Znak Orła

Znak Orła - Rzeczpospolita ...AAAr...

OD AUTORA

Obdaruj, Muzo, Twego ucznia
Czarem wieczornej kurtyzany,
Ażebym miał, nim zabrzmi jutrznia
Kształt Twej bytności zapisany.
Wargom mym podaj pierś kokoty,
Jaką śni więzień w kazamatach
I biodra w takie wpraw obroty
Bym do roboty ręce zatarł.​

Jak nietrudno się domyślić tekst, który mam zamiar popełnić będzie relacją z gry mało oryginalnym państwem, jakim jest Polska. Od jakiegoś czasu korciło mnie by rozpocząć nową rozgrywkę w Europie Universalis 3. Nic nie stoi więc na przeszkodzie by jednocześnie zacząć wyzwanie w formie spisania dziejów Królów Polski. A nuż się komuś spodoba =).

W założeniu ma to być rozgrywka na pół historyczna. Na pewno spróbuję odwoływać się do wielu prawdziwych wydarzeń, kiedy tylko pozwolą mi na to ruchy komputerowych przeciwników. Postaram się również ograniczyć zbędne podboje i ekspansję we wszystkich możliwych kierunkach (w odróżnieniu od nieboszczki „Rosyjskiej Matrioszki”). Nie oznacza to oczywiście ciągłego siedzenia we własnych granicach! Niehistorycznymi celami jest stworzenie silnej Rzeczpospolitej w podobnych, może nieco większych granicach niż historyczne, której władcy nie popełnią tyle błędów co w rzeczywistości. Utrzymanie zwierzchnictwa nad Prusami Wschodnimi, wykorzystanie burz politycznych w Moskwie do narzucenia jej jarzma, stworzenie Rzeczpospolitej Trojga Narodów, zmiana ustroju, założenie skromnej kolonii – zobaczymy ile się uda.

[video=youtube;d4whlKLW0hI]http://www.youtube.com/watch?v=d4whlKLW0hI[/video]​

Zapraszam czytelników, którym jeszcze nie przejadła się gra Polską.

Technikalia:
- gra: EU3
- wersja: 4.1 b
- dodatki: NA, IN, HTTT
- poziom trudności: normalny
- agresywność: normalna
- dodatkowo: drobne własne modyfikacje

​

 

de Ptysz - Przykro mi, ale chyba zawiodę Twoje oczekiwania . Save już od jakiegoś czasu prowadzę, lecz teraz spisują aara, więc klamka i tak zapadła. Zresztą chciałem grać, częściowo historycznie, więc Rzeczplita Obojga (a potem Trojga) narodów jest nieodzowna. Zresztą uwielbiam kształty I Rzeczpospolitej i rywalizację z Rosją, Turcją czy Prusami.

A teraz pora na odcinek:

 

Rozdział II

ROZDZIAŁ II
1409-1412

Piechota polska, żmudzka konnicą.
Zbrojne rycerstwo, dobrzy szermierze,
Są Matki Boskiej wiernym żołnierzem.
Walka, gonitwy i ciężkie boje,
Masz li Krzyżaku za krzywdy moje.
I gniew jak burza rozdarł pancerze,
Mocą niezłomną kipiącą w wierze.​

Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny po zakończeniu wypraw krzyżowych tułał się jakiś czas po Europie aż trafił na ziemie polskie, mające problemy z pogańskimi prusakami. Lata trwały, a Krzyżacy rośli w siłę podbijając ludy z nad Bałtyku. Doszło do tego, że Zakon odebrał Pomorze Gdańskie odcinając kraj Piastów od morza. Ich najazdy na pogańską wtedy Litwę dodatkowo zaostrzały sytuację i wzbudzały coraz większą niechęć sąsiadów. Prawi monarchowie znad Wisły wielokrotnie zwracali się ze skargami to do papieża, to do sądów międzypaństwowych. Nawet gdy wynik procesu był korzystny to nie przynosiło to żadnych wymiernych korzyści. Zarówno Krzyżacy jak i Polacy z Litwinami wiedzieli od dawna, że ostateczna konfrontacja musi nadejść. Na początku 1409 roku Jagiełło wysłał posłów do Mistrza von Jungingena.

Tydzień później niewielkie oddziały Krzyżackie pomaszerowały przez granicę zajmując pojedyncze wioski, a opierające się podpalając. Pospolite ruszenie i organizacja wojsk została zakończona dopiero po miesiącu. 18 kwietnia dwie polskie armie – jedna ruszająca z Wielkopolski i druga z Mazowsza rozpoczęły kontratak. Również Litwini zaczęli działania wojenne atakując północne Prusy. Pierwsza część wojsk dowodzona przez Zbigniewa z Brzezia, przeszła przez Chełmno i Tuchole by oblec Gdańsk. Armia pod wodzą Jagiełły ruszyła przez pola warmińskie z zamiarem dojścia pod zamek w Malborku. Na dobre rozpoczęła się Wielka Wojna z Zakonem Krzyżackim.

​

Nie były to jedyne strony konfliktu. Krzyżaków postanowili wesprzeć Austriacy oraz państewka ruskie. Zwłaszcza Wasyl I, książę Moskwy czekał na pretekst by podporządkować sobie nieco ziem wschodniej Litwy. Królowi Władysławowi wsparcie zaoferowali przyjaciele z Węgier. Sigismund I pozostawał w bardzo dobrych stosunków z Jagiełłą*, a jego poselstwo przyniosło wiadomość, że chętnie stanie do walki u boku Polski. Polska życzliwie odniosła się do propozycji, lecz nie chcąc eskalacji konfliktu i rzeczywistego wejścia do walk Austriaków zadeklarowali podpisanie zobowiązań sojuszniczych po zakończeniu konfliktu z Krzyżakami**.

​

Rycerstwo polskie zimowało na ziemiach krzyżackich oblegając twierdze. Gdy tylko śniegi stopniały do obozu króla pod Malborkiem zaczęły przenikać wieści wielkiej nawale Zakonników zmierzających ku niemu. Nim Jagiełło zadecydował co robić udał się na mszę i pokornie, na klęczkach wysłuchał kazania. Następnie, samemu dosiadłszy konia król Władysław polecił natychmiast odejść od Malborka i zająć wzgórza opodal wsi Grunwald, z zamiarem przecięcia w tym miejscu drogi Krzyżakom. Sytuację całą wrogi zwiad opisał Ulrichowi von Jungingowi. W lipcu obie siły stanęły naprzeciw siebie. Wojska polskie były rozlokowane w bardziej zalesionej, wschodniej części obszaru, co pozwoliło rycerstwu ukryć się przed słońcem i uniemożliwić przeciwnikowi dokładnego oszacowania polskiej siły. Tuż przed bitwą do namiotu przybyło poselstwo zakonne mające za zadanie sprowokowanie Polaków, przynosząc ze sobą dwa nagie miecze. Jagiełło miał ponoć odpowiedzieć:

Rankiem 15 lipca król Władysław dał znak do ataku. Całe wojsko królewskie zaśpiewało donośnym głosem ojczystą pieśń Bogurodzicę, a potem wznosząc kopie rzuciło się do walk. Środkiem ruszyła piechota oskrzydlana przez niewielką liczbę ciężkiej jazdy. Bój trwał wiele godzin bez zdobycia znaczącej przewagi żadnej strony.

​

Druga faza bitwy zaczęła się nazajutrz, kiedy to niespodziewanie na pomoc Władysławowi Jagielle przybyły legiony marszałka Zbigniewa z Brzezia, które okrążyły pole bitwy i uderzyły na wroga od tyłu, ostatecznie przechylając szalę zwycięstwa na korzyść Polaków. Jak okazało się Zbigniewowi w międzyczasie poddał się Gdańsk, a jadąc na wschód doszły go wieści o planowanej potyczce. Tak zakończyła się bitwa pod Grunwaldem – największa w dotychczasowej historii Polski. Mistrz Ulrich von Jungingen zginął a potęga Zakonu miała się już nigdy nie odrodzić. Istotnie, siły Polskie już bez większych oporów zajmowały wrogie miasta – w tym Malbork.

Krzyżackich dostojników zaproszono na rozmowy pokojowe w okolicę Torunia. Oczywistym było, że kompletnie rozbity wróg mógł jedynie przytaknąć każdej ofercie Jagiełły. Król zażądał zwrotu Pomorza Gdańskiego, ziemi Warmińskiej oraz Żmudzi. Mógł wziąć ile chciał, lecz przez wzgląd na obyczaje międzynarodowe i nieprzychylnie patrzących sąsiadów zadowolił się tymi, nie małymi i tak obszarami***. Szlachta we wspaniałym nastroju wracała do domów. Jagiełło jeszcze wojny nie zakończył – po krótkim pobycie w Krakowie i złożeniu zdobytych na Krzyżakach chorągwi w Katedrze Wawelskiej, ruszył ze swą świtą czym prędzej na Litwę by zobaczyć jak się mają zmagania z Moskwianami.

​

Okazało się, że wewnętrznie rozbita Litwa jest bardzo łatwym łupem, a przeciwnicy zajęli jej wschodnie kresy włącznie ze Smoleńskiem, Brańskiem i Kurskiem. Nawet gdyby Władysław Jagiełło bardzo pragnął poprawić sytuację to nie miał ku temu środków. Wojska litewskie były w rozsypce, bunty ogarnęły cały kraj a Polacy nie mieli zamiaru oddawać krwi za niepokorną Litwę. W sytuacji tej Jagiełło zgodził się uznać roszczenia Wasyla Rurykowicza i oddać pod jego jurysdykcję Smoleńszczyznę. Niewiele to pomogło. 10 września 1412 roku magnat Władimir Khilkov oraz Andrei związany z rodem Romanowów podpisali ze sobą układ o oderwaniu swoich ziem od Wielkiego Księstwa. Znowuż szlachta z Wołynia i Podlasia zażądała przyłączenia do Królestwa Polskiego. Wygrana wojna Polsko-Krzyżacka miała straszliwą cenę. Jagiełło postawiony przed faktami dokonanymi przyjął wszelkie roszczenia, obiecując przed wiernymi poddanymi, że on sam lub jego następcy, buntowników kiedyś zgładzą i dawne granicę państwa przywrócą.

