r. wysłał silną ekspedycję, która miała rozbić tamtejsze plemiona i w miarę możliwości przyłączyć do Norwegii nowe tereny. Wikingowie pokonali przeciwnika w bitwie nad jeziorem Onega i wdarli się na jego ziemie. Wiosną jednak po długiej chorobie zmarł Olaf, a na tronie norweskim zasiadł jego starszy syn Torstein.

 

Ynglinga saga

Saga o Torsteinie Wielkim


Torstein I Wielki
ur. 1086 r.
król Norwegii, Anglii i Szwecji od 1109 r.
cesarz Skandynawii od 1113 r.

​

Wstąpienie na tron Torsteina obyło się bez sprzeciwów ze strony skandynawskich jarlów - śmierć Olafa była kwestią czasu od kilku lat, nie doszło też do walk o koronę z młodszym bratem nowego władcy - Guttorm musiał borykać się z poganami z Norrlandu. Dodatkowo wciąż trwała kampania na wschodnich granicach królestwa. Jesienią 1109 r. Torstein przybył do Karelii, skąd poprowadził zimową kampanię na ziemie Bjarmów. Podbój tych trudno dostępnych terenów potrwał kolejny rok, a do Norwegii przyłączono wówczas niemal całe południowe wybrzeże Morza Białego. Władzę nad tym terytorium objął jarl Estonii Magnus Yngling. W 1113 r. Torstein ponownie wyprawił się na wschód, gdzie po długich i wyczerpujących walkach pobił plemiona Samojedów. Jego władztwo rozciągnęło się wówczas aż po najdalsze północne wybrzeża.

8 października 1113 r., w nieukończonej katedrze Nidaros, Torstein został koronowany przez arcybiskupa Coenreda na keisera (cesarza) Skandynawii. Wywołało to burzę na europejskich dworach. Cesarz Dietrich ogłosił, że cesarz może być tylko jeden - problem w tym, że było już ich trzech, a Salier wcale nie był najsilniejszym. Papież Anastazy IV przyjął dwuznaczną pozycję. Z jednej strony nie potępił Coenreda za koronację bez zgody Rzymu, z drugiej nie uznał Torsteina za uzurpatora. Silna Skandynawia zapewniała rozprawienie się z poganami w północnej Europie, Dietrich miał jednak znacznie większe możliwości nacisku na Papiestwo. Torstein tymczasem przemodelował ustrój swojego państwa. Wyznaczył trzech namiestników - jarla Estonii Magnusa, jarla Norrlandu Guttorma i jarla Jorviku Sverre, którzy przyjęli tytuł hertuga - odpowiednio Finlandii, Szwecji i Anglii. Seniorat nad jarlami norweskimi i szkockimi osobiście sprawował sam Torstein. Sukcesja Ynglingów była już zabezpieczona - cesarzowa Aamu urodziła dotychczas dwóch synów Olafa i Haralda - w przyszłości Torstein doczekał się jeszcze kolejnych siedmiu.

Koronacja Torsteina i Aamu wstrząsnęła Europą


Cesarstwo Skandynawii w chwili jego ustanowienia
​

W 1117 r. Torstein odebrał jarlowi Trondowi Akershus, gdzie przeniesiono cesarską siedzibę. Cztery lata później wsparcie keisera w wojnie domowej uzyskał spokrewniony z Ynglingami Harald Niegotowy, jarl Soreyar. Ceną za to było uznanie zwierzchnictwa Torsteina. Rok później cesarz interweniował po stronie Thomasa, earla Atholl, w wojnie domowej w Szkocji. Tymczasem nowy hertug Anglii Arne, który przejął władzę po zamordowaniu swojego brata Sverre, rozpoczął kampanię w Walii zakończoną przyłączeniem do Skandynawii Glamorgan i Dyfed.

W 1121 r. zmarł cesarz Dietrich, a na tronie zasiadł Thietmar z dynastii Bloch. Podobnie jak poprzednik nie uznawał cesarskiego tytułu Torsteina. Keiser postanowił wówczas upiec dwie pieczenie na jednym ogniu - odebrałby Niemcom Smalandię i zmusił ich do potwierdzenia skandynawskiego imperium. Działania zbrojne rozpoczęły się późnym latem 1125 r. Pod Nasborg klęskę wojskom Thietmara zadał brat keisera, hertug Szwecji Guttorm. Przed zimą cała Smalandią była już w rękach Skandynawów. Sukcesy zmąciła wieść o śmierci arcybiskupa Canterbury Coenreda. W grudniu jednak Thietmar niespodziewanie poprosił o pokój na warunkach Torsteina.

Bitwa pod Nasborg przesądziła o zwycięstwie Torsteina
​

Kolejnym celem Torsteina było wyparcie z Półwyspu Skandynawskiego Duńczyków. W tym celu na początku 1127 r. keiser najechał i podbił Halland. Dwa lata później zmarł cesarz Thietmar. Torstein, korzystając z zamieszania związanego z sukcesją, uderzył na Lubekę. W ciągu roku łupem Skandynawów padł cały Holsztyn i część Brunszwiku. Nowy cesarz Markward nie miał wyjścia - musiał zgodzić się na pokój i uznać Torsteina jako suwerennego imperatora. Sukcesom Torsteina nie było końca - w 1133 r. ustanowił czwartego namiestnika - hertuga Szkocji, a został nim dotychczasowy jarl Soreyar Harald Niegotowy.

W następnych latach keiser skupił się na sprawach brytyjskich. W 1135 r. hertug Anglii Arne podbił Gwynedd i Powys. Kolejny rok był początkiem mieszania się Skandynawów w sprawy Irlandii - Harald Niegotowy odziedziczył Breifne, a niedługo później niezwłocznie przyłączył do swojego władztwa Connacht. Od podboju kolejnej wyspy odwiodła Torsteina wieść o śmierci króla Danii Hemminga. Zanim władza jego syna Edvarda Niegotowego zdążyła się ugruntować, stracił już na rzecz Skandynawów Blekinge.

Gdy tylko rozpoczął się rok 1141, a traktat pokojowy z Markwardem stracił ważność, Torstein wyprawił się za morze by zdobyć Holsztyn, należący się prawnie jego wasalowi Budziwojowi Lubeckiemu. Do walnej bitwy doszło pod Celle, gdzie starły się armie obu cesarzy. Klęska jakiej doznał Markward zmusiła go do kolejnego ukorzenia się przed Torsteinem i utraty Holsztynu. W ręce Skandynawów wpadły dwa ważne porty - Hamburg i Brema. Jednocześnie Dania była otoczona - pomimo posiadania posiadłości nad wschodnim Bałtykiem jej los wydawał się być przesądzony. Potęga Torsteina cały czas rosła - w 1143 r. podporządkował sobie wszystkich earlów Szkocji i Walii. Cała Brytania była w rękach keisera, rosły także jego wpływy w Irlandii. Zakończyła się również chrystianizacja ziem imperium - od Islandii po Bjarmlandię wszyscy poddani wyznawali jedyną prawdziwą wiarę. Z poczuciem dobrze wypełnionego obowiązku Torstein zmarł 3 stycznia 1145 r., a na tronie zasiadł jego siódmy syn Bard.

Klęska pod Celle wpędziła Niemców w cień Skandynawów na długie lata
​