Kronika Białego Orła [CK2]

Zapraszam na kolejny odcinek Kroniki. Dzisiaj, poza nowym królem, chciałbym zaprezentować coś co powstało trochę z wrześniowych nudów (od października uczelnia), trochę z inspiracji Tjordem i "Northern Lions", do których link znajduje się gdzieś pod koniec tematu EU4 Minii AAR Corner. Jest to pdfowa wersja Kroniki Białego Orła opatrzona dodatkowymi "współczesnymi" komentarzami. Póki co jest tam okres do końca XII wieku, ale niedługo pewnie będzie całe średniowiecze. Zapraszam do zerknięcia

https://drive.google.com/file/d/0B_n4WzHdDZw7TE96TFd1SGpUdjQ/view?usp=sharing



Zygmunt I (1450 - 1474)
Z bożej łaski król Polski, wielki książę Litwy, Halicza i Wołynia, pan i dziedzic Pomorza



Burzyć się poczynały stany królestwa polskiego, przeciw mocy Zygmuntowej. Podsycali zaś owe niepokoje i ruchawki krewniacy królewscy, to jest Jan i Siemowit, z Piastów sieradzkich oraz łęczyckich, pochodzący. Trzeba wszak wiedzieć, iże zmusił brat Zygmuntowy, to jest czwarty Kazimierz, owe domy starożytne, do ukorzenia się przed majestatem swym i liczne wsie, folwarki i majątki im odebrawszy, swym zausznikom i doradzicielom przekazał. Tak oto za podburzeniem Janowym i Siemowitowym wielkie zaczęły oburzenia powstawać na ziemskich sejmikach, które to sejmiki od czasu piotrkowskich i sądeckich przywilejów w siłę i moc znaczną urastać poczęły. I skorzystać postanowili z rozruchów owych zdradzieccy książęta królestwa, którzy przez część szlachty i magnatów wsparci, po raz wtóry sekretne alianse z królem Węgier nawiązawszy, do wystąpienia przeciw królowi się gotowali.




Takoż w miastach królewskich wrzenie nowe poczęło narastać, takoż pośród patrycjuszami i możnymi kupcami, jak i prostymi rzemieślnikami oraz plebsem. Tak oto w Szczecinie, mieście nie tak dawno przez Koronę dobytym, wszczęły się ruchawki, to zaś za sprawą frakcyi miejskiej rady, przez kupca Mikołaja Czajkę podburzanej. I począł ów rajca nawoływać do mieszczan by ci przeciw królowi swemu powstali i na nowo wierność pomorskiej res publice zaprzysięgli. Należy przy tym powiedzieć, iże był otciec kupca Czajki, jednym z najwierniejszych zauszników szczecińskich konsulów w czasie pomorskiej wojny, przez króla Bolesława zwyciężonej. Zawiedziawszy się zatem o owych rozruchach posłał król zbrojnych swych na Pomorze, Mikołaja Czajkę zaś i jego zwolenników ściąć przykazał ku gawiedzi uciesze. I wzburzenie wielkie wywołały owe wypadki pośród polskie mieszczany, jednakowoż nikt już nie ośmielił się przeciw mocy zygmuntowej wystąpić.
​

Roczniki Królestwa Polskiego, pióra Wincentego Potockiego, arcybiskupa Gniezna, XVI w.​

W roku 1455 wielka księżna kijowska Anastazja posyła swoje wojska przeciw wielkiemu księstwu halicko-wołyńskiemu. Król Zygmunt posyła wojewodę ruskiego, Stefana Rytwiańskiego by rozprawił się z wrogiem. Pod wsią Popławką, w pobliżu Żytomierza, dochodzi do walnej bitwy. Pomimo przewagi liczebnej nieprzyjaciela sprzymierzone polsko-morawskie zwyciężają. Niechętny dalszej wojnie Zygmunt wkrótce zawiera traktat pokojowy, zaś bitwa pod Popławką przechodzi do historii polskiego oręża i stawiana jest na równi z wiktorią krzemieniecką czy bitwą na jeziorze Pejpus.

​

Wojewoda Rytwiański, zawiadomiony od szpiegów o znacznej sile nieprzyjaciela, nie chcąc dla szczupłej liczby swego wojska narazić się na niebezpieczeństwo, umyślił nocą obejść nieprzyjaciela i połączyć się z Morawianami Wratysława z Rożmitalu. Czego gdy jednak dokonać nie mógł (przeciwnicy bowiem, kazawszy pościnać drzewa wszystkie, pozawalali drogi), ruszył, aby orężem otworzyć sobie drogę, z wojskiem ku obozom nieprzyjacielskim, a spotkawszy je pod wsią Popławką, w poniedziałek 24 lipca 1455 roku, bitwę stoczył. W pierwszym zaraz spotkaniu Piotr Jasielski, dworzanin królewski, na wymierzone już kopie nieprzyjaciół, szybko z boku skoczywszy, pomieszał je, tak że wszystkie ciosy chybiły. Za czym rycerze królewscy, pierwszy tworząc zastęp, snadno złamali przednie szyki nieprzyjaciół. Wszelako oni, nie zmieszani porażką, ruszyli znowu do bitwy. Wszczęła się na nowo z obu stron zacięta walka i trwała przeszło trzy godziny. Z jednej i drugiej strony padało wielu trupem, aż wreszcie znużone oba wojska jakby za wspólnym hasłem przerwały bój i cofnęły się do swych taborów. Po chwilowym wytchnieniu wyszły znowu obydwa, i nieprzyjaciel walczył z uporem jeszcze blisko godzinę. Polska piechota uderzyła na prawe skrzydło gęstymi z kusz strzałami. Nie mogąc wreszcie wytrzymać natarcia, z przodu konnicy z boku piechoty, pierzchnął nieprzyjaciel w popłochu. Piechota nieprzyjacielska schroniła się do taborów, zostawionych w tyle obozu, które osłaniały z przodu zasieki ostrokołów. Polacy rozpędziwszy się na koniach wpadli z największą odwagą na te ostrokoły. Wiele wprawdzie koni poprzebijało się i na miejscu padło, ale zasieki zostały wyłamane, a wozy i tabory nieprzyjaciela zdobyte. Zwycięstwo było zupełne. Król Zygmunt, wynagradzając rycerzy, którzy nad innych męstwem się popisali, jako to Stefana Rytwiańskiego, Piotra Jasielskiego i innych trzydziestu, rozdał im zaszczytne rycerskie odznaki.
​

Transakcja żytomierskiej wojny, Anonim​

Książęta Śląska i Litwy zawiązują II konfederację wrocławską i ponownie dążą do zrzucenia zależności lennej od Korony Polskiej. Przyzwane na pomoc wojska króla Węgier rozbijają Polaków, zmuszając Zygmunta do zrzeczenia się zwierzchności nad Śląskiem i Litwą.

Zdarzył Pan Bóg, że ten pierwszy nieprzyjaciel przez brata naszego u Spiskiego Grodu ongiś porażony, do dawnego posłuszeństwa przyszedł. Ale kiedy znowu krzywdami jakowemyś, jakoby mu zadanemu po raz wtóry rozdrażniony, do tego związku i wojny zbuntował się, znowu przyszło osobie naszej przeciwko niemu iść. Nie pomogła nic przegrana wojna wiarołomnemu rebelizantowi, a któremu raz posmakowało nieposłuszeństwo, w nim zawsze zostawa. Starał się o to, aby się zdał pod protekcją króla węgierskiego, który pakt i przysięgi nam nie dotrzymawszy, pierwej wojnę wprowadził i niektóre prowincje posiadł. To nie naszą niedbałością, także omieszkaniem dzieje się, ale tem, że książęta królestwa dopinają prywat swoich.
​

Zygmunt I o II konfederacji wrocławskiej​

W religji nie widać aby się w czem oddalił od Kościoła rzymskiego, chociaż życzyć by należało, aby częściej przystępował do stołu pańskiego, bywał regularniej na mszy i kazaniu, i bez wątpienia należałoby mu być gorliwszym o służbę Boga i o zbawienie swych ludów.



Ułożenie jego jest bardzo miłe i ujmujące, charakter daleki od surowości, ale jest stały i niezachwiany w swych zdaniach i postanowieniach. Mówi nie tylko po polsku, ale po łacinie, po włosku i po niemiecku, każdym z tych trzech jeżyków gładko się tłumaczy, nie jest jednak w mówieniu bardzo obfity, lecz skryty, ostrożny i niedowierzający. W układach okazuje niepospolite zdolności, lecz w swych odpowiedziach wyraża się tak dwuznacznie, że w każdym razie może im nadać zupełnie przeciwne znaczenie, i łatwo pojąć, że ma na celu nie odejmować nigdy nadziei tym, z którymi ma do czynienia, i nic pewnego nie obiecywać, aż póki potrzeba nie zmusi go do wyraźnego wyjawienia swej myśli.




Nie jest bardzo skory do działania ani w pokoju ani w wojnie, chociaż ma w nich wiele do czynienia z potrzeby i obowiązków miejsca, które zajmuje. Tedy gdy przyszło mu zwolnić z feudalnych powinności litewskiego i śląskiego książęcia, nie puścił w niepamięć owych utraconych krain, zali podszeptów doradców swych usłuchawszy, pchnął przeciw buntownikom rycerstwo swe, na powrót część ziem na Śląsku, takoż w Litwie do władzy swej przywracając.
​

Legat papieski Wincenty Carpini o Zygmuncie I​

Przede wszystkim ukochał wszystkich miłośników wiedzy i sztuki, zwłaszcza tych, których z powodu głośnej nauki poczytano za sławnych. Wymownymi świadkami tego mogą być Jan z Norymbergi, myśliciel prześwietny, w Europie wszej sławny, Franciszek Sforza, wielki malarz i artysta, oraz kilku innych najbardziej uczonych mężów, których do Italii i do Niemiec raz po raz posyłał dary, by wreszcie na dwór swój w Krakowie ich sprowadzić.



Utrzymywał również na studiach we Italii wielu, jużto chłopców, jużto młodzieńców, z tego też powodu dwór jego obfitował w mężów uczonych. I posyłał Zygmunt poselstwa swe, nie tylko na najznamienitsze dwory Europy, do Konstantynopola, Paryża, czy też Rzymu, ale również próby podejmował by do dalekich ziem Kitaju dotrzeć, wyprawę przez tatarskie krainy urządzając. I podjęli się owego poselstwa rycerze dzielni, to jest zacni Paweł z Szamotuł i Zbigniew Lisowski, o nich wszakże słuch wszelki i wieści po wieki zaginęły.
​

Roczniki Królestwa Polskiego, pióra Wincentego Potockiego, arcybiskupa Gniezna, XVI w.​

Małżeństwo króla Kastylii Filipa de Alba z królową Leonu rozpoczyna nowy rozdział w historii Iberii. Powstałe królestwo Hiszpanii wkrótce wyrośnie na jedną z największych potęg Europy.


Zygmunt I umiera z powodu rany odniesionej na polowaniu. Koronę otrzymuje Mieszko, szósty król polski tego imienia.​

 

Mieszko VI (1474 - 1498)
Z bożej łaski król Polski, wielki książę Halicza i Wołynia, pan i dziedzic Pomorza



​

I. Królestwo Polskie i Wielkie Księstwa Halickie i Wołyńskie mają być złączone i spojone w nierozdzielne i jednolite ciało, aby był jeden lud, jeden naród, jedno braterstwo i wspólne narady, a nad tym ciałem jedna głowa i jeden król.​

II. We wszystkich przeciwnościach my obojga państw prałaci i panowie nawzajem posiłkami winniśmy wspomagać się, wszystkimi siłami i zasobami, jak to ze wspólnej narady wypadnie – szczęście i nieszczęście jako wspólne uważając.​

III. Moneta równego kształtu i jednakowej wagi wszędzie w obu państwach ma być ustanowiona według wspólnej umowy i ugody.​

IV. Wszelkie przymierza, przedtem z kimkolwiek zawarte, tak długo mają być przez obie strony zachowane, jak długo w niczym nie będą przekraczały praw i pożytku królestwa i wielkich księstw.​

V. Panowie posłowie wielkich księstw halickiego i wołyńskiego przysięgną, przyrzekną i zobowiążą się wszystko, co ułożone, dochować pod czcią i wiarą i dadzą zapisy z przewieszeniem pieczęci na niniejszy układ, który swojego czasu będzie utwierdzony przez wszystkich prałatów, baronów, szlachtę, bojarów halickich i wołyńskich, dokumentem, pieczęciami i przysięgami.​

Z unii przemyskiej, zawartej pomiędzy stanami Królestwa Polskiego i Wielkich Księstw Halickiego i Wołyńskiego, 1 Kwietnia 1475 roku​

Przeciw wielkiemu księciu Kijowa kiedy Inflantczycy pragnęli wystąpić orężnie, odwodził ich od tego król polski Mieszko. Mądrze i umiarkowanie odradzał im szukać starcia z księżną, którą wzmogły liczne zwycięstwa, zanimby – mało wyćwiczeni w boju sami – nie postarali się o posiłki wprawnych w boju żołnierzy z Polski. Niechby też niewiele pokładali nadziei w Rusinach do swego państwa należących lub jemu podległych, którzy dla odmienności wyznania byli im nieprzychylni i gotowi, w razie walki z Kijowem, przyczynić się raczej do zguby niż do zwycięstwa Inflantczyków. Chętnie tych słów mądrzejsi i rozważniejsi słuchali, uznawszy, że król prawdę mówił i przepowiadał.