​

------------------------------------------------------
* Stosunki Polska – Węgry ponad 190
** Wystosowali propozycję sojuszu już w trakcie wojny, więc do niej nie przystąpili
*** BB skoczyło ponad 15

 

Rozdział III

ROZDZIAŁ III
1412-1427

Żyło raz przyjaciół dwóch, jeden mieli smak i słuch
I na świat patrzyli takim samym wzrokiem.
A na świecie wojna trwała, wojna ludzi rozdzielała,
Oni cało szli przed siebie równym krokiem.​

Rzadko się zdarza by dwa tak skrajne wydarzenia dotknęły kraj w jednym momencie. Z jednej strony wspaniałe zwycięstwo nad Krzyżakami i odzyskanie dostępu do morza, z drugiej kompletny rozpad Litwy. Władysław Jagiełło kończył właśnie 50 lat i zdawał sobie sprawę, że sam może nie dożyć uzdrowienia kraju. Król czynił jednak wszystko co mógł by ułatwić zadanie swoim następcą. Wiedział doskonale, że Litwa jedynie zjednoczona z Polską ma szansę na powrót wchłonąć Księstwo Połockie i Ukrainę.

Przede wszystkim Władysław musiał doprowadzić do elekcji na tron polski swojego syna. Nie było to tak pewne jak przed bitwą pod Grunwaldem – Litwa stała się słaba i nieufna, a szlachta otwarcie domagała się nowych praw oraz reformy wojska. Drugie życzenie Jagiełło spełnił niemal od razu, rozkazując swym doradcom stworzenie nowej organizacji armii. Każde miasto królewskie miało obowiązek wystawiać liczbę żołnierzy równą co najmniej 20 części ich ludności w wieku poborowym. Nowe oddziały uposażył w części z łupów zdobytych na Krzyżakach, a w części z własnej sakwy.

​

Przywileje Jagiełło obiecał dopiero po zaciśnięciu między krajami unii. Tak też się stało. W roku 1413 doszło do unii horodelskiej*. Nie było na Litwie już sceptyków a Polska szlachta wiedziała, że godząc się na ten krok w przyszłości poczyni następne. Układ w Horodle potwierdzał ścisłą współpracę obu państw i rozszerzał prawa możnych polskich na arystokrację litewską. Jeszcze w tym samym roku król śpiesznie dążył do poprawienia stosunków z sąsiadami na zachodzie, wydając swoje siostrzenice w mariaże. Nie długo potem zgodził się na sojusz obronny, którego propozycję wystosowała Republika Nowogrodzka, najwyraźniej obawiająca się napaści ze strony Moskwy. Wspólny wróg zawsze jednoczy.

Mawiano, że Władysław II Jagiełło znał chyba datę swojej śmierci gdyż wszystkie najbardziej bieżące sprawy zdążył załatwić. Elekcja jego potomka została przypieczętowana, a unia zabezpieczona. Król cechujący się nie tylko mądrością i świętobliwością lecz również troską o swe dwie ojczyzny zmarł Gródku, nazwanym na jego cześć Jagiellońskim. Przyszły król – Władysław III liczył sobie dopiero cztery wiosny, toteż władzę przejęła rada regencyjna pod przewodnictwem prymasa Zbigniewa Oleśnickiego.

Największym osiągnięciem rady regencyjnej w polityce wewnętrznej było doprowadzenie wejścia Polski do hanzeatyckiej ligi handlowej na bardzo korzystnych warunkach. Dwa miasta zdobyte na Krzyżakach – Gdańsk i Elbląg zyskały statusy ważnych punktów handlowych, co bardzo wzbogaciło rejon pomorski.

​

W roku 1421 rozpoczęła się Wojna Nowogrodzko-Moskiewska. W Polsce rozgorzał spór czy honorować zobowiązania sojusznicze zaciągnięte przez zmarłego króla. Rada regencyjna ostatecznie przychyliła się do opcji wspomożenia Republiki Nowogrodzkiej. Szybko przeprowadzono pospolite ruszenie i zebrano ponad 15 tysięcy rycerstwa co było liczbą nie mniejszą niż ta, która potrzebna była do pokonania Zakonu Krzyżackiego. Panowała opinia, że lepiej zaangażować jak największe siły i wyciągnąć rzeczywiste korzyści z wojny niż podchodzić do niej nieprzygotowanym. Tak więc chorągwie Polskie pod dowództwem sędziwego już marszałka Zbigniewa przemierzyły ziemię Litwy docierając do Nowogrodu, gdzie połączyły się z sojuszniczymi siłami i razem uderzyli od północy na granice wroga.

​

O wyniku wojny przesądziły w zasadzie dwie bitwy, niewiele mniejsze niźli Grunwald. Zaraz na początku, gdy oddziały nowogrodzkie oddaliły się od polskich by zająć pobliskie miasteczka, legion Zbigniewa z Brześcia trafił na armię samego księcia Wasyla. Doszło do bitwy pod Połockiem, w której to, co trzeba przyznać przeciwnikowi, konnica moskiewska obróciła w pył polską piechotę i zmusiła ją do odwrotu. Armia Zbigniewa zawróciła do Nowogrodu Wielkiego w celu reorganizacji. Wróg puścił się w pościg za Polakami i dogonił ich tuż pod miastem, z którego strony zdążyła nadejść liczna pomoc. Można powiedzieć, że wynik bitwy o Nowogród był decydujący dla całej wojny – ewentualna przegrana pozwoliłaby Wasylowi Rurykowiczowi zdobyć stolicę przeciwnika. Po wielogodzinnych i niezwykle krwawych starciach książę Wasyl doznał poważnej klęski. Podczas powrotu stracił większość swych żołnierzy, a każda następna potyczka kończyła się porażką.

​

Nowogrodzianie wspólnie z Polakami zajęli większość wrogiego państwa. Prawda to, że zwycięstwo nie było, jak Grunwald zasługą jedynie polską, jednak zdawało się nie mniej istotne. Państwo Moskiewskie, zostało przez Republikę Nowogrodzką zaproszone do pertraktacji na Kremlu zimą 1424 roku. Wasyl Rurykowicz oddał przeciwnikowi prowincje Tułę i Wiaźmę. Prymas Oleśnicki reprezentujący Polskę zadowolił się trybutem w wysokości 100 tysięcy dukatów** wiedząc, że najważniejszą korzyścią wyciągniętą z tej wojny jest zniwelowanie niebezpieczeństwa jakie stanowiła do tej pory Moskwa. Miało to w przyszłości bardzo udogodnić wojny z Połockiem i Ukrainą.

​

Dokładnie rok przed wstąpieniem oficjalnym Władysława III na tron polski zdarzyła się rzecz różnie interpretowana. Dostrzeżona została wielka kometa sunąca nad Królestwem Polskim. Na dworze wiele osobistości uważało, że to pomyślny symbol, zwiastujący potęgę i nadejście wielkiego wodza. Niestety chłopstwo nie było tak optymistyczne i potraktowało kometę jako zapowiedź przyszłych klęsk.

------------------------------------------------------
* Po rozpadzie Litwa przestała słać zniewagi, co pozwoliło na odbudowę stosunków
** 100 dukatów w grze

 

Rozdział IV

ROZDZIAŁ IV
1427-1434

Młody królewicz w dziesiątem lecie,
Polsce i Litwie włodarzy,
A chociaż z wieku jeszcze on dziecię,
Lecz męskość bije mu z twarzy.
I może wzrósłby na bohatera,
Błysnął orężem zwycięskim...​

Mawiano, że Władysław III do swego ojca podobny był przynajmniej w dwóch kwestiach. Obu znacznie lepiej szło na wojnie niż w dyplomacji i oboje byli żarliwymi katolikami gotowymi życie oddać za swą wiarę. Młodego króla cechowała jednak znacznie gorętsza głowa od ojca i chęć dorównania najwybitniejszym przodkom za wszelką cenę. Mimo, że przeciwników koronacji nowego Jagiellona nie brakowało (zwłaszcza przez jego rzekome ciągoty homoseksualne*), unię horodelską uhonorowano i Władysław bez większych trudności koronę otrzymał. Na Litwie stryj, Świdrygiełło również zgodził się sprawować władzę w jego imieniu.

​

Tuż przed objęciem przez Władysława III tronu, Konrad V nowy Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego zuchwale inkorporował do swojego państwa Rygę. Król bez zastanowienia zaatakował sąsiada. Nowa Wojna Polsko-Krzyżacka rozpoczęła się w roku 1429 i miała mieć charakter profilaktyczny – Polska nie mogła dopuścić nawet do szczątkowego odrodzenia potęgi krzyżackiej. Za Zakonem w wir walki rzuciło się Księstwo Połockie co tylko ucieszyło Władysława, mającego teraz sposobność odbicia części utraconych po rozpadzie Litwy ziem.

Nikt nie mógł przewidzieć dalszego rozwoju wypadków. Interesów Zakonu Krzyżackiego postanowiła chronić Brandenburgia, co z kolei wykorzystało Pomorze atakując ją. Na wschodzie chan Ahmad bacznie obserwował sytuację i w dogodnej chwili ruszył w sojuszu z Turcją na Nowogród, który poprosił o pomoc Polskę. Król Władysław odpowiedział, iż zawsze jest gotowy stawić czoła niewiernym i gdy tylko opanował Zakon skierował większość chorągwi na wschód.

​

Zajęcie Zakonu Krzyżackiego nie wymagało wiele zachodu, lecz i tak miało poważny skutek – podczas oblężenia Wenden zginął Zbigniew z Brześcia, najlepszy polski dowódca ostatnich dekad. Kierownictwo po nim przejął osobiście Władysław III. Trzecia część wojsk, chroniąca zachodnie granice Królestwa zmuszona została do sporego wysiłku, ścierając się z Brandenburgią w okolicach Poznania, na szczęście z pomyślnym skutkiem. Po bitwie poznańskiej podpisany też został pokój między oboma państwami.

W czasie tym Złota Orda zdołała zająć litewskie Brańsk oraz Kursk. Wyprawa na wschód Jagiellona przebiegała w ciężkich, zimowych warunkach. Maszerując w stronę Tatarów wpadał kilkukrotnie na wojska połockie na terenach Polesia. Najbardziej dramatyczna okazała się bitwa pod Pińskiem. Decydujący był błąd popełniony przez samego Władysława, który nie potrafił utrzymać wojsk na odpowiednich pozycjach i nie cofał się ani o krok. Jedna z szaleńczych szarż okazała się śmiertelna – król wraz ze swym przybocznym oddziałem ruszył przodem i odcięty od reszty wojsk został otoczony. Co się stało z jego ciałem wiedzą zapewne tylko wrogowie, a grób wawelski pozostaje pusty**.

​

Władzę w Koronie przejęła czym prędzej rada regencyjna. Dla dostojników nie było mowy o próbie napadu na wielokrotnie liczniejszych Muzułmanów, toteż zaraz po wieści o śmierci króla wysłali list do chana Ordy, w którym korzą się i proszą o pokój. Ahmad I łaskawie zgodził się odesłać swe wojska z Litwy. Mniej kłopotliwe było ułożenie się z Turkami, którzy przeżywali w owym czasie konflikty wewnętrzne i sami dążyli do stabilizacji.