​

Zali wojna choć w czasie odwleczona, przyszła w końcu niosąc za sobą ogień i pożogę. Takoż, gdy pchnęła księżna Anastazja bojarów swych i rycerzy przeciw inflanckiemu Stefanowi w sukurs przyszedł mu król polski Mieszko, zawarte ongiś aliansa respektując i wypełniając. Ruszywszy zatem na odsiecz Inflantom spotkał się był Mieszko ze stefanowymi u Mińska, gdzie bitwę srogą Rusi wytoczywszy, wiktorię odniósł, miasto z nieprzyjacielskiego oblężenia ratując. Ruszyli tedy polscy rycerze ku stolicy wrażej. I stanąwszy pod Kijowem wiosną Anno Domini 1482, mury jego z bombard przykazał Mieszko ostrzeliwać. Gdy zaś usiłował bojar kijowski, Andrzej Wantuk, miastu z odsieczą przyjść, zgubę jeno spotkał, a wiele Rusi owego dnia w Dnieprze potonęło. ​

Roczniki Królestwa Polskiego, pióra Wincentego Potockiego, arcybiskupa Gniezna, XVI w.​

Wojsko nieprzyjacielskie trwa jeszcze w oblężeniu grodu newelskiego; jest przy nim, syn wielkiej księżnej młodszy i kilku wodzów, którzy już nieraz próbowali zamek szturmować, podkładając także ogień pod mury, które są drewniane. Tam zawsze uczciwej doznali odprawy ze startą wielu ludzi; często też piechota nasza, którą tam na żołdzie w liczbie 800 ludzi trzymamy, wraz z szlachtą i mieszczaństwem wycieczkami wroga trapi, tak że nieraz aż do namiotów nieprzyjacielskich docierają, i tak stoczywszy szybką bitwę, szczęśliwie wracają do zamku, obładowani znakami nieprzyjacielskimi i zdobyczą po zabitych. Teraz już nieprzyjaciele stanowiska swoje dalej od grodu odsunęli, aby tych, których orężem wziąć nie mogą, głodem przycisnąć. Właśnie też przybył jakiś pisarz z Moskwy bodaj, gdzie wielka księżna z dworem siedzi teraz, i wszyscy widocznie posmutnieli, jakby jakąś nowiną przygnębieni. Przypuszczają, że albo wielka księżna umarła, albo ludzie jej czy też może sprzymierzeni Szwedzi to od Inflantczyków, czy od naszego rycerstwa zostali pokonani. ​

List Seweryna Dydyńskiego, dowódcy obrony Newla, do wojewody lubuskiego Bogusława Lachowicza​

Władysław Turowski, książę litewski zdołał uniezależnić się od Krakowa po zwycięskiej dla buntowników konfederacji wrocławskiej. Po tym jak zmarł nie zostawiwszy po sobie męskiego potomka, książęcy kołpak objęła jego córka, jednakże prawdziwa władza leżała na Litwie w rękach potężnych urzędników dworskich i magnatów. Kraj został rozdarty walką między partią propolską pod wodzą Jerzego Halickiego, kasztelana Wileńskiego, a partią prokijowską prowadzoną przez skoligaconego z ruskim bojarstwem Nikodema Wantuka. Wkrótce doszło do eskalacji konfliktu, Wantuk oraz księżna zostali zamordowani, zaś kołpak wielkoksiążęcy na powrót zaoferowano królowi Polski.

My Mieszko z łaski Bożej król Polski, wielki książę Halicza i Wołynia, pan i dziedzic Pomorza obwieszczamy wszystkim przez treść niniejszego dokumentu, że gdy Jerzy kasztelan wileński, Kazimierz depozyt i kanclerz Brasławski, i Włodzimierz koniuszy miednicki, przybywszy przed nasze oblicze z ramienia wszystkich mieszkańców wielkiego księstwa Litwy, prosili nas pokornie o łaskawe przyznanie im niżej wymienionych artykułów, my, skłonieni prośbami ich, a raczej mieszkańców wielkiego księstwa Litwy, przyjmujemy je i przyrzekamy w dobrej wierze, bez żadnej chytrości i obłudy słowem naszego królewskiego majestatu co następuje: Jeżeli z wyroków Bożych wypadnie nam czasem wstąpić w prawe władanie wielkim księstwem litewskim, nie będziemy ani my ani nasi spadkobiercy w czasie rządów w tym księstwie pobierać od mieszkańców jego żadnych nowych danin i podatków, lecz zadowolimy się temi, które starodawnym zwyczajem płacą, lub co do których jest wiadomo lub się okaże, że do skarbu i prawa książęcego należą.



Chcąc wykorzystać zaangażowanie króla na Litwie potężne rodziny magnackie Oleśniccy oraz Czarnieccy podnieśli rokosz przeciw królowi, chcąc osadzić na tronie jego młodocianego syna Kazimierza. Klęski rokoszan bod Wieluniem i Suwałkami przesądziły o losie buntowników.
​

Podobnież, gdy się nam zdarzy w jakimkolwiek czasie podróżować po tem księstwie, nie będziemy zajeżdżać z dworem do dóbr prałatów, kościołów, klasztorów, ani też szlachty królestwa, oraz ludności do nich należącej, wbrew ich woli ani też nic od nich z tego powodu żądać nie będziemy. Gdybyśmy zaś dla znalezienia gościny gdzie indziej udać się mogli, wtedy naszym nakładem i za nasze pieniądze postaramy się o żywność i wszystko, co potrzeba. Wreszcie gdy rządów naszych lub naszych następców wypadłoby czynić wyprawę wojenną poza granice księstwa, naówczas wszystkie szkody, jakie by mieszkańcy tego księstwa ponieśli, udając się na taką wyprawę z nami lub z którymi z naszych następców, albo też pozostając w służbie ich lub naszej, w zupełności wynagrodzimy.


Nieudany rokosz Oleśnickich i Czarnieckich został wykorzystany przez króla na sejmie w kolejnym roku, kiedy to zdołał podnieść wysokość podatku z łana kmiecego, ustaloną przez przywileje piotrkowskie, z dwóch do czterech groszy krakowskich.
​

Ponadto obiecujemy zachować w ich wolnościach wszystkich książąt, prałatów, kościoły i osoby duchowne, baronów, magnatów, rycerstwo i bojarów, miasta i sioła, ich ludność i mieszkańców, ani też ich wbrew tym wolnościom w czemkolwiek obciążać sami, ani też pozwalać obciążać ich innym w jakikolwiek sposób. Na świadectwo i utwierdzenie tych wszystkich przyrzeczeń wystawiliśmy niniejszy dokument, umacniając go przywieszeniem naszej podwójnej pieczęci.​

Akt Unii Krewskiej, 25 grudnia 1495​

We wdzięcznej pamięci chować będą na wieki wieków stany Królestwa Polskiego dobrego króla Mieszka VI, który tak do wzrostu bogactwa i zacności je wywyższył, jakimi nie były jeszcze nigdy w swej historii. Wszak to nikt inny jak król polski Mieszko do rozwoju i wzrostu handlu był się przyczynił, gmachy dumne i znaczne wznosząc dla kupieckich i rzemieślniczych gildii oraz cechów w miastach rozlicznech. Takoż to król polski Mieszko, port znaczny na Bałtyku do dziedziny swej był przyłączył, to jest Gdańsk, a gdy zaś mieszczanie burzyć się poczęli przeciw niemu i zamieszki w mieście wznieśli, do pokory był ich przymusił.




I to właśnie ów Mieszko za podszeptem swego możnego doradziciela, to jest podskarbiego koronnego Ożarowskiego, Akademiję wspaniałą ufundował był w Krakowie, to zaś na wzór Akademii Platońskiej, w dawnych Atenach ongiś działającej. By zaś zadbać o bezpieczny przebyt polskich miast i siół, fortyfikacyje przykazał wznieść nowe wokół Krakowa i podolskiego Kamieńca, które to fortyfikacyje najsroższemu nawet ostrzałowi z bombard odpór dać były w stanie. By zaś to uczynić, licznych budowniczych i mistrzów z Niderlandów, tudzież Francji był do Polski sprowadził. Aby środki na wszystkie te inwestycyje zyszczyć wolę możnych był powściągnął, cofnąwszy część dawnych przywilejów i wolności, podatki nowe na nich był nałożył, ci zaś choć wzburzeni, nie ośmielili się przeciw królowi swemu i monarsze wystąpić. ​

Relacja Christiana Oldenburga, cesarskiego przedstawiciela w Krakowie, spisana w tydzień po śmierci Mieszka VI
​

Wyprawy portugalskich żeglarzy wzdłuż wybrzeża Afryki, odkrycie Przylądka Dobrej Nadziei, a przede wszystkim odkrycie Nowego Świata przez Portugalczyka Antoniego de Alarcon, zapoczątkowały epokę wielkich odkryć geograficznych i kolonizacji. Hiszpanie rozpoczęli budowę osad na Kubie i Karaibach, zaś Portugalczycy wylądowali u ujścia Orinoko. Do wyprawy do Nowego Świata szykowali się już hiszpańscy konkwistadorzy: Hernan Cortes i Francisco Pizarro...
​

​

Król Mieszko VI umiera w roku 1498 podczas objeżdżania swoich włości na Śląsku Cieszyńskim. Po niemal ćwierci wieku król zostawia koronę Polską swojemu młodszemu bratu, Kazimierzowi.


Polska i jej sąsiedzi A.D. 1498​

 

Kazimierz V (1498 - 1500)
Z bożej łaski król Polski, wielki książę Litwy, Halicza i Wołynia, pan i dziedzic Pomorza





Gdy pomiędzy Kazimierzem królem polskim, a Krystyną szwedzką powstały poróżnienia i niechęci, z przyczyny podejrzeń wzniecanych ustawicznie przez niecnych pochlebców, którzy niweczyli wszelkie usiłowania radców królewskich, starających się łagodzić te królewskie niesnaski, uchwalili wreszcie celniejsi z rady taki środek pojednania, aby obie strony wydały, kto był fałszywym oszczercą. A gdy król równie jak królowa oświadczyli, że tych wszystkich niesnask przyczyną był Konrad Ożarowski, podskarbi koronny, który przez swe plotkarstwo i świergotliwość, rad zdradzać tajemnice cudze, między królem a królową wiele nasiał niezgody i niewinną, pobożną, najczystszych obyczajów niewiastę, królową Krystynę, przed mężem jej, królem Kazimierzem, fałszywa zelżył potwarzą. Oboje królestwo pogodzili się i pojednali zupełnie.




Królowa Krystyna Wazówna

Na żądanie zaś i naleganie królowej Jadwigi podskarbi Konrad, sprawca małżeńskiego poróżnienia, w mieście Wiślicy pozwany został przez prawo. Gdy więc nadszedł dzień naznaczony w sądzie, królowa Krystyna, przez Jarosława Zborowskiego, kasztelana przemyskiego wobec licznego grona panów zebranych dla tej sprawy, wniosła żałobę przeciw Konradowi, że kłamliwym i niepoczciwym oszczerstwem spotwarzył ją przed mężem żądając, aby oszczercę zmuszono do odwołania potwarzy. Konrad ani nie śmiał zapierać się swego występku, wiedział bowiem, że król i wielu panów stawią przeciw niemu jawne świadectwo, ani też opierać się żądaniu królowej (wystąpiło bowiem dwunastu rycerzy, którzy za obrazę jej sławy gotowi byli rozprawić się orężem), sędziowie na nalegania Jarosława Zborowskiego rzecznika królowej, winowajcę skazali na odwołanie potwarzy, tak iżby natychmiast wobec przytomnego grona sędziów obyczajem psów odszczekał swe oszczerstwa. Zaraz więc Konrad musiał, schyliwszy grzbiet, wleźć pod ławę. A jawnym zeznaniu, że fałszem było i niegodziwą potwarzą, co przeciw królowej Krystynie nakłamał, głośno zaszczekał.​

Ze relacji kanclerza wielkiego koronnego, Mieszka Czarnieckiego​

Pierwsze oddziały husarii powstały w Polsce jako lekka jazda, sformowana z uchodźców z Serbii i Węgier. W kolejnych latach znaczenie tej formacji miało wzrosnąć...​

(…) Przybyły zaś owe oddziały raców, czy też usarzy z dalekiego serbskiego kraju. A stało się to ponoć tak, iże Stefan, serbski despota, greckiego cesarza wierny hołdownik, w zatargi i zwady liczne wpadł z serbskimi ślachcicami. Za przyczyną zaś owych dyferencyi stało się tak, iże na banicję skazał był ów despota magnata znacznego, Mikołaja z domu Putników, piętno infamii kładąc na niego. Kądy tylko zawiedział się o tym pan Mikołaj ruszył co koń wyskoczy ku włościom swym rodzinnym, załadowawszy zaś część choć majątku na tabory, dwie setnie zbrojnych zebrał wokół siebie, z czego połowę rzeczeni racowie, tudzież usarze stanowili. Tak oto ruszył Mikołaj w drogę wielce niebezpieczną i karkołomną przez kraje Wołochów i Mołdawian i, jak sam twierdzi, wraz z dniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny Anno Domini 1499, przez Dniestr był się przeprawił, takoż w ziemie koronne wjechał. I dotarł ów magnat pod Kamieniec na dwa dni później, przez nikogo, o dziwo, do tego czasu nie niepokojon. I gdy wyległy dwie setnie zbrojnych na kamienieckie pole, dzwony na trwogę bić poczęły, bramy miejskie zamknąć zaś przykazano. Zali nie żywił ów Mikołaj Putnik zamiarów wrażych, tedy o widzenie z moją osobą prosząc, na żołd króla polski, wraz ze zbrojnymi swemi, oddać się był zapragnął.​

Z listu Światosława Wiśniowieckiego, kasztelana kamienieckiego, do marszałka koronnego Radomira Fomenki​

Król Kazimierz V umiera w wieku 38 lat po dwóch lat panowania. Władzę w królestwie jako regentka swojego syna obejmuje królowa Krystyna Wazówna.


Dalsze odkrycia portugalskich i hiszpańskich żeglarzy przyczyniają się do rozpoczęcia epoki kolonializmu. ​

 

Kazimierz VI (1500 - 1536), część 1.
Z bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, halicki, wołyński i gdański, pan i dziedzic Pomorza

​

Pierwszy Rzym upadł na skutek herezji, drugi Rzym – Konstantynopol – na skutek zdrady, trzecim Rzymem jest Kijów, a czwartego już nie będzie.
​

Mnich Filoteusz z Pskowa​

Zaprawdę w wielką potęgę, tudzież sławę urosło kijowskie władztwo odkędy przeszlachetny kniaź Brachisław jarzmo ciężkie, przez sprośnego Tatarzyna przodkom jego narzucone, był zrzucił. Syn zaś jego, to jest kniaź Wasyl bijał się takoż z Tatarami krymskimi, nohajskimi, jak i ze Złotą Ordą oraz wołżańskimi Bułgarami. I wystarczy nam tu powiedzieć o jego panowaniu, iż odzyszczył dla onej jedynejk prawdziwej wiary prawosławnej Suzdal, Kazań oraz Bułgar nad Wołgą, wywyższywszy przeto kijowskie księstwo do chwały i sławy ongiś niespotykanej. Co się zaś tyczy wnuka Wasylowego, to jest kniazia Jarosława Iwanowicza to o zjednoczenie Rusi wszej pod berłem swem począł on wojować i bijał się takoż z Nowogrodem, tak i z Biełoozierzem. I zdobył ów kniaź zacny gród, jako Jarosław dziś znany, który imieniem swym był nazwał. Atoli gdy pomarł przedwcześnie syn Jarosławowy, Iwan, zasię Pan Bóg w niebiesiech powołał kniazia Jarosława do chwały swej, obrali mądrzy bojarowie córę jego, to jest Anastazję Jarosławówną na nową knehini.


Wielki Książę Kijowa Wasyl pod Bułgarem.​

Bijała tedy knehini Anastazja, za wzór swoich przodków obrawszy, Tatarzyna, a odniosła przy tym tryumf tak wielki, iż wkroczyły kijowskie hufce do samego Saraju, Sarkelu, tudzież Astrachania, po wieki wieków ze Złotą Ordą się rozprawiwszy. Atoli, choć wiodło się krześcijanom prawowiernym w dalekich wschodnich krajach, odpłacili byli to klęskami w zachodzie. Tak oto, kądy posłała dobra knehini bojara Filipa Woronina, przeciw Polsce, to klęskę wielką zadali mu wojewoda Rytwiański i Stefan z Rożmitalu pod Popławką w kraju żytomierskim. Gdy zaś otrzymał bojar Andrzej Wantuk poruczenie by dla Rusi, ze swijską pomocą, Nowogród Wielki odzyszczyć, który w rękach króla Liwów Stefana znajdował był się, to po raz wtóry klęskę z rąk rycerzy inflanckich i lackich był poniósł. Tedy kądy pomarła knehini kijowska Anastazja, obrali bojarowie na władczynię swą, córę jej, to jest Swietłanę. A, iże była w owym czasie Swietłana dziecięciem jeszcze to przejął władztwo w imieniu jej kijowski metropolita, tudzież bojarowie najznaczniejsi. I wykorzystała ową słabość Kijowa przebiegła lacka królowa, to jest Krystyna szwedzka. I ruszyły polskie hufce na ziemie ruskie, ogień i pożogę niosąc, wszystko zaś na drodze swej paląc i samego świętego Kijowa dobywając i łupiąc go okrutnie. I zajęli Polacy w onem czasie księstwo turowskie, i z przeklętych rąk swych nie wypuścili już go.



Całkowite rozbicie wojsk kijowskich pod Mozyrzem przyczyniło się do pełnego sukcesu Królestwa Polski w wojnie turowskiej. Była to jedna z pierwszych bitew, w której na szeroką skalę wykorzystano lekką husarię.​

Tak oto nadszedł po Swietłanie kuzyn jej, to jest Jarosław. I należy w tymże momencie wspomnieć o zdarzeniach straszliwych i smutnych, które w rzymskim cesarstwie miały miejsce w czasie owem, a które to przyczyną i zaczątkiem wszelkich późniejszych zdarzeń i przypadków, które miały miejsce na świętej Rusi się stały. Tak oto zatraciła tamtejsza cesarzowa Irena synów wszystkich w wojnie z kupcami z Amalfi, takoż królem Hiszpańczyków. Przeto gdy pomarła Rokiem Pańskim 1495, kuzyn jej, Manuelem zwan, na cesarza koronowan został. Zali nie miał synów ów Manuel, córę jedynie z nieprawego łoża spłodzoną, która to tron była objęła gdy zamordowan został otciec jej, przez spiskowców i zdradników. Zali nie uznał w mądrości swej niezmierzonej owej uzurpatorki wielki kniaź Jarosław.


Wielki Książę Kijowski Jarosław, koronowany jako Car Wszechrusi.

​

Tedy kądy pobuntowały się ruskie stany z Nowogorodu, Pskowa, Ostrowa i miast innych, licznych jakże, przeciw królowej inflanckiej, ruszył hosudar Jarosław ku krainom owym by we swoje władanie je wziąć. I koronowan został w Nowogrodzie Wielkim przesławny Jarosław na Cara i samodzierżcę Wszej Rusi, Kijów zaś Trzecim Rzymem był obwołał w miejsce Konstantynopola. A stało się to w niedzielę Wielkiej Nocy Roku Pańskiego 1536. Co zaś się tyczy królowej Inflant, to w taki przestrach i lęk niezmierzony na owe wieści popadła, iż do Krakowa samego ruszyła, by tam w protekcję króla Polski oddać się i pomniejszą godność księżnej kurlandzkiej przyjąć. ​

Z kronik Włodzimierza, metropolity Połocka​

Prowadzono tymczasem dalej targi o pokój. Najdłużej targowano się o Turów, gdyż Kijowowi z taką przykrością przychodziło ustępowanie z owego księstwa, jakby to była własna ich ojczyzna. Widząc jednak jak wbrew wszelkim ich oczekiwaniom pod Turowem nie po ich myśli się dzieje, że jesień na schyłku i ma się już ku zimie, przystali wreszcie na wszystko. Z kolei nastąpiły układy o jeńców wojennych, a ich u nas było przednich jeńców kijowskich niemało, Kijów zaś z naszych nikogo niemal znaczniejszego nie miał, przeto żądano imieniem królewskim za jeńców Mińska i Żytomierza, a w końcu spuszczono na sam Mińsk. Kijów jednak więcej ważył sobie posadę niż ludzi i dlatego odłożono tę sprawę na później, do czasu, kiedy obustronnie miano wyprawić posłów do zaprzysiężenia przymierza. Co do armat i sprzętu wojennego, znajdującego się w zamkach, to zgodzono się obustronnie, że to, co było w zamku w chwili zdobycia, ma tamże pozostać, a co kto później przywiózł, wolno mu też i wywieść. Na tych tedy warunkach doszedł pokój dziesięcioletni.​

Marszałek wielki koronny Gustaw Lubomirski o pokoju perejesławskim​

Bunt stanów śląskich przeciw królowi polskiemu został stłumiony w zarodku w bitwie pod Raciborzem. O podżeganie do rebelii podejrzewano księcia śląskiego Rudolfa oraz jego potężnego protektora księcia czeskiego. Doprowadziło to do eskalacji konfliktu, który wkrótce przerodził się w otwartą wojnę między Polską a blokiem śląsko-czeskim.

Przyciągnęliśmy milę pod Pragę do rzek jakowyś, których się kilka schodzi i gdzieś u miasta do Wełtawy wpadają. Patrzemy już Praga. O Jezus! Toć wielkiego coś, by drugi Kraków. (…) Jak powiadają ku końcowi zdaje się już mieć już owa wojna, co ją ślachice i magnaci raciborscy przed laty dwoma wszczęli, bunt podnosząc przeciw Jego Królewskiej Mości Kazimierzowi. I pokarani zostaną, z Bożą wolą zgodnie, Rudolf Wratysławicz, takoż czeskie książątko co go popiera. Słychać już działa nasze, co w Praskie mury dzień i noc walą, a gdy je przemogą to i kampaniję całą pewno zakończą.




A i przyznać trzeba, iże bez wsparcia pospolitaków szukać nie mielibyśmy czego w owym czeskim kraju. Zaiste srogiego nam bobu zadał nam hejtman Heintzel u Opola, potem zaś pod Rawiczem i Trzebnicą. Zali gdy dotarli, spóźnieni, co też nowością nie jest dla żadnego, pospolitacy z kraju wszego i z siłami Jego Królewskiej Mości połączyli się, pożałować przyszło czeskiemu książątku, iże za sprawą Rudolfa zapragnął był się wstawić. I przetrzebiliśmy rycerzy jego wpierw u Lubusza podle Odry, potem zaś u Częstochowy, gdzie i Najświętsza Panienka, rękę swą przenajświętszą do wiktorii przyłożyć chyba musiała. Tak oto stoimy teraz pod Pragą, gdy zaś jej dobędziemy ruszy pewno Jego Królewska Mość, ku Śląsku na powrót, by tam Głogów, Jawor i Świdnicę dla Korony odzyszczyć, zaś z księciem Rudolfem rozprawę ostateczną podjąć.
​

Diaryusz Michała Kopanickiego, towarzysza husarskiego na służbie Jego Królewskiej Mości
​

Zdobycie Pragi przez Polaków zmusiło księcia Czech do wycofania się z wojny. Umożliwiło to królowi Kazimierzowi całkowite skupienie się na walkach na Śląsku. Początkowe sukcesy księcia Rudolfa okazały się krótkotrwałe i po krótkim czasie od zawarcia pokoju z Czechami księstwo śląskie upadło pod naporem przeważających wojsk polskich.​

Przy poparciu korony hiszpańskiej na ekspedycję do nowego świata wyruszyli, wraz z nielicznym wojskiem oraz rozmaitymi awanturnikami i osadnikami, dwaj konkwistadorzy. Hernan Cortes ruszył na podbój państwa Azteków, zaś Francisco Pizarro rozpoczął walkę z Inkami. Efektem tych wypraw stało się całkowite podporządkowanie Hiszpanii obszarów Meksyku, Peru oraz Chile.​

 

Kazimierz VI (1500 - 1536), część 2.
Z bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, halicki, wołyński i gdański, pan i dziedzic Pomorza



17 maja 1504 roku mnich Marcin Luter przybija swoje 95 tez do wrót kości0ła w Prenzlau (Przęsławiu) w Brandenburgii. Nawołuje w nich do publicznej dysputy religijnej i poddaje w wątpliwość skuteczność odpustów. Wydarzenie to wkrótce odmieni oblicze świata.​

XIII. Umierających śmierć zwalnia z pokuty; są oni prawnie wolni od wszystkich kościelnych ustanowień, bo umierają.

XXI. Mylą się przeto kaznodzieje odpustowi twierdząc, że przez odpust papieski człowiek staje się wolny od wszelkiej męki i zbawiony.

XXXVII. Każdy chrześcijanin, który za grzechy żałuje prawdziwie, ma i bez listu odpustowego zupełne odpuszczenie kary i winy.

XLIV. Należy pouczać chrześcijan, że ten, kto daje ubogiemu albo wspiera potrzebującego, lepiej czyni, niż gdyby kupował odpusty.

XLV. Należy pouczyć chrześcijan, iż ten, co widzi ubogiego i mimo to kupuje odpust, ten nie odpust papieża nabywa, ale gniew Boży ściąga na siebie.

LXII. Istotny, prawdziwy skarb Kościoła to święta Ewangelia chwały i łaski Bożej.

LXXXII. Dlaczego jednak papież nie uwalnia wszystkich dusz z czyśćca z przyczyny najświętszej miłości i najwyższej potrzeby dusz, co byłoby rzeczą najsprawiedliwszą, gdy tymczasem nieskończoną ilość dusz uwolnił dla podłej monety, złożonej na budowę bazyliki - a więc rzeczy małej wagi.

LXXXVI. Dlaczego również nie buduje papież bazyliki św. Piotra raczej za własne niż za pieniądze biednych chrześcijan, wszakże jego majątek jest znaczniejszy od dóbr jakiegokolwiek bogatego Krassusa.

XCII. Więc precz z prorokami, którzy wołają: pokój, pokój, pokój, a pokoju nie ma.​

Z tez Marcina Lutra, przybitych do kościoła w Przęsławiu, w Marchii Brandenburskiej 17 maja Anno Domini 1504​

Duża część polskiej szlachty i mieszczan przyjmuje nową religię. Aby uniknąć potencjalnie krwawego konfliktu król ogłasza tolerancję religijną, sam jednak pozostaje przy wierze katolickiej.

Poddaje się zatem do publicznej wiadomości i opinii, iże przykazał Jego Królewska Mość Kazimierz, na osobę żadnego względu nie mając, iż pragnieniem Jego i wolą jest by zgoda oraz pojednanie zapanowała między rzymskimi katolikami, a wyznawcami Lutra, tak ażeby otczyzny umiłowanej na tragedyję wewnętrznego rozdarcia i domowej wojny nie narażać. Zawiesza się tedy wszelkie kościelne postępowania przeciw wyznawcom lutrowym i nie może odtąd żaden królestwa polskiego mieszkaniec, takoż duchowna osoba, poczciwości ichniej szkodzić. Uzyskują zatem lutrowi wyznawcy prawa jednakowe przywilejom wyznawców kościoła wschodniego, których wszakże niemało żyje w granicach królestwa polskiego. (…) Zaznacza się przy tym, iże każdy wyznawca lutrowy, któren prawa i edykta jakiekolwiek przez Jego Królewską Mość ustanowione, waży się naruszyć, to jest przemocą wtargnie do katolickiego kościoła, miejsce ów profanując, rękę bluźnierczą na kapłana katolickiego waży się podnieść, lub też na paleniu czy też niszczeniu papieskiej bulli, tudzież innych ksiąg i dokumentów przyłapany zostanie in recenti, będzie z całą mocą i surowością litery prawa, przez sąd Jego Królewskiej Mości pokarany, ku przestrodze powszechnej.​

Akt wydany przez kancelarię króla Kazimierza VI, 11 stycznia Anno Domini 1522
​

Wystąpienia i tumulty radykalnych zwolenników reformacji przetaczają się przez całe Królestwo, zostają jednakże krwawo stłumione przez wojska królewskie.​

Przyznał tedy Tuloński sobór, iże jest sekta luterska bożą karą, która spadłszy na Kościół Powszechny jest słusznym wyrokiem za odejście od wiary prawdziwej, zgorszenie kapłanów i złe ich obyczaje, tudzież nepotyzm, symonię oraz korupcję, która to od wielu lat szerzyła się była pośród księżmi, plebanami i biskupami. Zapomnieli wszak kapłani o powołaniu swym i powinnościach, którą pierwszą powinno być roztoczenie opieki nad ludem, jako i dobry pasterz opiekę roztocza nad owcami swemi. Miast tego przyzwolili by chciwość, zbytek, obżarstwo i inne, pożałowania godne, cielesne przyjemności przysłoniły im ów święty cel. Tedy uznali biskupi, iż jeżeli chcą bronić owieczek swych przed luterskimi heretykami, sami wpierw herezję z szeregów swych usunąć są zmuszeni i reformy znaczące przedsięwziąć, które Kościół Powszechny umocnią i do dawnej chwały na powrót przywiodą.​

Relacja Mikołaja ze Szwamberku, królewskiego posła na sobór w Tulon​

Dzięki hojnym donacjom króla Kazimierza Akademia Krakowska przeżywa rozkwit i staje się jednym z kluczowych ośrodków naukowych Europy. Jeden z wykładowców Akademii Mikołaj Kopernik publikuje przełomową pracę naukową zatytułowaną "O obrotach sfer niebieskich", która całkowicie odmienia dotychczasowe geocentryczne postrzeganie wszechświata.​

Dobrze jestem tego świadom, Ojcze Święty, że znajdą się tacy, którzy dowiedziawszy się, iż w tych oto księgach moich, jakie spisałem o obrotach ciał niebieskich, przyznaję pewne ruchy kuli ziemskiej, zaraz mnie i to twierdzenie wyśmieją. To więc gdy rozważałem, obawa wzgardy, na jakąbym się wystawił z powodu nowości i niepojętości moich twierdzeń, ostrzegała mnie, ażeby gotowego już dzieła całkiem zaniechał. Wszelako moi przyjaciele mnie długo wahającego od tej myśli odwiedli, pomiędzy którymi był zwłaszcza Mikołaj ze Szwamberku, kanonik krakowski a obok niego wielki mój miłośnik Tadeusz Gizowski, arcybiskup Gniezna. Ten bowiem częstokroć mnie napominał i nieraz strofując nalegał, ażebym wydał tę oto księgę, która u mnie leżała w ukryciu nie tylko przez dziewięć lat, lecz już na czwarte dziewięciolecie. Oto samo nalegali inni jeszcze mężowie znakomici i bardzo uczeni. Mówili, że im bardziej niedorzeczną dla bardzo wielu wydawałaby się teraz ta moja nauka o ruchomości ziemi, tem więcej podziwu i wdzięczności sobie zaskarbi, gdy w wydanych tych moich pismach zobaczą mgłę niepojętości rozwianą za pomocą najoczywistszych dowodów. Ulegając takim namowom oraz oddając się takiej nadziei, zezwoliłem wreszcie przyjaciołom, ażeby zajęli się tego dzieła wydaniem, czego od dawna sobie życzyli.​

Mikołaj Kopernik w liście do Ojca Świętego Innocentego
​

Król Kazimierz nie doczekawszy się męskiego potomka, chcąc zapewnić sukcesję swojej córce Annie Piastównej, ogłasza Przywileje Bydgoskie, w których przyznaje ogółowi szlachty prawo wyboru następcy dla Anny w wolnej elekcji. To wydarzenie na zawsze ma odmienić oblicze królestwa.​

W Imię pańskie Amen. My Kazimierz z Bożej łaski król Polski, wielki książę Litewski, Halicki i Wołyński, pragniemy niniejszym dokumentem obwieścić wszystkim tak obecnym jak i potomnym, że chociaż wedle przyrzeczeń naszych w dokumentach i przywilejach, inne mieliśmy zobowiązania wobec szlachty królestwa polskiego, a mianowicie, że po śmieci naszej będzie ona winną przyjąć jako dziedzica naszego i następcę w królestwie polskim potomka naszego tylko męskiego a nie żeńskiego, to jednak baronowie, rycerstwo, szlachta i wszyscy inni za zgodą swą i wolą przyjęli życzliwie i zgodzili się na wypadek braku męskiego potomka na córki nasze, jako na panów i dziedziców rzeczonego królestwa, oraz chcą i chcieli, by stały się one naszymi następcami i otrzymały koronę królestwa polskiego. W braku zatem synów, jedną z córek naszych dni żyjących, lub mogących się w przyszłości urodzić, tę którą szlachta i panowie królestwa w elekcyi wolnej obiorą, będą mieli za dziedzica i następcę naszego.​

Akt wydany przez Kazimierza VI na zamku w Bydgoszczy, 15 maja Anno Domini 1531​

Po śmierci ostatniego księcia mazowieckiego z rodu Gozdawów Mazowsze zostaje bezpośrednio włączone do korony.