​

Rada regencyjna nie była jednak tak zgodna w stosunku do kwestii Księstwa Połockiego i Krzyżaków. Polska była w przewadze i powrót do status quo byłby wielkim marnotrawstwem. Większość dostojników przychyliła się do wniosku Zbigniewa Oleśnickiego aby wezwać na tron brata nieboszczyka, Kazimierza przebywającego na Litwie. Miałby on jak najszybciej przejąć władzę na Litwie i w Koronie i dokończyć dzieło Władysława.

​

------------------------------------------------------
* Jak twierdził Wincenty Kadłubek
** Przydomek możecie mu nadać sami

 

ROZDZIAŁ V
1434-1441

Oto i ja w skrzepłej osoce osaczony
Ja wilk trójłapy pośród spory płatnych lapsow
Staje i warczę, kaleki i bezbronny
Szczuty jak pies od niepamiętnych czasów.
​

Wiosną 1434 roku Kazimierz Jagiellończyk przyjął koronę stając się królem Polski oraz wielkim księciem Litwy. Nie małe kontrowersje budziła żona Kazimierza – Elżbieta z Habsburgów, zwana Rakuszanką*. Królowa pochodziła z rodu nieprzychylnego Jagiellonom i nie lubianego zwłaszcza w Polsce. Na szczęście Austriaczka okazała się dobrą i wierną partnerką króla, wydając na świat aż czwórkę męskich potomków. Monarcha po ceremonii koronacji wystawił akt, w którym napisał:

​

Od pięciu lat kraj pogrążony był w wojnie. Radzie regencyjnej udało się doprowadzić do podpisania rozejmów z Turkami i Złotą Ordą na względnie dobrych warunkach, Kazimierz natomiast miał za zadanie wynegocjować jak najkorzystniejsze układy z Połockiem i Krzyżakami. Oba kraje były już wyczerpane wojną, jednak król stał przed dylematem związanym z Zakonem – czy zwasalizować wroga ryzykując pogorszenie stosunków z papiestwem? Po skonsultowaniu się z doradcami Jagiellon zdecydował jednak nie zabierać suwerenności, a przyłączyć prowincję Wenden do swoich włości. Nie obyło się również bez wymuszenia wyzwolenia Rygi – wszak sprawa tego państewka była pierwotnym powodem całej wojny. Księstwo Połockie stało w nieco lepszej sytuacji, gdyż jego nieliczne wojska nadal znajdowały się na terenie Litwy. Opatrzność jednak nad Kazimierzem czuwała. W czasie gdy on zasiadł na tronie zmarło się księciu Olgierdowi z Połocka, co przyśpieszyło pertraktacje. W ich wyniku Polska inkorporowała ziemie poleską.

Lata spokoju byłyby niczym balsam dla poranionej Polski. Niestety Kazimierz miał pecha rozpocząć rządy w bardzo ciężkich i burzliwych czasach dla Europy środkowej. Węgrzy stali się nieufni i szukali sojuszników poza Polską, Niemcy zaczęli spoglądać na polskie wybrzeże, a w Czechach kończyła się właśnie wojna między cesarzem a odstępcami wiary katolickiej. Tak zwani husyci byli uczniami reformatora Jana Husa spalonego przed bramami Konstancji prawie 30 lat temu. Jagiellonowie nie ukrywali swojej sympatii do Husa i tolerancji dla wyznawców jego nauk, toteż narazili się królom czeskim. Praga nie reagowała jednak agresywnie aż do wygaśnięcia wojny domowej. Jakby mało tego było, jeszcze Władysław II wysłał na Hradczany list protestacyjny krytykujący zbrojne przejęcie przez Czechów Śląska.

Kazimierz nie był naiwny, mimo prób pojednania wiedział, że ktoś wkrótce rozpocznie nową wojnę. Ażeby lepiej przygotować się do obrony granic, król chciał najpierw umocnić osłabioną w Polsce władzę centralną***. W 1438 pozbył się dawnych przeciwników Jagiellonów oraz zgromadził komisję mającą opracować plan odzyskania dóbr królewskich. Następnie Kazimierz postarał się przywrócić znaczenie kancelarii i urzędów dworskich. Działania te rozjuszyły szlachtę na co Jagiellończyk był głuchy. Jeszcze w tym samym roku wielcy obszarnicy podburzyli chłopów ze swych ziem przeciw władcy co rozpoczęło rebelię na wsiach.

​

Nie minęły dwie wiosny od uspokojenia się sytuacji nad Wisłą, a Kazimierz IV musiał znów zbierać wojska. W 1439 roku rozpoczęła się kolejna wojna, która znów w szybkim tempie eskalowała na cały region. Jak się można było spodziewać do napaści na Polskę przyłączył się sojusz Pomorza z Zakonem Krzyżackim oraz Muzułmanie. Najbardziej jednak króla Kazimierza zniesmaczył skandal na dworze związany z posłem Węgierskim, popierającym zaatakowanie Polski. Szczęście w nieszczęściu było takie, że południowy sąsiad nie śmiał samemu zaatakować.

​

Chorągwie Polskie powołane na zachodzie bardzo szybko zostały rozbite przez przeważające siły czeskie w potyczkach pod Sieradzem, Kaliszem oraz nad Wartą. Kazimierz zaryzykował przesuwając główne siły spod granicy z teoretycznie słabszym Zakonem Krzyżackim. Armia pod dowództwem Mariusza Kurbskiego starła się z Czechami na polach pod Wrocławiem w maju 1440 roku.

​

Bitwa ta była jedna z największych dotychczasowych klęsk polskiego oręża. Liczniejsze wojska przeciwnika upozorowały odwrót. Polacy zostali wciągnięci pomiędzy ukrywające się oddziały kawalerii. Dowódcy udało się wyjść cało z bitwy jednak niemal połowa jego ludzi poległa.

Złota Orda, co było łatwe do przewidzenia, zaatakowała wschodnie kresy Wielkiego Księstwa i dalej się nie poruszała. Zakon Krzyżacki natarł na nie pilnowaną Żmudź. Zimą na Wawel przybył poseł z Republiki Nowogrodzkiej przynosząc złe wieści – sojusznik, który zobowiązał się do pomocy odparcia najazdu czeskiego, nie miał zamiaru toczyć wojny z resztą wrogów. Nie było to wszystko, wnet wschodnie rubieże nawiedziły oddziały połockie i ukraińskie, które skorzystały z chwili słabości Królestwa Polskiego. Polska i Litwa pozostały same w zacieśniającym się kręgu wrogów…

------------------------------------------------------
* Mariaż z Austrią
** Paweł Jasienica, „Polska Jagiellonów”
*** Dwukrotne przesunięcie suwaka centralizacji podczas rządów Kazimierza IV

 

ROZDZIAŁ VI
1434-1452

Podejdźcie do mnie, wy, karmione z reki
kikut i blizna, dowolności cena
sam tylko zapach jej zaciska szczeki psa,
w którym skomle zapomniany szczeniak.
​

W roku 1441 Żmudź znajdowała się pod władaniem Krzyżaków, Wielkopolskę okupowali Czesi, Wołyń zajęli Ukraińcy a Litwini zmagali się z Księstwem Połockim oraz Tatarami. Ostatecznie upadła idea rokowań pokojowych – agresorzy, a zwłaszcza Królestwo Czech nie mieli zamiaru odejść z pustymi rękami. Król podjął wyzwanie walki do końca. Kazimierz Jagiellończyk wykazał się doskonałym zmysłem i odrobiną szczęścia - na wschodzie wybuchły wielkie bunty i chan zawrócił hordy by ratować swoje włości. Miało to szczególne znaczenie, gdyż wojska litewskie mogły nieskrępowanie atakować Połoczan oraz Ukraińców.

Nadszedł drugi etap wojny, wraz z rokiem 1442. Czesi zgromadzili całe swoje rycerstwo w jedną potężną armię, która spustoszyła północno-zachodnią Polskę, niczym legiony Brzetysława kilkaset lat temu. Król Kazimierz obrał odwrotną strategię – podzielił swe siły na wiele mniejszych korpusów. Wspierane przez rycerstwo nowogrodzkie i litewskie, natarły one na słabo chronione państwo wroga, zalewając je całe w ciągu kilku miesięcy. 14 kwietnia 1443 roku padła Praga. Nim rozwścieczony Jan II zawrócił, Czechy zostały splądrowane – wróg pozostał bez zapasów i odwodów. Małe, ale szybko poruszające się oddziały Polaków, dręczyły dotkliwie armie Jana, aż ta niebezpiecznie stopniała. Krzyżacy nie śmieli wyściubić nosa spoza Żmudzi by pomóc sprzymierzeńcowi.

​

Nastąpiło ostatnie poruszenie armii czeskiej. Legiony Jana II przebiły się przez Śląsk docierając do centrum kraju. Pokonali Polaków pod Kładnem oraz Nowogrodczan pod Mielnikiem. Pewny siebie Jan ruszył by odbić stolicę. Jak się okazało, król zbyt się pośpieszył – wszystkie siły koalicji antyczeskiej, otaczające środek kraju starły armię Czech. Jan II przegrał wygraną wojnę i musiał ukorzyć się przed Kazimierzem Jagiellończykiem.

​

Polski monarcha zachował się aż nadto przyzwoicie, przyjmując rywala z wszelkimi godnościami na Wawelu niczym długo oczekiwanego gościa. Sam Jan by oszołomiony zaistniałą sytuacją. W podpisanym układzie pokojowym Jagiellończyk prosił o wyzwolenie Księstwa Śląskiego, nie oczekując żadnych reparacji dla siebie. Jednocześnie cały czas przekonywał południowego sąsiada o dobrych intencjach i chęci pojednania polsko-czeskiego. Jan II, zaskoczony łagodnym usposobieniem Kazimierza poszedł dalej wystosowując propozycję przymierza między Królestwami.

Pozostała kwestia Krzyżaków, osamotnionych gdyż Pomorze zaangażowało się w spór z Brandenburgią. Nadciągające z południa wojsko polskie spustoszyło Prusy Wschodnie i ruszyło dalej, na Żmudź. Tam w kilku małych starciach Polacy zdobyli trzy chorągwie zakonne, a wielu dostojników dostało się do niewoli. Wkrótce podpisano rozejm kończący wojnę.