Po śmierci Kazimierza VI w roku 1536 ogłoszona zostaje wolna elekcja, w której zostanie wybrany małżonek dla królewny Anny. Do najważniejszych kontestatorów należą Bolesław z bocznej linii Piastów, Joachim Ezzoning, siostrzeniec Cesarza i margrabiego Austrii, Jan Waza, brat króla Szwecji oraz Fiodor Siewierski, syn wielkiego księcia kijowskiego.​

Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie oraz ich sąsiedzi u schyłku panowania Kazimierza VI.

​

 

Kiedy przemiana w Rzepkę?

 

Później niż w rzeczywistości, ale będzie. I to w dość dramatycznych warunkach

 

Czekamy, czekamy

 

Anna I Piastówna (1536 - 1583)

Z bożej łaski król Polski, wielka księżna litewska, żmudzka, halicka, wołyńska, podolska, mazowiecka, śląska, turowska, inflancka i gdańska, pani i dziedziczka Pomorza

Jan I Waza (1536 - 1583)​

De iure uxoris król Polski, wielki książę litewski, żmudzki, halicki, wołyński, podolski, mazowiecki, śląski, turowski, inflancki i gdański, królewicz szwedzki

Część 1.​

Przesłuchawszy wszystkich poselstw do elekcjej swym porządkiem przystąpili. Senatorowie pod namiotem królewskim wielkim, a rycerstwo wokoło po swych województwach wszędzie się było rozeszło, gdzie także wojewodzie namioty rozbite na to były.


Pierwsza w historii wolna elekcja odbyła się na polach wokół Sandomierza, w jej wyniku znacznie wzrosło znaczenie szlachty w Królestwie.​

Kompetytorów do ręki królowej Anny wiele było, ale ci się na placu tylko ostali: Jan, brat króla szwedzkiego, Joachim, siostrzeniec cesarski oraz Fiodor, syn księcia na Kijowie. Piasta ani wspomniano więcej, jako Aleksander Abromawicz, kanclerz wielki koronny podał to, aby kogokolwiek mianują królem, odjechał na naznaczone miejsce a tam czekał i do elekcji nie należał. Także gdy rycerstwo głosy swe zniosło z senatory, przyszło do tego, że i liczbą głosów i wielkością pożytków Jan szwedzki inne wszystkie przewyższał. Gdy zaś zawiedzieli się o elekcji wyniku senatory litewskie, takoż co znaczniejsze bojary, opuściły były sandomierskie pole i ku Wilnu ruszyły. ​

Brak poparcia magnatów litewskich dla Jana Wazy spowodował zerwanie unii i wojnę domową. Szybka reakcja Jana pozwoliła w krótkim czasie rozbić wojska litewskie i zająć Wilno. Po pochwyceniu Aleksandra Radziwiłła, przywódcy rokoszan, Jan i Anna zostali koronowani w Wilnie na wielkiego księcia i wielką księżną Litwy.​

(…) I gdy dopełniła się już koronacja Jana na polskiego króla, to przyszły do niego z Litwy wieści, iże obrali litewski magnaci książęciem swym Aleksandra z Radziwiłłów. Przykazał tedy król hetmanom Potockiemu i Gozdawie, by ci ku pograniczu się skierowali i tam hufce swe do wojny gotowali. Ruszyła wtem litewska kampanija sierpniem Roku Pańskiego 1537. Zali dopiero, gdy zima była już na przednówku, spotkał się był polny hetman Gozdawa z radziwiłłowymi u grodu Piltynia. I ostrzelawszy ich wpierw z dział swych, raców, czy też usarzy przeciw im puścił, którzy znieśli ich byli do szczętu. Przeto kądy hetman Potocki Wilna dobył januarem Anno Domini 1538 do rokowań przystąpili Radziwiłłowie. ​

Z diaryusza Gustawa Lubomirskiego, marszałka wielkiego koronnego​

Namiot królewny Anny w czasie pierwszej wolnej elekcji.​

Kądy testamenta i wola ostatnia, na śmierci łożu spisana, świętej pamięci księcia na Górnych Węgrzech, to jest Jakoba z domu Czaków, światło dzienne były ujrzały, jasnym się stało i oczywistym, iże nie Arpadom dziedzictwo jego przypadło, zali kuzynce Jakubowej to jest Annie Piastównej, polskiej królowej. Nie uszanowali wszakże postanowień owych Węgrzy i z żołdactwem swym na ziemie czakowe wtargnąwszy, dla królewskiej dziedziny je byli zagarnęli. Szykować się poczęła przeto królowa z małżonkiem swym Janem Wazą, do wojny z Madziarami.



Spór wokół dziedziczenia ziem Górnych Węgier po wymarłym magnackim rodzie Czaków przyczynił się do eskalacji konfliktu i wybuchu wojny polsko-węgierskiej. Szybkie postępy czynione przez hetmanów Wyhowskiego i Gozdawę spowodowały reakcję kijowskiego Cara, który najechawszy na Litwę, usiłował wspomóc króla Węgier.​

Otrzymał tedy poruczenie hetman koronny Wyhowski by nim śnieg jeszcze przełęcze zasypie, ku Szaroszowi przeprawić się. Hetman polny Gozdawa zaś, nad Dniestrem z wojskiem swoim był stanął. Tak oto przekroczył hetman Wyhowski granicę madziarską i do Spiszu był wkroczył, Gozdawa zaś, przez Dniestr przeprawiwszy się, ku Mołdawii, do oblężenia chocimskiej twierdzy przystąpił. Nie zamierzał wszelakoż ustąpić Górnych Węgier Madziarzyn, i o pomoc samozwańczego cara kijowskiego uprosiwszy, do sądeckiej ziemi był wkroczył. Przystąpił tedy hetman Wyhowski do Madziarów u Nowego Sącza, i ogniem z arkebuzów i muszkietów ich zasypawszy, jazdę swą przeciw im puścił. I choć silni w liczbie, wycofać się byli arpadowi zbrojni przymuszeni. Gozdawa zaś Chocimia dobywszy, ku Bukowinie był się skierował, którą w imieniu Jego Królewskiej Mości zajął.



Klęska wojsk carskich nad jeziorem trockim zmusiła Arpadów do rokowań pokojowych. W ich wyniku większość Słowacji zostało przyznane Koronie Polski. Ziemie te, utracone przez Władysława III po klęsce pod Czerwonym Dworem, wróciły do Polski po niemal 250 latach. Wkrótce po zawarciu pokoju, niedawny sojusznik Węgier, car Jarosław, najechał na Mołdawię, której dużą część zagarnął.​

Postępy zaś znaczne uczynił Kijowczyn w czasie owem, Mińska, Wilna, takoż innych miast pomniejszych dobywając. Na wieść zaś o oblężeniu zamku w Trokach, ruszyli byli hetmanowie na północ, by wytchnienie dać owej twierdzy. I wielka bitwa rozegrała się październikiem Anno Domini 1546. Najsamprzód panowie hetmanowie siły swoje na dwoje podzieliwszy, od przeciwnych stron do Kijowa przystąpili, ogniem z bombard i kolubryn wraże wojska rażąc. Rzucili tedy hetmanowie rycerzów swych i raców przeciw Rusi, ci zaś zupełnie z pola bitwy ich znieśli. Ujrzał w onem czasie car Jarosław, iże nie mierzyć mu się z polskim orężem, sam zaś w akcie tchórzliwym na Mołdawię i Wołoszczyznę był napadł w niedługim czasie.​

Z relacji Dominika Lubomirskiego, posła polskiego na dworze króla Francji​

Postępy reformacji w Cesarstwie przyczyniły się do wybuchu protestanckich powstań przeciw władzy Ezzoningów. Duża część Austrii przeszła we władanie buntowników i dopiero pomoc przysłana z Polski przechyliła szalę zwycięstwa na stronę cesarza.

Wystąpili Anno Domini 1549 przeciw Jaśnie Panu cesarzowi obmierźli heretycy, takoż członkowie sekt luterskiej i kalwińskiej. Wiele oni dobyli miast i siół w owym czasie, liczne zbrodnie pośród dobre krześcijany czyniąc. I kądy zdawać by się już mogło, iże leży już zwycięstwo w ręku kacerzy, zaś dzień Ostatecznego Sądu bliskim jest, przybyły z odsieczą Austryi hufce króla Polski Jana Wazy, takoż jego małżonki Anny Piastównej, których to w onem czasie alianse z cesarzem połączyły. Pobił tedy heretyków polski jenerał, Wyhowski, Jaśnie Pan zaś, o podżeganie do buntu ligę z Goslaru słusznie podejrzewając namiestnika swego, hrabiego von Aderniten, do elektora brandenburskiego był posłał.​

Rzecz o pięcioletniej wojnie, lub też starciu z ligą goslarską, pióra biskupa Salzburga Friedricha von Habsburg​

Otwarte wspieranie buntowników przez protestanckich książąt Brandenburgii i Dolnej Saksonii spotkało się ze stanowczą reakcją Ezzoningów. Do Berlina wysłano poselstwo z hrabią von Aderniten na czele. W trakcie żywiołowych negocjacji hrabia został wyrzucony przez okno berlińskiego ratusza. Wydarzenie to, nazwane defenestracją berlińską, rozpoczęło wojnę religijną w cesarstwie.

W całym rzymskim cesarstwie, we wszystkich królestwach i księstwach chrześcijańskich, uznano za czyn zły i karygodny, że osoby, wywodzące się z Brandenburgii i Dolnej Saksonii, popełniły występek równie haniebny i w żadnej kronice świata nie spotykany, bezlitośnie rzucając z okna w głęboki rów dwóch namiestników Najjaśniejszego Pana.


Mapa cesarstwa w trakcie wojny pięcioletniej. Na czerwono Liga Goslarska, na zielono cesarz i jego sprzymierzeńcy.​

Najsamprzód czterech panów i jeden szlachcic, ujęli gwałtownie hrabiego von Aderniten i trzymając go mocno pod ręce, podprowadzili do otwartych już okien, krzycząc: "teraz wymierzymy sobie sprawiedliwość na wrogach naszej religii" Napastnicy podnieśli go z ziemi i strącili głową na dół w głąb rowu zamkowego. On jednak żadnego przy tym upadku nie poniósł szwanku.​

Anonimowa kronika niemiecka o defenestracji berlińskiej​

Trudną sytuację Ezzoningów wykorzystali ich poddani w Brabancji, proklamując powstanie Republiki Zjednoczonych Prowincji. Wkrótce Republika miała objąć cały obszar Niderlandów.

(…) I w wielki gniew popadł Jaśnie Pan, zawiedziawszy się o policzku jaki wymierzył mu brandenburski elektor, posłańca jego znieważywszy. Gotować się tedy począł do konfrontacyi z goslarską ligą, o pomoc przymierzeńca swego, króla Polski ubiegając się. I przyzwolił król polski, jenerałowi swemu Wyhowskiemu, by działania raz przeciw lutrom wszczęte, dalej u boku Jaśnie Pana prowadził. Wymienić należy w tym momencie co znaczniejszych książąt, takoż wiernych cesarzowi, tak i członków ligi z Goslaru. Przewodził zatem heretykom elektor brandenburski, za nim szli książę Dolnej Saksonii, książę Bawarii, książę Zahringen, książę Schwerin, palatyn Renu, diuk Teklenburga takoż miasta Erfurt, Akwizgran, Dekapolis i inne jakże liczne. By zaś ważniejszych spośród cesarskich przymierzeńców doczesnym i przyszłym przedstawić, wymienić należy najsampierw króla Polski, dalej zaś księcia Miśni, arcybiskupa Tyrolu, księcia Julich, księcia Lotaryngii, takoż księcia Czech, który choć przez luterską sektę omamion, zobowiązania swoje wobec Jaśnie Pana wypełnić się zgodził.




Wsparcie udzielone Ezzoningom przez Polskę zaważyło na losach wojny. Kampanie prowadzone w Bawarii, Brandenburgii i Saksonii przez hetmana wielkiego Wyhowskiego zakończyły się pełnym sukcesem katolików.