Sojusz polsko-czeski był rozważany długo przez króla i ostatecznie został przyjęty. Sytuacja polityczna wskazywała, że będzie to najlepsze możliwe posunięcie, gdyż sąsiedzi Polski rośli w siłę i w każdej chwili mogli znów chcieć stanąć do rywalizacji. Czesi zdawali się solidnym sprzymierzeńcem, który zabezpieczy zachodnią granicę i przyjdzie w razie potrzeby z pomocą. Kazimierz Jagiellończyk obawiał się zwłaszcza Królestwa Węgierskiego. Lajos II zapewniał gorliwie, że nie chce krzywdy Polski*, lecz była to tylko gra pozorów. Trudno było zawierzyć władcy, który prowadząc bardzo ekspansywną politykę do 1445 roku zajął większą część Bałkanów, anektował Serbię, inkorporował Podole i najeżdżał ziemie aż po Krym. Znowuż na wschodzie, korzystając z tego, że Królestwo Polskie jest zajęte własnymi sprawami, Moskwa odnowiła swą potęgę. Księstwo szybko napadło na Nowogród i Złotą Ordę rozpoczynając zbieranie ziem ruskich. Jak pokazała historia, nie można też zaufać Krzyżakom, którzy wykorzystają każdą nadarzającą się okazje by łupić Pomorze i Żmudź, podobnie jak wrodzy Połoczanie oraz Ukraińcy.

​

Państwo zmęczone wojnami potrzebowało przynajmniej dekady spokoju, którą Kazimierz IV starał się zapewnić. Kraj, który wyszedł zwycięsko z kolejnej wojny był prestiżowym partnerem do rozmów politycznych, co Jagiellon skrzętnie wykorzystywał. Przede wszystkim zaczęto tworzyć szeroką sieć mariaży z takimi rodami jak Habsburgowie czy Wittelsbachowie. Polska starała się również nie stracić dobrych stosunków z Republiką Nowogrodzką, będącą dogodnym partnerem w wojnach przeciw Moskwie. Aby zacieśnić więzy między państwami król polecił odciąć się hanzeatyckiej ligi handlowej, nakłaniając jednocześnie kupców do handlowania w centrum nowogrodzkim.

Zmiana mająca być początkowo jedynie zagrywką polityczną, okazał się bardzo korzystna dla rozwoju krajowego handlu. O ile polscy kupcy nie byli zbyt szanowani nad Bałtykiem, o tyle na północnych szlakach zbijali prawdziwe fortuny, z korzyścią dla miast i skarbu państwa.

Zbyt szczęśliwa Polska by była, jakby wobec braku wojen zewnętrznych żadnego konfliktu domowego nie uświadczono. W roku 1452 w Zielone Świątki Kazimierz IV, coś zapewne planując, znów spróbował władzę bardziej scentralizować w swoich rękach. Zaprosił na Wawel Zbigniewa Oleśnickiego, który jak się okazało popierał buntowników przy ostatniej wojnie chłopskiej, a także innych sceptycznych dostojników, takich jak wojewoda Mirosław Sapieha. Z tym drugim doszło nawet do potyczki na polach w okolicach Krakowa, jednak większej wojny domowej o włos udało się uniknąć. Kazimierz niestety musiał zmienić swą politykę i obiecać szlachcie, że za swego żywota już nie spróbuje wzmocnić swej władzy.

​

Kazimierz Jagiellończyk musiał zyskać przychylność możnych, gdyż po dziesięciu latach pokoju planował jeszcze jedną wojnę.

​

------------------------------------------------------
* Rozrośnięte Węgry najpierw wysłały mi ostrzeżenie a następnie zagwarantowały niepodległość.

 

ROZDZIAŁ VII
1452-1488

Rychło odkrył Krzyżaków zdrady,
Których do hołdu nagina.
I władał mądrze, wsparłszy ramiona,
Na praw rozumnych puklerzu:
Z jego też rodu, Litwa patrona,
Ma w królewiczu Kaźmierzu.​

W roku 1440 kilka znaczących miast Zakonu Krzyżackiego zawiązało Związek Wschodniopruski skierowany przeciw Krzyżakom. Miał on za cel wywrzeć jak największy wpływ na władzę w kraju i uzyskać przywileje stanowe. Wielki Mistrz Ludwik I oczywiście nie był życzliwy wobec Związku i starał się go rozbić interweniując u papieża. Jednak nawet bulla Benedykta XIII czy wyroki sądowe nie odniosły skutku.

Czternaście lat później, na początku roku 1454 dygnitarze Związku Wschodniopruskiego poprosili o audiencje u Kazimierza IV Jagiellończyka. Poddani Wielkiego Mistrza przybyli z prośbą niezwykłą – chcieli aby polski król zaatakował ich kraj. Zakon Krzyżacki prowadził politykę agresywną, prowadząc non stop pomniejsze wojny, pobierając wysokie podatki z coraz uboższych miast. Część mieszczan uciekła z terenów Prus do Gdańska i Chełmna, większość jednak nadal była uciskana przez władze Zakonu i na dniach miała rozpocząć powstanie. Niemal cała rada królewska opowiedziała się za udzieleniu Prusom pomocy, ostatecznie kończąc suwerenne bytowanie państwa Zakonu Krzyżackiego. Rozpoczął się kolejny konflikt Polsko-Krzyżacki, nazwany później Wojną Trzynastoletnią*.

​

Triumf zapowiadał się bardzo szybko, nie licząc odosobnionych przypadków, Polacy wygrali wszystkie bitwy i rozpoczęli oblężenia ważniejszych Krzyżackich twierdz. W ciągu dwóch lat królowi poddało się kilkanaście miast pruskich. Wielki Mistrz nie pozostał jednak sam - wojnę Królestwu Polskiemu wypowiedziała Hanza. Kazimierz mógł przewidzieć taki obrót spraw – najpierw porzucił hanzeatycką ligę handlową, a teraz zaatakował ważnego partnera na bałtyckim szlaku handlowym. Książę Wenzel Steetz musiał walczyć by utrzymać swoje wpływy w tym regionie.

​

Wojna znacznie się wydłużyła. Przez kilka lat Zakon oczekiwał pomocy, a Polska próbowała dosięgnąć Hanzy. Szczególnie uciążliwe były napady wrogiej floty na niechronione Pomorze. Nie było teraz czasu ani funduszy by próbować się mierzyć ze statkami hanzeatyckimi, toteż Kazimierz ograniczył się do obrony wybrzeży. Aby zaatakować samo niewielkie, acz dręczące państwo król musiał działać bardzo aktywnie na arenie międzynarodowej. Cztery lata zajęło mu wysyłanie poselstw na dwory Brandenburgi oraz Meklemburgii. Początkowo Kazimierz chciał przekonać Magdeburg, lecz arcybiskupstwo nie chciało słyszeć o przymierzu przeciwko Zakonowi.

W między czasie, gdy panował zastój w działaniach wojennych, dwór krakowski nie próżnował. Należy podkreślić szczególne osiągnięcie Kazimierza IV, jakim było nakłonienie Ruprechta II księcia Śląska – ziemi Wrocławskiej, Raciborskiej, Oświęcimskiej i Zatorskiej, do złożenia sobie hołdu lennego. Ruprecht II wiedział, że prędzej czy później będzie zmuszony by wybrać zwierzchność króla czeskiego bądź polskiego. Jako, że Śląsk przekonał się już o ekspansyjnych intencjach południowego sąsiada, tym razem wybrał mądrze ochronę ze strony Polski.

​

W roku 1462 wyprawa na Hanze była gotowa. Ponad 15 tysięcy rycerstwa polskiego pod zwierzchnictwem Mariusza Kurbskiego wyruszyło przez ziemie Brandenburgi i Meklemburgii by dotrzeć do wrogiego państwa. Wkrótce rozpoczęły się oblężenia Hamburga i Lubeki, które trwały do końca 1464 roku. Rokowania i oficjalny stan wojny przeciągnęły się aż do 1466 roku. Zarówno Wielki Mistrz jak i Książe Hanzy oczekiwali pomocy, to ze strony papiestwa, to z kierunku państw niemieckich, jednak na próżno. Ostateczne układy podpisano w Toruniu, tam gdzie za Władysława II Zakon ukorzył się po raz pierwszy. Obaj władcy chcąc zachować swoje ziemie musieli przyjąć zwierzchnictwo lenne Jagiellonów. Mistrz Ludwik I dodatkowo oficjalnie zrzekł się praw do Pomorza i ziemi Dobrzyńskiej, co miało uniemożliwić w przyszłości wysuwanie roszczeń przez jego następców.

​

Król w kwiecie wieku rad był z pomyślnego zakończenia Wojny Trzynastoletniej i chciał by za jego rządów Polska ani Litwa w żadne konflikty się już nie mieszały. Kazimierz IV pragnął szybkiego rozwoju kraju i doścignięcia Europy Zachodniej, w czym pomóc miały dodatkowe fundusze uzyskiwane od nowych wasali Królestwa i nie tylko. Trzeba pamiętać, że polscy kupcy mogli bez obaw powrócić do centrum handlowego w Lubece – będącego teraz pod pośrednim wpływem dworu krakowskiego.

Zyski przynoszone to z Nowogrodu, to z Hanzy poważnie poszerzyły skarb państwa, z czego Kazimierz Jagiellończyk nie wahał się korzystać. W latach 70 XV wieku król zafundował kilkadziesiąt kościołów, a wśród nich osiem szczególnie pięknych świątyń w: Gdańsku, Poznaniu, Łodzi, Radomiu, Lublinie, Pińsku, Lwowie i Krakowie. Oczywiście najwspanialsza była ta ostatnia, poświęcona Wniebowzięciu Najświętszej Marii Panny. Cudowny ołtarz stworzył na życzenie króla przybyły w 1477 roku do Polski słynny niemiecki rzeźbiarz Wit Stwosz.

​

Drugą inwestycją, nie uważaną ówcześnie za zbyt ważną, było zlecenie stworzenia floty kaperskiej – pierwszej namiastki marynarki wojennej od czasu odzyskania przez Polskę Pomorza. Galery miały być upoważnione podczas konfliktu do atakowania wrogich statków handlowych i transportowych. Oczywiście Kazimierz nie łudził się, że będzie stanowił konkurencję dla Szwedów czy Duńczyków, ale miał nadzieje, że następcy pójdą jego śladem i w przyszłości rozbudują flotę spod sztandaru Orła Białego.

​

Nim te i inne dzieła króla zakończono, ten poważnie podupadł na zdrowiu. Leczony na Litwie przez Bernardynów powoli opadał na siłach, aż zmarł w roku 1482. Pogrzeb jego nie ustępował rozmachowi pożegnaniu Władysława II Jagiełły czy Kazimierza III Wielkiego. Ciało króla spoczęło w sarkofagu wykonanym przez Wita Stwosza.

------------------------------------------------------
* Faktycznie, pokój z Krzyżakami podpisałem dopiero po 13 latach.

 

ROZDZIAŁ VIII
1488-1503

Nim nasza kolej zdążymy jeszcze
Wspomnieć proroctwa i przepowiednie
Znaki na niebie myśli piwniczne
Które niejedną zabrały noc
Choć w życiu nadal słońca i deszcze
Snuliśmy plany dalekosiężne…
​

Ledwo ciało Kazimierza Jagiellończyka spoczęło na Wawelu, a dwóch najstarszych synów porwało się do broni w walce o spuściznę po ojcu. Walkę wygrał ostatecznie Władysław IV, przymierzany wcześniej przez ojca do objęcia tronu w Czechach i na Węgrzech (co mu się nie udało). Podczas starcia nad Pilicą*, w czasie tego niepotrzebnego konfliktu wewnętrznego zginął młodszy Jan Olbracht. Władysław powtarzał potem wielokrotnie, że żałuje tego co się wydarzyło i nie chciał śmierci brata.

​

Władysław Jagiellończyk, jak na swe litewskie pochodzenie przystało miał duszę wojownika, działającego z pomysłem i rozmachem. Od chwili przejęcia władzy zabiegał o sympatię obcych dworów, co miało być nieodzowne przy planowanym najeździe na Moskwę. W ciągu dwóch lat poselstwom Władysława udało się stworzyć Wielką Koalicję Antymoskiewską, w której skład weszły: Polska, Litwa, Zakon Krzyżacki, Republika Nowogrodzka, Brandenburgia, Czechy oraz Węgry**. Królowi zależało również na wciągnięciu do wojny potężnej Szwecji, która zjednoczyła niemal całą Skandynawię, lecz Adolf Johan I nie miał ochoty na wzięcie udziału w wyprawie.

Już w 1485 oddziały węgierskie, bez porozumienia z Polakami, przeprowadzały serie najazdów na południowe ziemie Księstwa, zapuszczając się nawet pod Wiaźmę czy Riazań. Regularna II Wojna Moskiewska rozpoczęła się w 1486 roku, wedle planu hetmana Jana Jazłowieckiego. Zakładał on uderzenie sił polskich nie tylko z terenów Polesia lecz również od strony sprzymierzonego Nowogrodu. Zraz za nimi podążać miały armie sojuszników aby okupować prowincje wroga.

​

Zaniepokojony Dymitr VII wysłał swą armię na Litwę, chcąc przy okazji uniemożliwić spodziewane natarcie na Smoleńsk. W tym miejscu książę się nie pomylił – główne uderzenie Polaków nadciągających z Wołynia i Polesia, miało ostatecznie dosięgnąć twierdzy smoleńskiej. Latem 1486 padły Mińsk i Mogilew, po czym armia sprzymierzonych szturmowała Smoleńsk. Próba nie odniosła skutku, a do linii Dniepru zbliżyła się odsiecz. Polacy bili się z Moskalami na ziemi smoleńskiej trzykrotnie, jednak wojna rozstrzygnęła się podczas pierwszej potyczki - bitwy pod Orszą 8 września 1484. Połączona armia polsko-litewsko-nowogrodzka w sile 30 tysięcy ludzi pod naczelnym wodzem Olbrachtem Patkulem zadała druzgocącą klęskę 20 tysięcznej armii Dymitra VII, która w zasadzie przestała istnieć.

​

Gorzej wiodło się siłom antymoskiewskim na północy, gdzie zostały rozbite przez liczniejszego wroga. Nie miało to jednak istotnego znaczenia, gdyż po bitwie pod Orszą Polakom udało się w końcu zdobyć ważny Smoleńsk, a następnie kilka innych miast. Na południu Węgrzy wzięli szturmem Tułę i Riazań. Wojna stosunkowo szybko zbliżała się ku końcowi - rozejm polsko i litewsko-moskiewski zawarto w 1488. Na jego mocy Państwo Moskiewskie musiało zrzec się ziem białoruskich, w tym miast Mińsk i Mogilew a także zapłacić trybut w wysokości 175 tysięcy dukatów.

Pokój bardzo dobrze wykorzystywał zwycięstwo, lecz podobnie jak było to w przypadku traktatu toruńskiego, sojusznicy nie czuli się docenieni. Faktem jest, że możni litewscy, podobnie jak za Władysława II Jagiełły wszczęli rokosz przeciw dyskryminacji ich potrzeb. Władysław III na szczęście poradził sobie z zaistniałą sytuacją lepiej od imiennika i swoje wojska skierował z terenów Państwa Moskiewskiego bezpośrednio na wschodnią Litwę by uciszyć bunt.

​

Mając zabezpieczoną wschodnią granicę Władysław Jagiellończyk mógł się skupić na polityce wewnętrznej. Tym bardziej, iż drugie zagrożenie, jakim do tej pory jawiły się Węgry przeżyły na początku XVI stulecia prawdziwy kataklizm. Po zdobyciu niemal całego Półwyspu Bałkańskiego, Konstantynopola i udanej wyprawie na Moskwę, Królestwo sięgało od Adriatyku po Gruzje. Monarcha madziarski Istvan VI zrozumiał jednak szybko czym jest choroba przesytu. Zdecentralizowane państwo targane konfliktami wewnętrznymi, zostało zaatakowane przez wielu wrogów, w efekcie rozebrane i unieszkodliwione. Polski król miał nawet pomysł by pomóc południowemu sąsiadowi, przejmując tron węgierski. Zrezygnował jednak z tego pomysłu wspomagając jedynie finansowo miejscowego uzurpatora.

​

7 marca 1502 roku na tron czeski obrano Ladislava II z rodu Welfów. Kandydat obiecał tamtejszym możnym, iż wyłuska Księstwo Śląskie spod wpływu Polski. W ten sposób rozpoczęła się Wojna o Śląsk trwająca w latach 1502-1506. Władysław Jagiellończyk, który nie tak dawno rozwiązał pospolite ruszenie i nie należał do ulubieńców szlachty stanął przed poważnym sprawdzianem.

​

Król wezwał twardo do zebrania nowej armii. Gdy arystokracja upomniała się o przywileje Władysław podobno wyzwał ją od zdrajców. Tym sposobem pospolite ruszenie udało się zorganizować, choć jak się wkrótce miało okazać, nie stanowiło godnego rywala dla zaciężnych oddziałów czeskich. Wielka egzekutywa pod dowództwem Szymona Houwaldta stawiła czoło najeźdźcy w okolicach Tarnowa. Bitwa ta ujawniła nieodzowną potrzebę reformy przestarzałego wojska polskiego. 50 tysięcy szlachty nie sprostało prawie trzykrotnie mniejszym siłom nieprzyjaciela. Miesiąc później, 25 kwietnia 1503 czeskiemu oblężeniu poddał się Kraków.

​

------------------------------------------------------
* Pokonanie buntowników chcących wynieść na tron uzurpatora.
** Istotnie, przez pewien czas Państwo Moskiewskie toczyło wojnę z wszystkimi wymienionymi krajami.

 

SYTUACJA NA ŚWIECIE
W XVI WIEKU
Odcinek specjalny​

​

Do państw, które nie próżnowały militarnie w wieku poprzednim należą przede wszystkim Szwecja, Węgry i Czechy. Ci pierwsi zjednoczyli niemal całą Skandynawię stając się z miejsca jednym z bardziej liczących się na ówczesnej arenie międzynarodowej mocarstw. Mniej szczęścia mieli Węgrzy, którzy przez moment dysponowali gigantycznym terytorium obejmującym większość Bałkanów i północne wybrzeże Morza Czarnego aż po Gruzję. W wielonarodowościowym państwie, jak to często bywa, górę wzięły tendencje odśrodkowe, co zapoczątkowało początek końca imperium madziarskiego i wyzwolenie się Raguzy, Bośni, Mołdawii i innych państewek. Wykorzystali to między innymi Czesi, którzy dzięki wielkiej sile dyplomatycznej i militarnej wyrastali na lokalnego hegemona. Należy również wspomnieć o władcach Brandenburgii, często sięgających po koronę Świętego Cesarstwa i dysponujących największą armią lądową na starym kontynencie.

​

W Azji, po ponad stuletniej walce hegemonię na korzyć Qin utraciła dynastia Ming. Chińczycy mogą wystawić niemal stutysięczną armię, co może być bardzo przydatne, zważywszy na ofensywne zapędy Mandżurii, opierającej swoją potęgę na ciągłych wojnach. Japonia izoluje się nie tocząc z nikim wojen ani nie zawierając sojuszy.

​

Pierwsi do Nowego Świata dopłynęli żeglarze kastylijscy, którzy zajęli wschodnie wysepki karaibskie. Kolonizację kontynentalnej Ameryki rozpoczęła Portugalia od założenia osady Narraganset. Wkrótce powiększyła swe włości nawiązując przy okazji kontakty z państwami tubylców.

 

ROZDZIAŁ IX
1503-1508

Święty spokój nad równiną porachunków;
Krew żarliwa ścięta w galaretę błota,
Słychać tu i tam pośmiertny szczęk rynsztunku,
Błyska z nieba odpryśnięty płatek złota.
Chciwa trunku i rabunku
Tłumnie tłoczy się hołota.​

W obliczu utraty stolicy Władysław Jagiellończyk przeniósł się ze swą świtą do Radomia. Armia, której główny człon rozbito, miała przegrupować się na północy. Do końca roku padły Łódź, Lublin oraz Sandomierz. W tym samym czasie wschodnie ziemie Polski oraz Litwę zaczęły najeżdżać oddziały ukraińskie, korzystające z chwili słabości swego sąsiada.

To nie był koniec złych wieści. Na początku roku 1505 Władysław IV zmarł. Królestwo Polskie nie było oficjalnie dziedziczną monarchią, stąd też znów wybuchł konflikt. Najbardziej odpowiednią osobą do przejęcia spuścizny po zmarłym monarsze wydawał się jego syn Ludwik, jednak ten był niemowlęciem. Z uwagi na stan wojny szlachta obrała królem Polski syna Kazimierza IV i jednocześnie młodszego brata Władysława – Aleksandra I Jagiellończyka.

​

44-letni wówczas Aleksander koronowany został przez innego Jagiellona, świeżo mianowanego kardynała Fryderyka. Żoną jego była urodziwa Helena Moskiewska, wywodząca się z Rurykowiczów. Ponadto Helena pozostała przy wyznaniu prawosławnym i nie urodziła Aleksandrowi ani jednego męskiego potomka, co nie przysparzało jej sympatii ani szlachty ani poddanych.