Hetman Wyhowski wycofał się z Cesarstwa na wieść o wybuchu powstania w Inflantach. Jednocześnie w Krakowie wybuchła najstraszniejsza od lat epidemia. Kwarantanna zarządzona przez króla Jana ograniczyła jej rozprzestrzenianie się, jednak śmierć poniosła prawie 1/3 mieszkańców miasta.​

(…) I uwidocznić należy w szczególności udział polskich hufców, bez których wiktoria w owej pięcioletniej wojnie, z dużo większym trudem musiała by przyjść dobrym krześcijanom, lub też zgoła niemożliwą była by. W istocie, kądy otrzymał od króla swego poruczenie jenerał Wyhowski, by Jaśnie Pana w jego słusznej sprawie wspomóc, ruszył tenże ku ziemiom Bawarii, gdzie dobył Linzu, takoż stolicy książęcej to jest miasta Landshut. Ruszywszy zaś przez ziemie czeskie ku północy by do krajów heretyckiego lidera, to jest brandenburskiego elektora, wkroczyć. Upadł tedy Berlin, przez niespełna dwa miesiące oblegany, dalej był zaś Brunszwik, stolyca książęcia saskiego, Hildesheim, Lippe, Wurzburg oraz inne twierdze, miasta i zamki, jakże liczne. Nie zrażon zaś wieśćmi morowymi o porażkach Jaśnie Pana bijał jenerał Wyhowski lutrów u Lippe i Kasselu. Przechyliwszy tedy zwycięstwa szalę na stronę wiernych krześcijan, powrócił Wyhowski ku Polsce, to zaś na wieści o zarazie która ludzi i stada, w onem czasie trzebiła, w samym tylko Krakowie piątą części ludności morząc. Takoż na doniesienia o zbuntowanych Inflantczykach, którzy nie pomni kijowskiego zagrożenia, po raz wtóry zbrojną rebelię przeciw rządom Rzeczpospolitej wznieśli.​

Rzecz o pięcioletniej wojnie, lub też starciu z ligą goslarską, pióra biskupa Salzbburga Friedricha von Habsburg​

Wojna pięcioletnia była ostatnią, w której wykorzystano ciężkozbrojne rycerstwo z pospolitego ruszenia. Formacja ta od początku XVI wieku traciła swoją pozycję na rzecz husarii, zaś reformy wojskowe poczynione przez króla Jana, przekształcające husarię w jazdę ciężką, całkowicie wyeliminowały nieskutecznych, ciężkozbrojnych rycerzy z pól bitew.​

Ryży Luter pali z działa​

Muszkiet jego ogniem ziaja​

A my Lutra mamy w dupie​

Bo husaria sieje trupem​

Przyśpiewka polskich żołnierzy z okresu wojny pięcioletniej​

Rozwój kontrreformacji w Królestwie Anglii przyczynił się do powstania szeregu zakładów drukarskich w mieście Canterbury, jednym z większych ośrodków na Wyspach Brytyjskich i znanym centrum pielgrzymek. Wkrótce zakłady drukarskie zaczęły pojawiać się w całej Europie, maleć zaczął odsetek analfabetów.​

​

 

Anna I Piastówna (1536 - 1583)

Z bożej łaski król Polski, wielka księżna litewska, żmudzka, halicka, wołyńska, podolska, mazowiecka, śląska, turowska, inflancka i gdańska, pani i dziedziczka Pomorza

Jan I Waza (1536 - 1583)​

De iure uxoris król Polski, wielki książę litewski, żmudzki, halicki, wołyński, podolski, mazowiecki, śląski, turowski, inflancki i gdański, królewicz szwedzki

Część 2.


Królestwo Polskie utraciło Prusy na skutek uniezależnienia się Republiki Pomorskiej na początku XIV wieku, za czasów Władysława III. Republika Pruska oderwała się od Pomorza w okresie rządów konsula Franciszka Witta, po przegranej wojnie z Cesarstwem. W połowie XV wieku syndyk Prus Gotfryd von Lausitz przeprowadził udany przewrót i ogłosił się dziedzicznym księciem. Jego potomek Henryk nie zdołał oprzeć się całej potędze Królestwa Polskiego, które napadło na Prusy w roku 1560, i został zmuszony do złożenia hołdu królowi Janowi i królowej Annie.​

 Oto w zacnym ubierze i w złotej koronie​

Siadł pomazaniec boży na swym pańskim tronie,​

Jabłko złote i złotą laskę w ręku mając,​

A zakon najwyższego na łonie trzymając.​

Miecz przed nim srogi, ale złemu tylko srogi,​

Niewinnemu na sercu nie uczyni trwogi.​

Z obu stron zacny Senat koronny, a wkoło​

Sprawiony zastęp stoi i rycerstwa czoło.​

Przystąp, Henryku młody, zacnych książąt plemię,​

Który trzymasz w swej władzy piękną pruską ziemię,​

Z łask cnych Królów Polskich; uczyń panu swemu​

Winną poczciwość, a ślub wiarę dzierżeć jemu.
​

(…) Pruskie kraje strapione ustawicznym bojem,​

Wrychle jęły się cieszyć pożądnym pokojem.​

Miecze na niezrobione lemiesze skowano,​

Szable na krzywe kosy i na sierpy dano;​

Morza i drogi bystrych rzek uspokojone,​

Miasta z rumów upadłych znowu wyniesione;​

Proporzec albo hołd pruski, pióra Jakuba Kochanowskiego​

Książęta Rzeszy, nie pogodziwszy się ze zwycięstwem Cesarza w wojnie religijnej zawiązują drugą Ligę Goslarską.Wkrótce Europa zostaje podzielona na dwa wrogie bloki: protestancki z książętami Ligi, królami Francji, Węgier i Chorwacji oraz katolicki z nielicznymi książętami wiernymi Cesarzowi, królami Polski, Anglii i Portugalii. Neutralność w konflikcie zachowuje Hiszpania, zajęta podbojami kolonialnymi.

Die 20 Quinctilis A.D. 1574​

Przyciągnelim pod Budę wraz z hetmanem Pułaskim. Pokajać się po raz wtóry przyjdzie madziarskiemu królowi, który w konszachty z luterską sektą wszedłszy, książąt drugiej goslarskiej ligi był poparł. Ma zaś hetman Pułaski pod komendą swą i dwadzieścia usarskich rot, takoż dwa tysiące nas, to jest petyhorców, oraz osiem tysiąców piechoty takoż naszego, jaki cudziozemskiego autoramenta. I gdy tylko mury i fortyfikacyje miejskie ojrzeliśmy, przykazał jegomość hetman szańce wielkie wznieść, by Budę z puszek ostrzelać (których pono i pięćdziesiąt z Rzeczypospolitej przyciągnelim) i Lutrów z gniazda ich przepędzić.
​

Die 23 December A.D. 1574​

Piąty miesiąc stoim już u Budy, a i święta Narodzenia Pańskiego przyjdzie pewnie nam tu spędzić. Nie mogą wszak przemóc miejskich obrońców, ni hetman, ni usarze, ni piechota polska i niemiecka, ni puszki nasze, dzień i noc z szańców walące. A i morowe wieści z zachodu i południa przychodzą do nas o klęskach licznych jakie cesarscy w polu ponoszą w walce z Lutrami i Frankami, w dalekich pludrackich krainach.

​

By zaś czarę goryczy po dwakroć przepełnić, jak grom z nieba jasnego wieść gruchnęła o klęsce wielkiej, jaką hetman Sieniawski wraz z pospolitym ruszeniem poniósł z Goslarczykami u Głogowa, cały Śląsk i Wielką Polskę na pastwę Lutrów wydając. Dezercyje tedy poczęły szerzyć się w obozie naszym i nie lękają się owi kar straszliwych jakie hetman Pułaski dla defetystów i strachajłów był uszykował. Chodzą takoż słuchy po obozie, iże wielka pludracka armia na odsiecz Budzie idzie, któraż to pono sto, albo i dwieście tysiąców pieszego i konnego wojska liczyć nawet może. ​

Die 28 Martius A.D. 1575​

Drugi już tydzień mija, jak trwa nawała frankijskich Lutrów, my zaś obozu wytrwale przed pludrakami bronimy. Zginąć musi nam przyjść, tu na węgierskiej ziemi, bodaj Pan Bóg w Niebiesiech cudem naszych poratuje. Nie na wiele zdadzą się tu posiłki od panów hetmanów, a może raczej niedobitki jakoweś, które z głogowskiej bitwy ku nam się przebić zdołały. Pozostają Lutry i pludraki w przewadze trzykrotnej, a słuchy chodzą, iże na drugi dzień szturm generalny na szańce nasze szykują. Dnia każdego takoż, odpieramy wycieczki z miasta bez ustanku ku nam wychodzące. I choć niegroźnymi są, chaos w szeregach naszych szerzą, a gdyby nie daj Panie Boże, jednomyślnie z Frankami na nas uderzyli, zagładę jeno na wojska Rzeczpospolitej ów manewr ściągnąć by musiał.​

Diaryusz rotmistrza chorągwi petyhorców, Leona Złotnickiego
​

Porażki wojsk polski pod Głogowem i Budą zmusiły króla Jana do wycofania się z wojny. W zamian za ustąpienie zajętych miast na Śląsku i w Wielkopolsce król zgodził się wypłacić Lidze znaczne odszkodowanie, a przede wszystkim zwolnić ze zwierzchności lennej księcia Prus Henryka von Lausitz. Po bezdzietnej śmierci Henryka w 1581 roku jego ziemie zostały odziedziczone przez margrabiego Brandenburgii Albrechta Fryderyka von Limburg.



Wycofanie się Polski z II wojny goslarskiej przesądziło o porażce strony katolickiej. Na sejmie Rzeszy w mieście Hamm zawarty został pokój zwany pokojem Westfalskim. Na jego mocy ustanowiono zasadę cuius regio eius religio, tj. czyj kraj tego religia. W praktyce oznaczało to całkowity upadek autorytetu cesarskiego, który przełożył się na porażkę austriackich Welfów w kolejnej elekcji cesarskiej. Ich miejsce zajęła turyngijska linia Ezzoningów.
​

Drogi batku atamanie!

Jeśli list mój do rąk twych dotarł szczęśliwie, wiesz już iże z nastaniem roztopów wiosennych opuścić Kijów i ku krajowi Lachów ruszyć, decyzję powziąłem. Takoż, ikonę świętego Michała Archanioła przed podróżą nawiedziwszy, a i błogosławieństwo od batiuszki Aleksandra otrzymawszy, granicę z Rzecząpospolitą czwartego dnia marca Roku Pańskiego 1582 byłem przekroczyłem. Wkroczyłem tedy w ziemię Żytomierską, kraj rozległy, żyzny i kozaczemu oku miły, jako żywo rodzinne Zaporoże przypominający. Wygodnie tedy rozsiadły się Lachy w onym Żytomierzu, Bracławiu, Mozyrzu i Czerkasach, które przed laty dwudziestu car Fiodor był utracił po tym jak panowie hetmanowie Gozdawa i Rytwiański, klęski srogie u Perejesławia, Mścisławia i Korsunia mu zadali, a których być może przy pomocy zaporoskiego wojska uniknąć by można. Zaprowadzili już lacki król Jan i małżonka jego Anna porządki swe w onych ziemiach, starostów i kasztelanów swych w miastach ustanowiwszy, twierdzę potężną w Żytomierzu wzniósłszy, takoż ziemie żyzne i rozliczne szlachcie i magnatom lackim nadawszy.




W roku 1563 wybuchła kolejna wojna między Polską a Carstwem Rosyjskim. Zwycięskie bitwy pod Czechryniem, Perejsławem i Mścisławiem udowodniły supremację polskiego oręża na polu bitwy. W wyniku wojny Polska poczyniła znaczne nabytki terytorialne, niemal całkowicie wypychając Rosjan za Dniepr.​

Atak na miasto, trudnym wielce być może, to zaś za sprawą wzmiankowanej fortecy, której mury wielkimi i mocnymi są, wiele zaś puszek i czasu potrzebowałoby prześwietne wojsko zaporoskie by je przemóc. Rozumniejszymi tedy wydaje mi się kampanija prowadzona na południu, przez Czerkasy i Bracław (choć i tam twierdza podolska traktu krakowskiego strzeże) lub też na północy przez Mozyrz i Słuck.

​

Opuściwszy tedy Żytomierz, gdzie ruską mowę, w karczmie każdej i zaułku posłyszeć było można, a i nikt na jej brzmienie krzywym nie był, ku ziemiom jeno przez Lachów zamieszkanych ruszyłem, skierowawszy się tedy przez Ostróg, Halicz i Przemyśl, ziemie rozległe i żyzne przemierzyłem, o bogatych i licznych siołach, mnogich folwarkach i ciągnących się bez przerwy uprawach zbóż wszelakich i dóbr innych, jakże licznych.



U schyłku szesnastego wieku stolica Królestwa Polskiego, Kraków, należał do największych miast Europy licząc sobie blisko 250 tysięcy mieszkańców, jednocześnie miasto stało się najważniejszym na kontynencie ośrodkiem myśli renesansowej, przyciągając do siebie licznych artystów, a także wybitnych myślicieli.​

Pierwszego dnia maja przyszło mi tedy, z Bożą pomocą, Kraków ujrzeć, gdzie i teraz dane mi jest przebywać. Dziwo to wielkie, aż w pierwszej chwili dech mi zaparło, większym może i dwakrotnie jest stolyca Rzeczpospolitej od Kijowa naszego. U bram miejskich zaś lud mnogi się tłoczy, zdawać by się mogło, iże kupcy, kmiecie i szlachta z całej Polski do miasta onego zjeżdżają. Liczyć sobie musi ów Kraków dwieście, albo i trzysta tysięcy głów, ponad nim zaś potężny zamek wawelski góruje, siedzibą lackich królów będący.

​

Gdy wedrzeć wreszcie przez bramy miejskie się zdołałem, feeria widoków i zapachów otoczyła mnie, której próżno szukać w Nowogrodzie, Połocku, nawet Kijowie samym. Wszystkie języki świata usłyszeć chyba mi przyszło: od naszej poczciwej ruskiej mowy, przez zawodzenie Tatarów, języki Germańców, Węgrów, Franków, Ormian, Greków i Angielczyków, a i wiele innych których pomnieć nie zdołam. Minąwszy tedy przesławną krakowską akademiję, gdzie kozak Igor Sawczuk z Hulajpola, jak sam twierdzi, był się ongiś kształcił, miejsca na nocleg począłem szukać.

​

Zaprowadziła mnie przeto ma droga do dzielnicy zwanej Janowcem, wzniesionej nie tak dawno, bo przed trzema dekadami jeno, z przykazu króla Jana i królowej Anny. Leży ów Janowiec przy samej Wiśle i siedliskiem wszelakich rzemieślników jest, gdzie dobro rozmaite się wytwarza. I znajdują się w dzielnicy owej warsztaty rozmaite, to są pracownie ludwisarzy, rymarzy, bednarzy, dziegciarzy, garbarzy, rusznikarzy, kowali i innych, tak licznych, iże pamięć ludzka nie jest zdolna by wszystkich być pomną. Przyszło mi tedy miejsce na nocleg odnaleźć w karczmie zacnej, której właściciela, Wampijem miejscowi zwą, to zaś za przyczyną, iże przybył on przed laty do Rzeczpospolitej, z krainy zwanej Niderlandami, nazwisko jego zaś prawdziwe, charczenie jakoweś jeno przypomina i wymówić je niepodobna. ​

Przyszło mi tedy dnia kolejnego na dokładniejszy obchód udać się, by miasto zbadać i mieszkańcom jego z bliska się przyjrzeć. Niepodobna to zaś rzecz u nas na Rusi, by taka mnogość świątyń w jednym sąsiedztwie stała. I znajdują się w Krakowie, takoż kościoły papistów, zbory luterskie i kalwińskie, jest takoż cyrkiew, gdzie batiuszka prawosławny siedzi i o prawdziwej wierze naucza, takoż żydowska synagoga nawet, gdzie starozakonni zbierają się i nikt im wadzić się nie ośmiela, gdyż królewską protekcją owi się cieszą.