Po koronacji Aleksander powrócił na Litwę, chcąc stamtąd kierować wojskiem i prowadzić rozmowy dyplomatyczne. Panowie Polscy, do których dołączyli wkrótce Litwini pozostali jednak w Radomiu, gdzie obradowali do końca 1505 roku. Tam też radzono bez uzgadniania sprawy z Aleksandrem, nad nowym kształtem ustroju w Polsce. Spłodzono dokument nazwany konstytucją Nihil Novi, wedle której żadne nowe prawa dla szlachty nie mogły być ustanawiane bez jej wiedzy i zgody. Od tej chwili i tak silna pozycja arystokracji została dodatkowo wzmocniona, a monarchia praktycznie przemieniła się w republikę szlachecką. Nie mający odwagi przeciwstawić się możnym i próbujący za wszelką cenę doprowadzić kraj do porządku, Aleksander podpisał konstytucję, a w roku następnym wysłał poselstwo z propozycją pokoju do Pragi.

​

Nowy król nie odziedziczył talentu wojskowego ani politycznego po swym ojcu. Choć pod bronią nadal miał kilkanaście tysięcy ludzi, zdecydował się na podpisanie pokoju. Bez dłuższych negocjacji zrzekł się tego na czym tak zależało wrogowi – zniósł stosunek lenny wobec Śląska. Następnie król postanowił wybrać się osobiście do Kijowa na zaproszenie Włodzimierza II.

W drodze na Ukrainę nie cieszący się nigdy dobrym zdrowiem Aleksander Jagiellończyk zmarł. Być może dobrze się stało – jak mawiano: dogodnie i według czasu ze świata ustąpił, pierwej aniżeli Polskę i Litwę wszystką roztrwonił. Pochowano go nie w Krakowie obok krewnych lecz w katedrze wileńskiej. Choć nie mówiono o tym oficjalnie, jasnym było, że w ten sposób panowie polscy zemścić się chcieli za porażki dyplomatyczne i wojenne.

​

Gdy tylko do Krakowa dotarły wieści o śmierci Aleksandra do korony przymierzony był kolejny z synów Kazimierza IV – Zygmunt wydający się znacznie silniejszy i mądrzejszy od starszego brata. Nim go jednak powołano rada regencyjna zadecydowała o wysłaniu wszystkich nie rozwiązanych oddziałów na Ukrainę. Szlachta chciała sobie w ten sposób zagwarantować ekwiwalent za utracone wpływy ze Śląska. Po odbiciu z wrogich rąk Pińska oraz wygraniu bitwy pod Brześciem, Polska podpisała z upokorzonym Włodzimierzem II pokój, który oddawał jej Podole oraz Ziemię Czernichowską. Nie były to wprawdzie tereny uposażone w zasoby czy wspaniałe miasta, ale posiadające żyzne gleby, które zdawały się przydatne zważywszy na poprawiającą się koniunkturę na zboże.

​

Elekcja Zygmunta, człowieka dość skromnego i dotychczas bez większych sukcesów dokonała się 8 grudnia 1506 roku. Jagiellon odziedziczył po swych przodkach nie tylko wielki kraj, ale i równie ogromne problemy. Oprócz wrogości sąsiadów króla trapiło zacofanie państwa. Niby w chwili objęcia tronu Zygmunt miał pewne fundusze zaoszczędzone przez poprzedników, jednak wiedział, że Polsce z każdym rokiem będzie coraz trudniej rywalizować z innymi krajami, zwłaszcza z zachodu. Aby poprawić ten stan pierwszą dekadę swych rządów król poświęcił inwestycjom w całym kraju. W okresie tym ciągle powstawały nowe młyny, tartaki, kuźnie, browary i warsztaty, co zaowocowało sporym wzrostem gospodarczym*.

Tuż po koronacji nowy monarcha zmuszony został do wszczęcia wojny. Rycerstwo polskie ruszyło na Księstwo Połockie, osłabione przez konflikt z Państwem Moskiewskim. Wasyl II miał wyraźną ochotę na sprzątnięcie tego małego państwa sprzed nosa Polsce i Litwie. Na szczęście, w związku z wojną zaczepną Tatarów przeciw Moskalom, książę musiał porzucić oblężenie. Sejm chciał szybko wykorzystać zaistniałą sytuację i zająć Ziemię Połocką. Casus belli było bezsporne – Unia nadal uważała Połock za swoje dziedzictwo, które bezprawnie oderwało się od kraju jeszcze za czasów Jagiełły. Armia bezproblemowo zdobyła wycieńczone przez poprzednich najeźdźców miasto 30 grudnia. Książę Borys II nie widząc sposobu wydostania się z opresji chciał się nawet ukorzyć przed Królem i stać się jego wasalem, jednak panowie polscy chcieli zagarnąć całość bogatych w rudę żelaza terenów. Zygmunt I mógł zacząć nowy rok od świętowania swojego pierwszego sukcesu.

------------------------------------------------------
* Wybudowanie we wszystkich prowincjach warsztatów.

 

ROZDZIAŁ X
1508-1521

Słowa palą, więc pali się słowa:
Nikt o treści popiołów nie pyta.
Ale moja ze Stwórcą rozmowa
Jak Syn Jego – do drzewa przybita!
Niech się gorszy prałacia elita,
Niech się w mękach świat tworzy od nowa!
Lecz niech czyta, kto umie,
niech nauczy się czytać!
Niech powraca – do Słowa!​

Zwiastunem końca lat spokojnych dla Królestwa była śmierć pierwszej żony Zygmunta – Barbary Zápolyi. Księżna litewska zaniemogła po porodzie córki Anny. Monarcha nowej miłości postanowił szukać, podobnie jak ideałów i koncepcji ustrojowych na zachodzie. Wybranką okazała się pochodząca ze znamienitego mediolańskiego rodu Bona Sforza*. Nowa królowa cechowała się nad wyraz silnym charakterem, inteligencją oraz starannym wykształceniem. Bona pragnęła wykorzystywać swe talenty by czynnie wspierać męża w sprawowaniu rządów. Jak się miało później okazać, ta gorliwa postawa miała jej przysporzyć tyle samo zwolenników co wrogów.

W tym samym czasie w Europie rozpętała się prawdziwa burza. Augustiański mnich Marcin Luter w przedsionku kościoła zamkowego w Wittenberdze przybił tablicę z 95 tezami potępiającymi Kościół Katolicki. Czyn ten stał się zaczątkiem do reformacji .

W ciągu kilku lat o Lutrze głośno było na całym kontynencie, a jego nauki przyciągnęły tysiące wiernych. Reformacja szybko dotarła również w granice Królestwa Polskiego. Zygmunt, choć sam był wierny katolickim zasadom, pamiętał o życzliwości jaką otaczał jego dziad Władysław Jagiełło - Jana Husa. Ten brak zdecydowanego działania zaowocował przybywaniem w granice Polski wielu protestantów, uciekających ze swoich nietolerancyjnych krajów.

​

Centrum ruchu luterańskiego w kraju Jagiellonów stał się Lublin. W ciągu następnych lat, pojawili się naśladowcy Marcina Lutra, z których największą sławę na ziemiach polskich zdobył Jan Kalwin. Państwo Zygmunta zyskało sobie wkrótce rozgłos dzięki tolerancji dla heretyków będącej w tamtym czasie ewenementem. Za rządów króla innowiercom nie spadł włos z głowy, poza jednym incydentem. W latach dwudziestych XVI wieku, najwięcej uciekinierów z ogarniętych wojnami religijnymi Niemiec przybywało do Gdańska. Pruskie mieszczaństwo żądało własnych świątyń oraz respektowania ich praw, czego nie chciała katolicka polonia. Nieuniknione były konflikty, które w końcu doprowadziły do tumultu i wygnania większości niemieckojęzycznej ludności z Gdańska.

​

Nie tylko Protestanci obrali na początku XVI wieku Polskę na swój azyl. W wielu, wydawałoby się nowoczesnych krajach dochodziło do coraz częstszych pogromów ludności żydowskiej, którzy chronili się w państwie Jagiellonów. Zygmunt był całkowicie konsekwentny w swej tolerancji ściągając z Judaistów obowiązki płacenia specjalnych podatków czy też noszenia przez nich wyróżniającego ubioru**. Taka polityka polskiego króla bardzo się opłaciła. Wnet w granicach kraju egzystowała większość europejskich Żydów, a wśród nich setki rzemieślników i znakomitych kupców.

​

Niebawem spora część polskich miast stała się kalwińska bądź luterańska, co podburzało ortodoksyjnych Katolików, jak i sąsiednie kraje. Szczególnie pogorszyły się stosunki z papiestwem. Zygmunt I postanowił jednak, że znajdzie złoty środek, który pozwoli mu zachować tolerancję i jednocześnie naprawić relacje z Państwem Kościelnym. Środkiem tym miała być zorganizowana polskimi siłami krucjata przeciw Muzułmanom. Propozycja króla spotkała się z entuzjazmem na sejmie walnym w Piotrkowie. Szlachta, której część przeszła na kalwinizm wiedziała, że alternatywą dla krucjaty pozostaje kontrreformacja.

Zygmunt Jagiellończyk jako władca pragmatyczny, wcześniej już wyprosił na Królestwie Portugalii możliwość stacjonowania w tamtejszych portach polskich statków. Stamtąd armia pod dowództwem hetmana Kazimierza Patkula miała zostać przetransportowana przez Morze Śródziemne do Trypolitanii. Zgodnie z przewidywaniami oficjalną wojnę Polsce wypowiedzieli główni obrońcy Islamu – Imperium Osmańskie.

​

Wiosną 1520 roku polskie okręty wyładowały w Trypolitanii, wysadzając 12 tysięcy rycerstwa pragnącego rozgromić innowierców ku chwale królestwa i Boga. Armia Patkula miała z pewnością znacznie prostsze zadanie do wykonania niż krzyżowcy sprzed kilku wieków – udało się uniknąć groźnych epidemii, a wielkie połacie północnej Afryki znajdowały się pod protektoratem chrześcijańskiej Kastylii. Te czynniki zadecydowały o szybkim zdobyciu Trypolisu. Szejk Muhammad III zbiegł do miasta Sirt, które zostało zdobyte miesiąc później, właściwie bez napotkania większych trudności. Negocjacje z uwięzionym Muhammadem prowadził z upoważnienia króla Zygmunta, Kazimierz Patkul. Polska nie anektowała całego państwa wroga, lecz przyjęła hołd lenny oraz zatrzymała śródziemnomorski port Sirt.

​

Wydawało się, że polska krucjata odniosła sukces. Pewnie by tak było, gdyby nie Turcy, którzy z impetem najechali Polskę i Litwę z wschodniego kierunku. Przewaga liczebna wroga była przytłaczająca – przynajmniej pięciokrotnie przewyższała gotowe do walki oddziały Chrześcijan. Mimo tej dysproporcji udało się doprowadzić do wyrównanej bitwy pod Myrhorodem. Turcy nie wyszli naprzeciw rywala, lecz skutecznie ich podchodzili, powoli męcząc Polaków. W trakcie samej potyczki, do strony tureckiej dołączyły liczne czambuły tatarskie. W trakcie jednego z podjazdów zginął śmiertelnie raniony hetman Michał Korybut Lubomirski. Zaraz po tym, na pozbawione dowódcy odziały ruszyli Muzułmanie, niemal doszczętnie je niszcząc. Porażka ta oznaczała już drugi przegrany konflikt polsko-turecki. Sułtan Muhmad II za wycofanie swoich hord zażądał od Zygmunta I haraczu w wysokości 75 tysięcy dukatów.

​

------------------------------------------------------
* Mariaż z Mediolanem.
** W rzeczywistości doszło nawet do tego, że Zygmunt Stary dokonał pierwszej w Polsce nobilitacji Żyda.

 

ROZDZIAŁ XI
1521-1541

Świetne to były dla Polski lata,
Nazwane złotą epoką;
Pod berłem króla rosła oświata,
Kwitły nauki szeroko.
I sławną była polska kraina,
Z oświaty, bogactw i męstwa!
Pytaj się Orszy i Obertyna,
Jakie widziały zwycięstwa?!​

Tuzin mężczyzn siłowało się z nadludzkim ciężarem potężnego dzwonu właśnie co powieszonego w Katedrze Wawelskiej, by wydobyć z niego dziewiczy ton. Stworzony przez znamienitego ludwisarza niemieckiego, miał odtąd bić na wszystkie ważne dla Królestwa okazje. Zygmunt Jagiellończyk specjalnie powrócił wcześniej z wizyty w Państwie Zakonnym by ujrzeć i usłyszeć zamówione dzieło.

Król odwiedzał kraj północnego sąsiada w związku z dokonującymi się w nim poważnymi przemianami. Nie był to już ten sam Zakon Krzyżacki co w wiekach poprzednich. Pobożność stała się jedynie pozorem, a sam Wielki Mistrz nawiązał przyjacielskie kontakty z bluźniercą Lutrem. Ironią był fakt, że w stolicy państwa zakonnego utworzona została pierwsza oficjalna diecezja luterańska, której biskupem został Georg von Polentz – duchowny katolicki. Tej, dokonującej się właśnie sekularyzacji nie chciały uznać przyjazne do tej pory Zakonowi, państwa niemieckie usilnie zwalczające Protestantów. Mistrz Albrecht von Hohenzollern nie mając większego wyboru musiał poszukiwać porozumienia z Polską.

Zygmunt wraz z wiekiem tracił spryt dyplomatyczny i nie bał się angażować kraj w wojnę. Szkoda, gdyż północny sąsiad Polski jeszcze nigdy nie był tak słaby. Zamiast ataku i próby aneksji Zygmunt I wraz z senatem ustalili o przeniesieniu stosunku wasalnego z Zakonu Krzyżackiego na kształtujące się świeckie Prusy Książęce. Uroczyste złożenie hołdu Zygmuntowi I przez Albrechta Hohenzollerna odbyło się 10 kwietnia 1520 roku w Krakowie*.

​

Dwa dni przed Hołdem Pruskim spisano formalny dokument ustanawiający sekularyzowane Księstwo Pruskie, zwany Traktatem Krakowskim.

Szlachta szukająca prostych sposobów na obłowienie była niepocieszona. W najbliższych latach arystokracja miała więcej powodów by stawać w opozycji wobec Zygmunta I. W swoich rządach, za namową żony pytał się o zdanie szlachty tylko wtedy gdy był ku temu zmuszany. Wolał w pertraktacje wchodzić z wielkimi magnatami, których mógł mieć na oku niż z masą szlachecką o różnej inteligencji i kulturze. Kolejnym pomysłem Bony, mającym przepełnić czarę goryczy stała się elekcja vivente rege syna królewskiego Zygmunta Augusta bez pytania arystokracji o zdanie.

W roku 1534 trwała wojna między Królestwem Szwedzkim a Państwem Moskiewskim. Ku zaskoczeniu krajów ościennych Moskale udanie poprowadzili kampanie i zajęli ziemie fińskie wlewając się powoli na Półwysep Skandynawski. Zygmunt Jagiellończyk zauważył swoją szansę na wygraną ofensywę przeciw wschodniemu sąsiadowi. Sejm mający uchwalić podatek wojenny zebrał się pod Lwowem i szybko przekształcił się w regularny rokosz**. Szlachta wyrzucała królowi marną kondycję finansową i militarną królestwa, brak poważnej kodyfikacji prawnej i wreszcie elekcje vivente rege. Jagiellon wiedząc, że cenny czas ucieka z miejsca przysiągł, że tego typu bezprawny wybór monarchy za czasów jego dynastii już nigdy nie będzie miał miejsca. Nad innymi postulatami obiecał się zastanowić na sejmikach zaraz po wojnie, jeśli tylko szlachta wyrazi zgodę na skromną podwyżkę podatków.

​

W maju na dwór Moskiewski przybyło poselstwo polsko-litewskie żądające zwrotu bezprawnie zagarniętego Smoleńska. W tym czasie pospolite ruszenie szlachty zbierało się w Mińsku, a inni posłowie zawiadomili polskich sojuszników o zbliżającym się konflikcie. Armia sprzymierzonych podzielona na 3 główne oddziały, uderzyła na Smoleńsk, Rżew i Chełm. Najważniejsze było zdobycie Smoleńszczyzny. Niedługo po oblężeniu miasta, Moskwa podpisała pośpiesznie status quo ze Szwedami i ruszyła aby odbić twierdzę. Z odsieczą załodze polskiej w Smoleńsku przybyły siły pruskie pod wodzą wasala Albrechta Hohenzollerna. Bitwa pod Smoleńskiem z 1535 roku przeciw zmęczonym długą podróżą Moskalom okazała się wielkim zwycięstwem. Iwan VI musiał ukorzyć się przed Zygmuntem i oddać ziemię Smoleńską.

​

Zdobycie Smoleńska poprawiło nastroje w Polsce i na Litwie, a pozycja króla stała się tak silna, że szlachta nie miała możliwości wyegzekwowania obietnic złożonych przez Zygmunta przed wojną. Monarcha odrzucił między innymi propozycję utworzenia kościoła narodowego, który zniszczyłby jego ciepłe stosunki z papiestwem. Jednocześnie nadal odnosił się przychylnie zarówno do innowierców jak i cudzoziemców. Tolerancja ta przyniosła krajowi nie tylko wielu kupców żydowskich i ormiańskich, ale również artystów oraz bogaczy protestanckich, którzy sporo zainwestowali w kraj***.

Nie sposób przecenić roli pary królewskiej w rozwoju naukowym i kulturalnym państwa. Przykładowo w roku 1540 Zygmunt z własnej kieszeni zafundował męską Kapelę Rorantystów****, działającą przez długi czas na dworze wawelskim. Śpiewy zespołu uświetniły ślub córki króla Anny z księciem Transylwanii Edwardem I Harteneckiem. W tym samym okresie dobrze się wiodło Uniwersytetowi Jagiellońskiemu, którego rektorem był przyjaciel rodziny królewskiej Maciej z Miechowa. On sam przyniósł wiele europejskiej kartografii tworząc wiarygodne mapy Europy Wschodniej, terenom zajętym przez Moskwę, Tatarów i dalszych. Jego prace wydają się jednak nieznaczące przy dziele Mikołaja Kopernika pochodzącego z Torunia. Astronom w swojej książce „De revolutionibus orbium coelestium” zapewniał, że Ziemia krąży wokół Słońca!***** Szok był to dla ówczesnych nie mały. Papiestwo się buntowało, król jednak niewiele sobie z tego robił. Miał większe problemy, związane z wieściami spod zachodnich granic królestwa.

​

------------------------------------------------------
* W grze, tak naprawdę już kilka lat wcześniej Zakon przemienił się w Prusy.
** Kilka buntów w owym czasie wybuchło
*** Za Zygmunta użyto wielkiej ilości decyzji prowincjonalnych oraz wzniesiono w każdym mieście warsztat.
**** Jako decyzja „Zbudowanie nowego pałacu”
***** Dwukrotnie przesunięcie suwaka innowacyjności

 

ROZDZIAŁ XII
1541-1563

Patrzą na nas z portretów, kryją się po księgach,
Na gniew nasz obojętni w tej ponurej dobie,
Że się naszą mizerią płaci ich potęga,
Bo za życia - zwykli myśleć tylko o sobie.​

Sędziwy Zygmunt wiosną 1541 roku przyjął na Wawelu poselstwo sprzymierzonej Republiki Nowogrodzkiej. Dyplomaci prosili polskiego króla o pomoc w odparciu bezprawnego ataku ze strony Księstwa Moskiewskiego. Monarcha nie chciał angażować się w wojnę, lecz ku namowie doradców, którzy widzieli sporą szansę na wygranie tej wojny, postanowił wypełnić zobowiązania sojusznicze. Pospolite ruszenie błyskawicznie zebrane na kresach w czerwcu gotowe było to uderzenia na Moskwę.

​

Plany Zygmunta rozsypały się niczym domek z kart zaraz po przekroczeniu wschodniej granicy. Ladislav III, którego panowie polscy uważali za przyjaciela, napadł na bezbronną Polskę. Rozpoczęła się wojna polsko-czeska. Król ewakuował się natychmiastowo na Litwę. Małopolskę, Wielkopolskę i Pomorze Czesi opanowali w ciągu kilku miesięcy. Wtem do wojny wkroczyli Litwini i Prusacy. Do pierwszej bitwy doszło pod Białymstokiem. Niestety, mimo przewagi liczebnej Litwa doznała klęski. Do końca roku Zygmuntowi udało się wytargować status quo z księciem moskiewskim Semenem II i zawrócić swoje wojska.

​

Polacy po raz pierwszy natrafili na wroga, gdy ten przekraczał granicę Wielkiego Księstwa. W kilku mniejszych potyczkach udało się oddalić niebezpieczeństwo od Litwy. Dalej, armia hetmana Augusta Lisowskiego podeszła pod obleganą Warszawę. Tam doszło do sromotnej i hańbiącej klęski – ponad trzydzieści tysięcy rycerstwa nie dało rady Czechom w sile ledwie dziesięciu tysięcy ludzi. Nie było rady, król musiał zdać się na łaskę Ladislava III i oddać zachodniemu sąsiadowi wielką część ziem polskich, a w tym takie miasta jak Poznań, Lublin i Warszawa.