​

Najwspanialszą zaś z krakowskich świątyń, jest chyba katedra papistów, imieniem Najświętszej Panienki nazwana. I choć wzniesiona już przed laty niezliczonymi, to w jej środku prace mnogie nadal trwają. Siedzą w owej katedrze artyści w wielkiej sile, są zaś pośród nich Lachy, takoż wielu malarzy i rzeźbiarzy z dalekiej Italii, Germanii i Niderlandów sprowadzonych tu przez królową Annę. I wykonują oni dzieła swoja liczne ad maiorem Dei gloriam, by chwałę onej świątyni po wielokroć jeszcze pomnożyć.​

Mocno zaiste trzymają się w Rzeczpospolitej papiści, na zawieruchę luterską, jaka w Germanii i krainach Franków znać o sobie dała, nie pomni jakoby. Wielkie zaś są wpływy króla Jana w Rzymie, mówi się nawet pośród mieszczany, iże to za jego przyczyną papieże Marcel i Juliusz na Tron Piotrowy obrani zostali, a i wiele na soborach powszechnych delegacyje z Rzeczpospolitej do powiedzenia miały, zmiany jakoweś, na mą prostą kozaczą głowę za wielkie chyba, w doktrynie papistycznej wprowadzając.




Poparcie papieża w trakcie reformacji zaowocowało znacznym powiększeniem wpływów Polski w Rzymie. Nie było tajemnicą, iż za wyborem nowego papieża stał nikt inny tylko król Jan. Wykorzystując tą sytuację Polacy naciskali na reformę Kościoła poprzez układy z protestantami. Usiłowania te spaliły jednak na panewce po śmierci papieża i przejęcia władzy w Watykanie przez środowiska konserwatywne.​

Jest tedy Kraków, stolyca Rzeczpospolitej, miastem bogatym wielce, we wszelakie dobro opływającym, przeto gdyby tylko zdołało złupić go wojsko zaporoskie to po dwakroć albo i trzykroć pomnożyłoby się kozacze bogactwo. Atoli atak na miasto trudnym wielce wydaje mi się. Założywszy nawet, iże przemogą Kozacy i carscy twierdzę żytomierską, lub też podolską czy turowską, liczyć należy się z tym, iże jest Kraków jeszcze silniej od nich ufortyfikowany. Takoż odległość jego od Siczy niespotykana, co transport łupów uczynić kłopotliwym, lub też zgoła niemożliwym by mogło. O zamku wawelskim, nie zapominać nam, gdyż armaty jego dokuczyć wielce wojsku zaporoskiemu by mogły, a zdobyć go niepodobnym się wydaje. Tedy, drogi batku, myśl o złupieniu Krakowa porzucić by na razie trzeba i na dogodniejszą okazję czekać, kiedy Rzeczpospolita w słabość jakąś może popadnie. Wtedy zaś w górze rzeki czterdzieści, albo i sto nawet czajek z nurtem puścić i z zaskoczenia, nocą może, Lacką stolycę wziąć. ​

Tedy kreślę się waszeci syn, niewolnik i podnóżek najwierniejszy​

Maksym Omejlanowicz​

List kozaka zaporoskiego Maksyma Omejlanowicza do atamana Włodzimierza Konaszewicza
​

Królowa Anna Piastówna umiera w roku 1583. Jednocześnie król Jan usuwa się w cień, przeprowadzona zostaje elekcja vivente rege jego syna Władysława.


Mimo pokonania Tatarów i zajęcia Krymu Rosjanie wciąż nie mogli ustanowić trwałej władzy nad wyludnionymi stepami. Zmienić ten stan rzeczy usiłował zmienić kniaź Dymitr Wiśniowiecki, fundując na dnieprzańskiej wyspie Chortycy Sicz Zaporoską, gdzie sprowadził garnizon Kozaków.​

Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie i ich sąsiedzi w roku 1583.​

 

Ooo, coś nowego na forum!

Yy, a nie, to kolejny AAR gry Polską

 

Nie rozumiem pretensji. Przecież to swój czas poświęcam, nie twój żeby to pisać. Za to tobie nikt czytać tego nie każe, a i ja się nie oburzam że mam niewielu czytelników, bo bardziej dla siebie to robię. Mógłby być AAR z Polski, albo żaden, bo Polską gra mi się najprzyjemniej, za to mało jest takich (poza Mazowią), które osiągnęłyby rozpiętość czasową 700 lat. No i AAR wisi już od roku, także gratuluję refleksu.

 

A jak tam HRE stoi z reformami?

 

No cóż nie zaglądam często do działu z aarami właśnie dlatego że większość jest z kolorowania mapy polską, nieważne czy to w ck, eu, hoi czy klocki lego :v

 

Odkąd upadła władza Konradynów z Zahringen pod koniec XV wieku władzę w Cesarstwie przejęl Szeligowie, którzy po upadku Piastów w Czechach przyjęli godność książąt Czech. I chociaż Konradynowie coś tam próbowali i chyba nawet przeprowadzili jedną reformę to po zmianie dynastii autorytet cesarski zaczął lecieć na łeb na szyję, a już szczególnie po przejęciu władzy przez austriackich Ezzoningów, którzy trzymali się na tronie tylko dzięki poparciu Krakowa. Teraz po przegranej wojnie religijnej nie ma już nawet co o tym myśleć.

Zatem mogę tyle pocieszyć, że ten AAR zdecydowanie nie polega na kolorowaniu mapy. Dość powiedzieć, że zacząwszy od Piasta osiągnąłem pod koniec XVI wieku rozmiary podobne do realnej Rzepki.

 

Władysław IV Waza (1583 - 1585)​

Z bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, żmudzki, halicki, wołyński, podolski, mazowiecki, śląski, turowski, inflancki i gdański, pan i dziedzic Pomorza




Po raz wtóry nie przychyliła się szlachta wielkiego xięstwa, do wyniku elekcyi, na sandomierskim polu przeprowadzonej. Tedy nie pomni już, być musi, porażki przez króla Jana przed pięcioma dekadami im zadanej, do wojny z Koroną gotować się poczęli magnaci lićwińscy, książeciem swym obrawszy Jana Pleskowica. Te oto morowe wieści do Warszawy dotarły piątego dnia lipca Anno Domini 1583, oburzenie wielkie pośród szlachty wywoławszy i nawet Jego Miłość Władysława, rozsierdziwszy. Z tej oto przyczyny, nie ruszył Władysław, ku Gnieznu, by w katedrze tamtejszej, z obyczajem zgodnie, przez Jego Eminencję arcybiskupa Lawendowskiego koronowanym zostać. Miast tego, hetmanów do siebie przywoławszy, na Litwę już w dwa dni później był wyruszył.






Ogarnęła przeto domowa wojna po raz wtóry Rzeczpospolitą, koroniarze zaś, pierwszego dnia sierpnia, spotkali się u Czerwonego Dworu, z rokoszanami. Ci zaś, mali liczbą, puszek zaś w zupełności pozbawieni, w taborze się zamknąwszy, pertraktację z hetmanem Pułaskim, wszcząć zapragnęli. Nie miał wszakże hetman miłosierdzia dla buntowników, szturm zaś na tabor zarządziwszy, dobył go przed wieczorem, buntowników zaś w pień wybił. Upadł tedy gros litewskich zamczysk przed mrozami jeszcze, przywódcy zaś rokoszan pochwyceni zostali i pokarani słusznie, Jego Miłość Władysław zaś, na króla Polski i wielkiego księcia Litwy, wraz ze świętem Narodzenia Pańskiego koronowan został. ​

Dzieje Rzeczpospolitej, pióra Dariusza Majchrowskiego, kanonika katedry płockiej​

Litewscy rokoszanie zostali zmuszeni nie tylko do uznania Władysława IV jako wielkiego księcia Litwy, ale również do konwersji na katolicyzm.


Krótko po stłumieniu rokoszu Władysław IV umiera prawdopodobnie otruty w wieku 22 lat. Przeprowadzona zostaje niemal jednomyślna elekcja jego brata Zygmunta, zaś do czasu osiągnięcia przez niego pełnoletności władzę obejmuje wdowa po Władysławie, a zarazem jego kuzynka, księżniczka szwedzka Anna Wazówna.


U schyłku XVI wieku dynastia Wazów przeżywa rozkwit, władając dwoma najpotężniejszymi królestwami środkowej Europy: Polską oraz Szwecją, która po zwycięskiej rebelii przeciw władzy króla duńskiego pokonała zarówno Danię, jak i Norwegię i zdołała zjednoczyć Skandynawię.​

 

Imie, NAZWISKO oraz numerek zapewnia przypadkowe

 

Władysław IV wygenerował się randomowo. Co do dynastii to tutaj przyznaję się do pewnej manipulacji. Kiedy małżonkiem Anny został szwedzki królewicz z randomowej szwedzkiej dynastii postanowiłem zmienić ją w savie na znacznie bardziej swojsko brzmiących Wazów. W dodatku zgodnie z mechaniką gry syn Anny i Jana powinien być Piastem, co jest trochę bez sensu. Stąd kolejna podmianka nazwiska Władysława, który dostał Wazę po ojcu. Ogólnie rzecz biorąc sporo wysiłku włożyłem w dodatkowe modyfikacje. Chcąc zachować jako taką historyczność wziąłem sporo eventów z submoda do M&T, Historical Wars SPOILER: będą wojny napoleońskie!. Dodatkowo sam napisałem parę, między innymi event o Siczy Zaporoskiej. W kolejnych odcinkach pojawią się następne.

 

Zygmunt II Waza (1585 - 1605)​

Z bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, żmudzki, halicki, wołyński, podolski, mazowiecki, śląski, turowski, inflancki i gdański, pan i dziedzic Pomorza




Do końca XVI w pełni ukształtowała się w Rzeczypospolitej stała armia, składająca się z tzw. chorągwi kwarcianych, stale opłacanych z podatków. Na czas wojny powoływano tzw. chorągwie suplementowe, dodatkowo wspierane przez wojska pospolitego ruszenia.

Ukazała się nam, razem z pierwszymi mrozami, onego roku Pańskiego 1588, kometa ognista na niebie. Jedni mawiali, iż jest to zapowiedź klęsk i plag mnogich, które Rzeczpospolitą nawiedzić w bliskim czasie mają i spustoszenie niezmierne zasiać. Inni wszelakoż, z pewnością niemalże bezgraniczną, utrzymywali iż jest ów znak, przepowiednią tryumfów wielkich i chwały, jaką hufce polskie okryć się mają, w potrzebach jeszcze nikomu nieznanych. I zaiste, stało się tak, iże z nowym rokiem Pańskim 1589 wydał król Zygmunt przykaz by podatki nowe na wojnę zebrać i zaciągi znaczne poczynić. Zaciągał, takoż koligat mój, Mateusz Nikolski, w mieście Liwie, na Mazowszu. Z tej racyi i ja do Liwa zajechałem, by w prześwietne szeregi pancernej chorągwi rotmistrza Potockiego, zaciągnąć się.


2 września 1589 Kijów poddał się hetmanowi Pułaskiemu, jako pierwsza do Trzeciego Rzymu wkroczyła prywatna chorągiew husarska hetmana, tego samego dnia nad kijowskim kremlem zawisły chorągwie z Białym Orłem i Pogonią. Sam Car zbiegł za Dniepr jeszcze zanim polskie wojska podeszły pod miasto.

(…)Pociągnelim tedy wraz z rotmistrzem Potockim pod Mozyrz, gdzie hetman Pułaski z hufcami swymi stał i zdaje się na nas już jeno wyczekiwał. Przekroczylim tedy granicę z Kijowem, piątego dnia marca, by w dwa dni później pod wrażą stolycą stanąć. Miasto to zaiste wielkie, samemu Krakowowi niemalże równe, a Gdańsk już, po dwakroć, być to musi, przewyższające. Znaczne też jego fortyfikacyje, a i podejście pod mury kłopotliwe, to zaś za sprawą rzeki wielkiej, to jest Dniepru, która miasto okrąża. Dostrzegłszy owe niedogodności, przykazał przeto pan hetman by szańce wielkie wznieść i z puszek mury do skutku ostrzeliwać. Zeszła nam tedy sprawa pod Kijowem aż do jesieni, kądy to obrońcy, do poddania się zmuszeni zostali.



Podczas gdy na wschodzie trwała wojna, na dworze wawelskim doszło do poważnego konfliktu pomiędzy wiekowym arcybiskupem Gniezna Henrykiem Lawendowskim, a młodym i ambitnym arcybiskupem Krakowa Michałem Sobieskim. Król, nie interweniując w wewnętrzne sprawy kleru pogorszył jedynie sytuację. Obaj duchowni obłożyli się nawzajem ekskomuniką, zaś impas przerwała dopiero śmierć Lawendowskiego.

Upłynęło tedy święto Narodzenia Pańskiego, po nim zaś przyszedł był rok Pański 1590, my zaś, to jest znakomita chorągiew pancerna rotmistrza Potockiego i reszta hufców hetmana Pułaskiego, na Rusi czas ony spędzilim, miast licznych i zamków dobywając. Nie wychylił wszelakoż Kijowczyn, w czasie owym, łba swego tchórzliwego zza murów, takoż do rozprawy ostatecznej w onym roku nam nie przyszło. Przybywały do nas jeno wieści z Rzeczypospolitej i samego Krakowa, o sporach jakoweś, między Jego Miłością Zygmuntem, senatory, a i samym krakowskim biskupem toczonych. Ja wszelakoż, takoż moi zacni panowie bracia, wraz ze mną pod rotmistrzem Potockim służący, niewiele sobie z onych wielkich spraw robilim, możnym panom senatorom i magnatom je zostawiając. Tak minął rok Pański 1590, takoż drugi odkąd umiłowaną Ojczyznę opuścilim. Staliśmy tedy wraz z hetmanem Pułaskim, w zimnym i odległym kraju, przez Merjów na ogół zamieszkanym i na odległym wschodzie leżącym. Przyszły tedy do nas wieści od jegomości hetmana polnego Jakuba Halickiego, z tychże Halickich, którzy ongiś wszą Litwą władali. Napotkał przeto hetman, u miasteczka zwanego Moskwą, liczącego sobie niespełna cztery tysiące dusz, Kijowczyna w sile trzydziestu tysięcy, prowadzonego zaś przez kniazia Olega Worotyńskiego. Pan hetman Halicki zaś, jedynie trzy tysiące wybranieckiej piechoty, setkę towarzyszy husarskich, takoż tysiąc petyhorców i pancernych miał z sobą. Cofnąć się tedy przyszło jegomości spod owej Moskwy ku Kołomnie, gdzie też zwiad nasz, w mojej osobie, miał ten zaszczyt go napotkać.




Do rozprawy ostatecznej przyszło nam przeto z Kijowczynem dwudziestego dnia kwietnia roku Pańskiego 1591, podle miasteczka zwanego Moskwą. Z rana samego harce się rozpoczęły, z południem zaś pchnął do walki hetman Potocki naszą chorągiew oraz panów braci służących pod rozkazami pułkownika Lisowskiego. Ostrzelalim przeto wraże hufce z łuków i samopałów i wpadlim na nich z impetem wielkim. Wtem mrowie Kijowa nas obskoczyło, a wojsko ich wydało się nieskończonym. I chociaż wielu ich padło od szabel naszych, cofnąć się nam przyszło. Dostrzegłszy ów impas, rzucił jegomość hetman Pułaski roty husarskie panów Strusia, Kalinowskiego i Borowskiego, aby nasze natarcie wsparli. Ci przeto, z ostrzału nieprzyjacielskiego nie robiąc sobie zgoła nic, wpadli między nieprzyjacielskie szeregi, rzeź straszliwą tamże czyniąc, całkowicie niemal wroga z pola spędzając. Do chaosu przyszło tedy w kijowskich hufcach i choć starcia pomniejsze dzień cały jeszcze trwały, zachód słońca wiktorią przywitalim. Po bitwie zaś doniesiono panu hetmanowi, iże towarzysz husarski Nikodem Rogalski, sześciu kijowskich arkebuzerów na kopiję swą był nabił.​

Z diariusza towarzysza pancernego, Gustawa Klemensa Opalińskiego​

Do roku 1593 wojska polsko-litewskie okupowały już większą część zachodniej Rosji, zaś car ukrywał się za Wołgą. Z początkiem roku rozpoczęto rokowania, które zaowocowały podpisaniem pokoju w Perejesławiu 3 maja 1593 roku. W jego wyniku Polacy poczynili znaczne nabytki za Dnieprem, a przede wszystkim utrzymali Kijów, który z miejsca stał się drugim miastem Korony. Poszerzenie terytorium na stepy ukrainne oznaczało również objęcie władzy nad znaczną populacją Kozaków Niżowych. W zamian za utworzenie tzw. rejestru kozackiego zaprzysięgli oni wierność królowi.

Pierwszy Rzym upadł na skutek herezji, drugim był Konstantynopol, trzeciego – Kijowa – my dobylim, czwarty będzie musiał Car założyć na Sybirze, bodaj i w krajach Kitaju.​

Rotmistrz Jakub Potocki o pokoju perejesławskim​

Zdobycie żyznych ziem ukrainnych szybko zaowocowało rozkwitem w handlu zbożem, które spławiane do Gdańska rozprowadzane było po całej Europie. Gdańsk stał się największym portem bałtyckim, a jednocześnie trzecim, po Krakowie i Kijowie miastem Korony Polskiej.​

Jest Gdańsk miastem wielkim, podobnie Sztokholmowi, z górą sto tysięcy mieszkańców sobie liczącym. Port jego zaś, najznaczniejszym na Bałtyku być się zdaje, przewyższa takoż sztokholmski, kopenhaski, szczeciński, ryski oraz lubecki. Wielkie są jego spichrze i być musi, iże milionami łasztów pszenicy obraca się tam roku każdego. Kupcy gdańscy zaś, w większości Polacy (choć są pośród nich i Pomorzanie, i Niemcy), docierają z handlem swym do krain najodleglejszych, zaś bez zboża ichniego, głód nastać by musiał straszliwy i w Anglii, i w Niderlandach.


Po pożarze Wawelu rozpoczęła się jego renowacja w stylu późnorenesansowym. Król nie szczędził środków sprowadzając do Krakowa rzemieślników i artystów z całej Europy. Wkrótce Wawel stał się jedną z najwspanialszych rezydencji królewskich na kontynencie.

(…)Niknie wszelakoż ów Gdańsk, przy potędze i ogromie stolicy Rzeczpospolitej, to jest Krakowa. Porównać by go można jeno do Winchesteru, w kraju Angielczyków, Rzymu w Italii, czy też może Konstantynopola; nawet nasz Kadyks, czy Valladolid mniejszym być musi przy owym Krakowie. Innych tak znacznych ośrodków we wszej Europie niepodobnym jest znaleźć. I świadczy o potędze niezmiernej polskiego króla, pałac jego, Wawelem zwan, na skale, nad Krakowem górującej, wzniesion. Liczy on sobie już lat setki, zali po wielokroć zmiany znaczne w nim zachodziły i przebudowywany był, z różnymi modami w zgodzie. Do dzisiejszej wspaniałości wyniósł go wszelakoż król Zygmunt, któren po pożodze wielkiej, jaka rozpętała się była w pałacu przed laty pięcioma, przykazał licznych mularzy i wyrobników do miasta sprowadzić, takoż rzeźbiarzy, malarzy i innych mnogich mistrzów, nie tylko z Rzeczypospolitej, ale też Niemiec, Francji, Italii, a i nawet ojczyzny naszej, Hiszpanii. Tak oto trwały prace na Wawelu przez cztery lata, wysiłek zaś onych mistrzów był tak wielki, iże wspanialszej budowli, nie dane mi było chyba jeszcze ujrzeć podczas mych podróży, może być, iż jedynie siedziba Jej Miłości Marii Teresy mogłaby się z wawelskim zamkiem równać.




W roku 1599 wybuchła wojna między Szwecją a Cesarstwem. Król Szwedzki zapragnąwszy zająć Szlezwik i Holsztyn zwrócił się o pomoc do swojego kuzyna. Zygmunt odparłszy najazd landgrafa Turyngii w bitwie pod Lubuszem i przerwawszy czeskie oblężenie Krakowa wyprawił się na Czechy i tym samym przesądził o losach wojny.

(…)Żałuję, iże nie zdołałem audiencyi uzyskać u króla Zygmunta, ten wszelakoż w Krakowie obecnym nie będąc, pod Pragą w kraju Czechów, z hufcami swymi stał, gdzie też, w sprzymierzeniu z kuzynem swym, to jest szwedzkim Karolem, z księciem Wacławem był wojował, w bitwie u Cieszyna, uprzednio wojska jego pokonawszy. Trzeba zaś wiedzieć, iże opiera siłę swą król Zygmunt na ciężkich jezdnych zwanych husarzami, takoż i ja miałem tą pomyślność ujrzeć ich, kądy z Krakowa już wybywszy, na przedpola miasteczka zwanego Proszowicami dotarłem. Chorągiew husarska bowiem wyjechała nam z bram miejskich naprzeciw; nie widziałem nigdy nic wdzięczniejszego od tego widoku. Szlachta polska, oni wszyscy, na pięknych rumakach, w zbroi świetnej i błyszczącej, z zarzuconymi na plecy skórami panter, lwów i tygrysów. Wędzidła końskie mieli srebrne i pozłacane, a z karku końskiego zwisały srebrne naszyjniki i kółka. Próżna byłaby praca opowiadać okazałość i piękność rycerstwa tego, mówić bowiem o zbrojach jego, o wysokich kopiach z długimi chorągiewkami, o tygrysich skórach, o pysznych koniach, kulbakach, rzędach, strzemionach, cuglach świecących się od złota, haftów i drogich kamieni byłoby to przyćmić ich piękność. Jest to jazda, jakiej nie ma na świecie; żywości jej i przepychu bez widzenia własnymi oczami pojąć niepodobna. ​

Z relacji Juana Floresa de Bazana, syna markiza Tarragony
​

W wyniku pokoju zawartego w Opawie pomiędzy przedstawicielami Polski, Szwecji i Czech, do Korony zostały włączone Górne Łużyce, ziemia Kłodzka, a także wschodnia część Moraw.


W roku 1599 w Rzymie doszło do oficjalnej kanonizacji Kazimierza Prawodawcy, pierwszego chrześcijańskiego króla Polski.

Sporo wody minęło od czasu władzy błogosławionego Kazimerza, z racji umiłowania porządku który przez lud zwany był Prawodawcą, i sporo czasu przekazy cudów jego wędrowały po zarówno ziemiach polskich, jak i innych chrześcijańskich. Przy tym nie wszystkie pochodziły z minionych lat Kazimierzowego panowania. Zaś odwrotnie, znaczna wielość z nich pochodziła z lat znacznie późniejszych, kędy to najbardziej potrzebujący i bezbronni, stając przed wielim dylematem, imienia Ojca Królestwa wzywać po radę i stawięnnictwo zaczęli. Paru też mężów wielkich było, co to wahając się nad obowiązkach spełnieniem, byli przez niego samego nawiedzani i rugowani do pionu. Jednak nie wystarczało to wahań Najświętszej Stolicy Apostolskiej rozwiązań, gdyż rządzili nią głupcy i grzesznicy z krajów pludrackich. Dopiero czcigodny Ojciec Święty Innocenty, będąc świadom potęgi i chwały dawnego króla Sarmatów, a także przez samego Chrystusa Jezusa Pana Naszego upomniany, wraz z dostojnym Konklawe zebrawszym się, Kazimierza Prawodawcę do grona Świętych zaliczyli. Stało się to Anno Domini 1599. Ogłosili zaraz go tędy też Patronem Prawa i Korony Polskiej, jego krew zaś do rangi świętej i wieczystej podnosząc.*​

Z relacji Artura Stanickiego, biskupa wileńskiego​

Kontrolowanie rozległych ziem ukrainnych sprawiło iż na rzecz jazdy spadło znaczenie piechoty. Poza chorągwiami husarskimi istniały chorągwie pancerne, na Litwie zwane petyhorskimi, uzbrojone w szable, włócznie, a także lekkie łuki refleksyjne.
​

​

Zygmunt II umiera w Kijowie w roku 1605, pozostawiając tronswojemu synowi Władysławowi, który zostaje koronowany jako Władysław V.


10 marca 1600 roku parlament angielski podnosi bunt przeciw karolińskiej monarchii. Królowa Anglii Małgorzata zbiega za kanał La Manche, gdzie chroni się na dworze swojego kuzyna króla Francji Ludwika. Władzę w Anglii przejmuje Olivier Cromwell jako lord protektor, ogłaszając kraj republiką. Lojaliści karolińscy podnoszą bunt przeciw Cromwellowi, w Anglii wybucha wojna domowa.​

Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie oraz ich sąsiedzi A.D. 1605.
​

*Dzięki uprzejmości p. Artura Stanickiego

 

Kiedy zmieniasz się w Rzepę?

 

W kolejnym odcinku

 

Świat w roku 1605


Europa Zachodnia w roku 1605.

Aby podbić świat

U schyłku XIV wieku Półwysep Iberyjski podzielony był między cztery królestwa oraz kilka mniejszych państewek. Prym w polityce regionu wiedli królowie Kastylii, władcy Andaluzji oraz Leonu i Portugalii, połączonych unią personalną. Karolińska linia władców Kastylii wygasła wraz ze śmiercią króla Gwiberta I w roku 1386. Stany kastylijskie, zebrane w Toledo, obrały nowym królem markiza Alby Ferdynanda. Nowa dynastia zawiązała strategiczne przymierze z królem Leonu wymierzone przeciw Andaluzyjczykom. Ów sojusz sprowokował króla Andaluzji Ferdynanda von Andechs do napaści na Kastylię. Wojna zakończyła się ostatecznie zdecydowanym zwycięstwem aliantów, zaś porażka rycerstwa andaluzyjskiego pod Kordobą raz na zawsze złamała kręgosłup militarny tego państwa.


Rycerstwo kastylijskie w XV wieku.

Wnuk Ferdynanda de Alba, Filip II, kontynuował politykę dziadka i po udanej kampanii zdołał niemal całkowicie wypchnąć Andaluzyjczyków za Słupy Heraklesa. W tym samym czasie w Salamance zmarł ostatni król Leonu. Szlachta królestwa powzięła niemal jednogłośną decyzję o powołaniu na tron króla Kastylii. Filip de Alba został koronowany na króla Leonu w Salamance w roku 1463. W wyniku połączenia obydwu koron sformowane zostało królestwo Hiszpanii, które z miejsca stało się jednym z najpotężniejszych państw Europy.

Królestwo Portugalii, zdołało uniezależnić się od Leonu, ale wciąż pozostawało w przymierzu najpierw z Kastylią, następnie zaś z Hiszpanią, co pozwalało mu na stabilny rozwój. Dzięki okresowi pokoju możliwe stało się ustanowienie portugalskich placówek na Azorach i Madeirze. Panowanie królowej Luizy de Alba u schyłku XV wieku odznaczyło się budową placówki na Wyspie Wniebowstąpienia, a przede wszystkim opłynięciem Przylądka Dobrej Nadziei przez portugalskie okręty. Handel z afrykańskimi plemionami stał się źródłem wielkiego bogactwa dla Portugalczyków, którzy zaczęli sprowadzać do Europy złoto oraz drogocenną kość słoniową, skupowaną za bezcen od lokalnych watażków. Jednakże prawdziwym przełomem okazało się być panowanie następcy Luizy de Alba, króla Alfonsa de Moura. Hojne fundusze wykładane na dalsze wyprawy umożliwiły kupcom portugalskim dotarcie do Indii i Wysp Przyprawowych. Portugalczycy zdołali ustanowić punkty handlowe nad cieśniną Malakka, dające im dostęp do niezmiernie dochodowego handlu przyprawowego. Pomimo iż placówki portugalskie zostały zdobyte i spalone przez miejscową ludność kilka dekad później, nic już nie mogło zatrzymać lawiny, którą zapoczątkowało odkrycie drogi morskiej do Indii. Do połowy XVI wieku dawne szlaki handlowe wiodące przez Persję i Bizancjum wyludniły się, zaś Ocean Indyjski zaroił się od europejskich okrętów.


Santa Maria - okręt Antoniego de Alarcon.

Podczas gdy prym Królestwa Portugalii w handlu afrykańskim i indyjskim długo nie mógł zostać zakwestionowany, Hiszpanie zwrócili swoje oczy na zachód. Wyprawa Antoniego de Alarcon przez Ocean Atlantycki, motywowana głównie chęcią odkrycia alternatywnej drogi do Indii, zakończyła się odkryciem San Domingo i Kuby, kolejne zaś wyprawy przyniosły do Europy wieści o całkiem nowym kontynencie zasiedlonym przez pogan. Nowy kontynent został nazwany od nazwiska odkrywcy Alarkonią. Hiszpańskie wyprawy w głąb kontynentu zaowocowały odkryciem dwóch prymitywnych, ale niezwykle rozległych państw: Imperium Inków i Azteków. W roku 1522 królowa Hiszpanii Maria Teresa zezwoliła na podjęcie militarnej ekspedycji przeciwko Aztekom, zaś jej dowódcą mianowany został Hernan Cortez, w roku 1530 rozpoczął się natomiast podbój państwa Inków, prowadzony przez Francisca Pizarra. Prymitywni poganie nie byli w stanie oprzeć się konkwistadorom, dysponującym końmi i bronią palną. W efekcie na początku XVII wieku jedynym ludem wciąż opierającym się Europejczykom byli Majowe, zamieszkujący półwysep Jukatan. Dalsza kolonizacja rozszerzyła władzę Hiszpanów na Meksyk, gdzie ustanowione zostało wicekrólestwo Nowej Hiszpanii, Alarkonię Środkową z wicekrólestwem Gwatemali, ujście Parany, gdzie powstało wicekrólestwo La Platy oraz zachodnie wybrzeże Alarkonii Południowej z wicekrólestwami Nowej Granady, Peru i Boliwii. Portugalczycy zaś, którzy dołączyli się do wyścigu kolonialnego później zajęli północne wybrzeże południowej Alarkonii, gdzie powstały wicekrólestwa Kolumbii oraz Gujany. Na początku XVII w. swoich odkrywców na zachód wysłali Anglicy, rozpoczynając kolonizację wyspy San Domingo.