​

Pokój podpisano w 1546 roku w Lublinie. Zygmunt Jagiellończyk, który przez całe swe życie służył państwu lepiej niż dobrze, umarł w wielkiej zgryzocie. To co tak skrupulatnie budowali jego przodkowie, zostało zniszczone w ciągu kilku lat. Na łożu śmierci po wielekroć powtarzał swemu synowi, by nie bał się wojny i reformował armię. By starał się zacieśnić unię i wspólnie pokonać wrogów.

​

Sam Zygmunt August Jagiellończyk również nie przynosił ulgi swym rodzicom. Ożenił się dla dobra państwa z Elżbietą z Habsburgów*, jednak już w roku następnym udał się na polowanie w towarzystwie Barbary Radziwiłłówny, wdowy po Stanisławie Gasztołdzie. Plotki rozeszły się bardzo szybko - szlachta następcę tronu obśmiewała, a Bona się śmiertelnie na syna obraziła i wróciła do Italii. Elżbieta Austriaczka szybko zmarła, na wskutek choroby i Zygmunt August mógł niedługo po koronacji, to jest w roku 1548, związać się ze swą miłością. 17 kwietnia nowy król wprowadził Barbarę na dwór królewski jako swą małżonkę.

Z małżeństwa cieszyli się oczywiście Radziwiłłowie. Nietrudno było im wpływać na króla i dbać przez dwór o swoje dobra. W ten sposób już w roku 1549 Mikołaj Rudy, pan na Birmach i Dubnikach przekonał Zygmunta Augusta do zdobycia ekwiwalentów za straty jego ojca. Polska graniczyła w owym czasie z dwoma niewielkimi i krnąbrnymi państewkami. Pierwszym było Księstwo Kijowskie od czasów Jagiełły uważające się za osobny byt państwowy i nie myślące ukorzyć się przed Krakowem. Kwestię drugą stanowiła nadmorska Ryga. Monarcha zezwolił na zdobycie Kijowa oraz Inflantów, co nie było specjalnie trudnym zadaniem. Ukraina znikła z mapy Europy, na powrót stając integralną częścią państwa Jagiellonów, natomiast Albrechta Astikasa z Rygi przymuszono do złożenia hołdu lennego królowi polskiemu.

​

Przyznać trzeba, że owe ofensywy dla osłabionej Polski były pomocne. Nowe dochody przynajmniej częściowo załatały dziurę w skarbcu państwa po stracie bogatych prowincji na zachodzie. W następnych latach Zygmunt August ciągle planował wojnę z Królestwem Czeskim. Nie przewidywał konfliktu w najbliższym czasie. Wiedział, że aktualnie Polska jest skazana na porażkę – Czechy zajmowały ziemie wschodniej Rzeszy, zachodniej Polski, część Austrii oraz połowę dawnych Węgier. Postanowił pracować nad zjednoczeniem Polski z Litwą, szukać nowych sojuszników i reformować armię, wedle życzenia swego zmarłego ojca i czekać na odpowiedni moment. Sam Zygmunt August nie posiadał co prawda talentów militarnych, lecz sprowadził na dwór wielu znakomitych oficerów, którzy mieli poprawić stan polskiego wojska.

​

Reformy trwały długo, kończąc się ostatecznie dopiero w roku 1563 przyjętymi przez sejm ustawami o stworzeniu stałej armii zaciężnej. Było to tak zwane wojsko kwarciane**, utrzymywane z czwartej dochodów uzyskiwanych z dóbr królewskich. Prawie 900 tysięcy dukatów Zygmunt August zainwestował w okolicach Połocka, tworząc sieć warsztatów mających zbroić wojsko polskie***, w tym odlewając nowoczesne kolubryny. Trzon nowej armii stanowiła już nie piechota, a 20 tysięcy kawalerii, której podstawą było kilkanaście chorągwi husarskich. Liczba ta miała w czasie wojny ulegać nawet podwojeniu, wspomagana przez pułki szlacheckie i pospolite ruszenie.

​

Już niebawem zmodernizowane wojsko miało ruszyć by zdobyć sławę.

​

------------------------------------------------------
* Mariaż z Austrią.
** Event przesuwający suwak ku polityce ofensywnej i przeznaczenie znacznej części dochodów państwa na technologie wojskową.
*** Wytwórnia broni w prowincji Połock.

 

ROZDZIAŁ XIII
1563-1572

Z krwi Jagiellonów król to ostatni,
Co włada Polskiej krainie.
Litwę i Polskę łączy w ślub bratni,
Pamiętną unią w Lublinie.
Zwycięską wojnę wiedzie z Moskalem,
Od Prus hołd lenny odbiera;
Poczem, z ogromnym narodu żalem,
Zygmunt w Knyszynie umiera.​

Epopeja husarska rozpoczęła się w roku 1563. Na sejmie w Przemyślu zadecydowano o wypróbowaniu tworzonych armii na Tatarach. Czesi stali właśnie u szczytu potęgi, podobnie jak Brandenburgia, której król cesarzem obwołany został. Na Moskwę znowuż żadnego godnego casus belli Polacy znaleźć nie mogli. Z tego też powodu Zygmunt August nakazał zaatakowanie niewiernych mieszkańców Krymu, do czego z chęcią przyłączyli się Prusacy.

Muzułmanie nie mieli najmniejszych szans i po niecałym roku wojska Polskie znalazły się na brzegach czarnomorskich. Co było do przewidzenia bronić Krymu postanowiła Złota Orda. Wielki chan wysłał na zachód wszystkie hordy, jednak nie budziły one już tego lęku co przed wiekami. Niewierni, w małych mobilnych oddziałach byli równani z ziemią, póki rycerstwo Polskie nie ogarnęło całego terytorium wroga. Zwycięstwo było przytłaczające – Złota Orda została niemal bez wojsk i chan Jalal Al-Din musiał ukorzyć się przed Jagiellonem prosząc o łaskę. W zasadzie ją dostał, Zygmunt August nie pragnął zatrzymywać ubogich stepów wschodu i rozkazał oswobodzenia chrześcijańskich księstw Mołdawii i Smoleńska.

​

Szlachta polska oraz litewska świętowały zwycięstwo hucznie podczas najbliższego sejmu. Optymizm panował taki, że możni z własnej kiesy zafundowali dwa obozy poborowe w Lublinie oraz w Mińsku, a już dwa lata później jednogłośnie zadecydowano o przystąpieniu do kolejnej wojny. Książę Borys I wszedł w niefortunny konflikt z Imperium Osmańskim, co doprowadziło jego kraj do skrajnego wyczerpania. Nie umknęło to Polakom, którzy nie mogli nie wykorzystać nadającej się okazji do zdobycia jeszcze większego prestiżu.

​

Wojska polsko-litewskie przekroczyły wschodnią granicę zaraz po wycofaniu się Muzułmanów. Litwini bardzo szybko rozpoczęli oblężenia Wiaźmy i Rżewia, natomiast husaria ruszyła by oczyścić drogę do stolicy. Pod Moskwą stoczyli z Moskalami dwie potyczki, obie bezsprzecznie wygrane.

​

Borys I w podpisanym w swoim pałacu pokoju zobowiązał się zrezygnować ze wszystkich roszczeń dotyczących ziem polskich i litewskich, w tym do Smoleńska. Zygmunt II August dzięki wspaniałym nastrojom mógł się skupić na swoim nadrzędnym celu.

Posłowie polscy od pewnego czasu podnosili sprawę unii realnej między oboma krajami. Wygrana wspólnie wojna na wschodzie przekonała wielką część możnych litewskich do ciaśniejszego zbratania się z Polakami. W dodatku małżeństwa króla okazały się bezowocne, co zapowiadało schyłek dynastii Jagiellonów, łączącej od pokoleń oba kraje. Zygmunt August przy poparciu sporej części panów krakowskich zdecydował się na ostateczny krok na sejmie w roku 1569. Po bardzo burzliwych naradach, w których monarcha okazał się twardym przeciwnikiem, doszło w końcu do porozumienia. 1 lipca posłowie podpisali akt unii lubelskiej tworzący Rzeczpospolitą Obojga Narodów, nowy twór państwowy obejmujący obszar ponad miliona km2, który zamieszkiwało 14 milionów ludzi.

​

Ciężar znaczenia politycznego po roku 1569 zaczął się wyrównywać. Wilno wiele na znaczeniu nie straciło i stało się drugą, niemal tak samo ważną stolicą Rzeczpospolitej*. Było to ważne zwłaszcza, że zachodnie ziemie nadal poćwiartowane były przez wrogich Czechów. Mający coraz większy wpływ na rzeczywistą politykę Radziwiłłowie przewyższali arystokratyczną kulturą panów polskich i postarali się nawet o tytuł książąt świętego cesarstwa rzymskiego**. Nie było to bez znaczenia – przedstawiciele najznamienitszych rodów coraz częściej utrzymywali kontakty z arystokratami największych krajów Europy co zaowocowało przyjmowaniem przez kulturę polską oraz litewską wzorców zachodnich.

​

Pod koniec rządów Zygmunta Augusta doszło jeszcze do ostrego zatargu z Gdańskiem. Silna w tej miejscowości rada miejska postanowiła nie wpuścić komisji koronnej, która zbadać miała okoliczności pewnych incydentów. Na najbliższym sejmie radni przeprosili króla za swoje zachowanie, jednak monarcha nie mógł sprawy puścić płazem i wykorzystał sytuację do narzucenia wybrzeżu większej kontroli***. Podpisane wkrótce zostały konstytucje gdańskie, zwane popularniej statutami Stanisława Karnkowskiego, znacznie ograniczające samowolę bałtyckiego portu.

Przez kilka ostatnich lat, aż do 1572 Jagiellon poważnie chorował. Miał nadzieje, że uda się dożyć sędziwego wieku i jeszcze spłodzić syna, niestety nie było mu to dane. W Knyszynie, gdzie akurat monarcha rezydował, dobra które miał przy sobie zostały rozkradzione co ukazało jak bardzo był on samotny. Świętosław Orzelski napisał:
„Po skonaniu Króla taki okropny widok opuszczenia przedstawiał nieboszczyk, iż nie było czym przykryć nagi trup jego.”

------------------------------------------------------
* Prowincję uczyniłem kolebką narodową.
** Dołączenie kilku prowincji do Świętego Cesarstwa
*** Przesunięcie suwaka centralizmu