Południowa Alarkonia w roku 1605.


Alarkonia Środkowa w roku 1605.

Karolińskie dwory

Mimo kresu kastylijskiej linii Karolingów Europa Zachodnia pozostawała zdominowana przez tą dynastię, wciąż władającą królestwami Francji oraz Anglii. Silnie zdecentralizowane państwo francuskie, zdominowane przez potężnych książąt z linii Welfów, w XIV wieku wplątało się w serię wojen z Cesarstwem o panowanie nad Alzacją i Lotaryngią oraz z królestwem Oksytanii o władzę na Owernią. Owe wojny toczyły się ze zmiennym szczęściem dla obu stron, co skutkowało regularnym przesuwaniem granic oraz ekonomicznym wyniszczeniem walczących. Wydarzeniem, które zmieniło balans sił w regionie okazała się być śmierć ostatniego księcia Normandii z rodu Welfów. Odziedziczenie bogatych i ludnych ziem normandzkich przez koronę, pozwoliło Francji na otrząśnięcie się po serii wyniszczających wojen i rozpoczęcie okresu stabilnego rozwoju, przerywanego jedynie pomniejszymi konfliktami. Wstąpienie na tron Ludwika Karolinga w roku 1524 zbiegło się w czasie z reformacją, zbierającą w Europie coraz obfitsze żniwo. W dwa lata po koronacji młody i energiczny Ludwik osobiście spotkał się z Marcinem Lutrem w Paryżu i przyjął nową religię, oficjalnie zrywając stosunki z Rzymem. W wyniku wojny z Oksytanią Ludwik zagarnął księstwo Limousin, pokonanie Arelatu zaowocowało zdobyciem Prowansji z bogatym portem w Marsylii, jednak dopiero w wojnach z Cesarstwem Ludwik mógł pokazać pełnię swoich zdolności. Bitwa pod Juvincourt, należąca do największych batalii okresu renesansu, okazała się być zwycięska dla Francuzów, którzy pokonali wojska cesarskie dzięki wykorzystaniu nowoczesnej artylerii i broni palnej. Złamany został kręgosłup militarny Cesarstwa, co zaowocowało ustanowieniem władzy Paryża nad Hainaut, Walonią oraz Lotaryngią.


Francuscy pikinierzy po bitwie pod Juvincourt.

Tymczasem Wyspy Brytyjskie u schyłku XIV wieku podzielone były pomiędzy trzy dominujące królestwa: Anglię, Irlandię i Szkocję. Podczas gdy okres szkockiej dominacji nad wyspami od dawna był już pieśnią przeszłości, Anglia pod władzą Karolingów rozkwitała. Zdolny i energiczny król Leon w krótkiej kampanii zdołał podbić Walię, zaś rozbicie Szkotów przez rycerstwo angielskie w bitwie pod Roslin zaowocowało zajęciem południowej Szkocji. Dalsze kampanie prowadzone przez Leona Karolinga zakończyły się całkowitym podporządkowaniem królestwa Szkocji, jego następcy zaś zdołali podbić królestwo Wysp. Niemal cały XVI wiek był dla Wysp Brytyjskich okresem stabilnego rozwoju i dobrobytu, na który pozwoliła polityka izolacji od kontynentu. Została ona przerwana dopiero okresem II wojny goslarskiej, w której Anglicy poparli stronę katolicką.


Starcie z okresu angielskiej wojny domowej.

Zaangażowanie Anglii w wojnę religijną spotkało się ze znacznym niezadowoleniem szlachty. Klęski wojsk angielskich na kontynencie i zdobycie przewagi przez protestantów zmusiły króla Karola do zwołania parlamentu w Winchesterze w roku 1577, który jednak szybko został rozwiązany, co dodatkowo wzmogło oburzenie możnowładztwa. Ostateczna klęska katolików i ruina ekonomiczna kraju doprowadziła do zwołania kolejnego parlamentu w roku 1582, przez syna i następcę Karola, Henryka. Ten parlament nie pozwolił się rozwiązać i trwał nieprzerwanie przez 18 lat, aż do roku 1600, stąd nazwany został Parlamentem Długim. Zdominowanie obrad przez opozycjonistów przewodzonych przez Oliviera Cromwella i Antoniego Calverta zaowocowało ustanowieniem szeregu reform, uderzających w pozycję władcy. Córka i następczyni Henryka, Małgorzata, czując, iż traci władzę nad krajem, rozkazała wojsku aresztowanie opozycjonistów. W nocy z 8 na 9 marca w Winchesterze doszło do walk ulicznych, w wyniku których Cromwell i Calvert zdobyli władzę na stolicą, Małgorzata zaś zbiegła za kanał La Manche do Paryża, gdzie schroniła się na dworze swojego kuzyna Ludwika. Dzień później opozycjoniści ogłosili Anglię republiką z Cromwellem na czele, jako lordem protektorem. Zwycięstwa Cromwella nad rojalistami przypieczętowały jego pozycję. Po czterech latach rządów lord protektor zmarł w Winchesterze, na łożu śmierci namaszczając Antoniego Calverta na swojego następcę.


Anglia i Francja w roku 1605.

W ogniu reformacji

Elekcja roku 1411 po śmierci cesarza Baldwina Konradyna zaowocowała wstąpieniem na tron cesarski czeskiej dynastii Szeligów. Ich rządy w cesarstwie trwały do roku 1505 i odznaczyły się serią wojen z Francją o panowanie nad Alzacją i Lotaryngią. Próba przeprowadzania reform i wzmocnienia władzy cesarskiej doprowadziła do wybuchu buntu książąt skierowanego przeciw cesarzowi Wacławowi I. Rebelianci prowadzeni byli przez margrabiego Moraw oraz związek miast cesarskich z Hamburgiem na czele. Słabość Szeligów wykorzystana została przez margrabiów Austrii, którzy po odziedziczeniu księstwa Brabancji stanęli w jednym szeregu z najpotężniejszymi książętami Rzeszy. Podczas elekcji roku 1505 cesarzem obrany został Franciszek Ezzoning, cieszący się poparciem potężnych protektorów w Krakowie. Jego rządy trwały przez ponad 40 lat i zostały zapamiętane poprzez katastrofę wojsk cesarskich podczas bitwy pod Juvincourt, w wyniku której Ezzonigowie utracili obszar Walonii.


Cesarz Rzymski Franciszek Ezzoning.

Tymczasem w roku 1504 mnich Marcin Luter przybił do wrót kościoła w Prenzlau, we włościach margrabiego Brandenburgii 95 tez nawołujących do reformy kościoła katolickiego. Wydarzenie to spowodowało burzę w świecie chrześcijańskim i spotkało się ze stanowczym potępieniem ze strony Wiednia oraz Rzymu. Poparcie udzielone Lutrowi przez Brandenburczyków doprowadziło do zwołania Sejmu Rzeszy w Hamburgu, gdzie Luter został przesłuchany przez legata papieskiego oraz przedstawicieli cesarskich. Legat zażądał od mnicha natychmiastowego odwołania swoich tez, ten jednak odmówił. Aby uchronić życie swojego protegowanego margrabia Brandenburgii upozorował porwanie Lutra i ukrył go na zamku w Ruppinie.


Marcin Luter.

W tym samym czasie tezy Lutra zyskiwały coraz większą popularność wśród książąt Rzeszy, pragnących uniezależnić się od Wiednia. W roku 1520 margrabia brandenburski, książę saski, palatyn reński, książę bawarski oraz szereg pomniejszych książąt złożyli przed cesarzem tzw. Wyznanie Hamburskie, stanowiące wykład nauki reformatorów, następnie zaś zawiązali między sobą przymierze obronne nazwane Ligą Goslarską.

W roku 1549 na terenie Austrii doszło do zbrojnego wystąpienia radykalnych protestantów przeciw cesarzowi. Dramatyczną sytuację oblężonego Wiednia uratowały dopiero wojska hetmana Fryderyka Wyhowskiego, przybyłe na pomoc z Polski. Obrany 3 lata wcześniej na cesarza siostrzeniec Franciszka Ezzoniga, Joachim Welf, oskarżywszy Ligę o finansowanie buntowników, wysłał swoich przedstawicieli do Berlina. W trakcie żywiołowej dyskusji w berlińskim ratuszu doszło do rękoczynów, zaś poseł cesarski, hrabia von Aderniten został wyrzucony przez okno. Cesarz zaś, potraktowawszy to wydarzenie jako zniewagę, wypowiedział wojnę Lidze, wzywając na pomoc króla Polski Jana. Szybkie zajęcie Bawarii przez hetmana Wyhowskiego, wspieranego przez wojska austriackie, a następnie zwycięstwa wojsk katolickich pod Lippe i Kasselem zmusiły Ligę do poddania się cesarzowi. Rozejm zawarty w Pradze nie miał przetrwać się nawet trzech dekad. Austriacy, dodatkowo osłabieni w wyniku utraty Niderlandów utrzymywali się na tronie cesarskim jedynie dzięki poparciu Krakowa.


Defenestracja Berlińska.

W roku 1574 wybuchła druga wojna goslarska, która tym razem przyjęła skalę europejską z Polską, Austrią, Miśnią, Tyrolem, Mediolanem, Anglią i Portugalią po stronie katolickiej oraz książętami Ligi pod przewodnictwem księcia Czech, Francją oraz Węgrami po drugiej. Porażki Anglików we Francji oraz Austriaków w Niemczech były katastrofą dla strony katolickiej, jednak szalę wojny przeważyła dopiero trzytygodniowa bitwa pod Budą, w której naprzeciw siebie stanęły 80-tysięczna armia protestancka i ponad dwukrotnie mniejsze wojska polskie pod dowództwem hetmana Zygmunta Pułaskiego. Klęska pod Budą zmusiła Kraków do rozpoczęcia rokowań, zaś brak dalszego poparcia Królestwa Polskiego dla strony katolickiej, zaowocował zwycięstwem Ligi. Pokój między zwaśnionymi stronami zawarto w westfalskim mieście Hamm, podczas sejmu Rzeszy. Na jego mocy ustanowiono zasadę cuius regio eius religio, tj. czyj kraj tego religia. W praktyce oznaczało to ostateczny upadek autorytetu cesarskiego, który przełożył się na porażkę margrabiów austriackich w kolejnej elekcji cesarskiej. Nowym cesarzem został w roku 1582 obrany został Jan Ezzoning, landgraf Turyngii.


Polska i Cesarstwo w roku 1605.

Władcy Północy i Wschodu

Po śmierci ostatniego władcy z rodu Piastów stany szwedzkie powołały na tron w Sztokholmie króla Danii Zygmunta, który pod swoim panowaniem zdołał połączyć trzy korony: duńską, szwedzką oraz norweską. Taki wzrost potęgi jednego władcy zaniepokoił władców Rzeczpospolitej Szczecińskiej, nie chcących dopuścić do ustanowienia duńskiej dominacji na Bałtyku. Szczecin zaczął tym samym popierać antyduńską opozycję w Szwecji. W roku 1395 w Szwecji wybuchła rebelia przeciw Zygmuntowi, dowodzona przez Karola Jana Wazę i popierana przez Pomorzan. Klęska wojsk duńsko-norweskich w bitwie pod Stavanger zmusiła Kopenhagę do wszczęcia rokowań i uznania niezależność Karola Jana, jako króla Szwecji. Syn Karola, Gustaw Waza, zdołał do połowy XV wieku wyprzeć Duńczyków ze Skanii oraz odebrać im Akerhus w Norwegii. Dalsze wojny prowadzone przez córkę Gustawa, królową Antoninę Wazównę doprowadziły do całkowitego zajęcia Norwegii oraz przejęcia kontroli nad cieśninami na Sundzie. Kuzyn i następca Antoniny, Karol, zadał Duńczykom ostateczny cios rozbijając ich w kolejnych dwóch wojnach i koronując się na króla Szwecji, Danii i Norwegii.


Pikinierzy szwedzcy z okresu XVI wieku.

Jednocześnie u schyłku XIV wieku słabła władza chanów Złotej Ordy nad stepami i Rusią. Zamordowanie kolejnego chana w Saraju i wybuch wojny domowej doprowadził do buntu książąt ruskich, prowadzonego przez wielkiego księcia Kijowa, który po wiktorii na Kulikowym Polu zdołał uniezależnić Ruś od Tatarów. Polityka ekspansji skierowanej przeciwko walczącym między sobą chanatom pozwoliła wielkiemu księstwu kijowskiemu oprzeć się o Ural już w połowie XV wieku. Jednocześnie na zachodniej granicy narastało napięcie między Rusinami, a Polakami i Inflantczykami, które w 1455 zaowocowało ruskim najazdem na wielkie księstwo halickie, odpartym w wyniku bitwy pod Popławką. Konflikt eskalował ponownie 15 lat później, po zajęciu Nowogrodu Wielkiego przez Inflantczyków. Kolejna wojna wybuchła ostatecznie w roku 1481 i tym razem najazd Rusinów sprzymierzonych ze Szwedami został odparty przez blok polsko-inflancki.


Rosyjscy strzelcy stanowiący trzon armii carskiej.

Przełomowym punktem w historii wielkiego księstwa okazał się być bunt stanów nowogrodzkich, skierowany przeciw inflanckim Piastom. W jego wyniku pod kontrolę buntowników dostał się Nowogród, Psków, Ostrów, Wielkie Łuki i szereg innych miast. Przedstawiciele rebelii oddali się w opiekę wielkiego księcia Kijowa Jarosława. Ten zaś po przybyciu do Nowogrodu koronował się na cara Wszechrusi, podważając tym samym prawa cesarzowej rzymskiej do tronu w Konstantynopolu. Konflikt ten eskalował u schyłku XVI wieku, kiedy to w zamian za poparcie jego praw przez despotę Serbii car Fiodor najechał na Bizancjum, wymuszając na cesarzu uznanie niepodległości despotatu.


Rosja w roku 1605.

Jednocześnie przez cały XVI wiek trwał konflikt polsko-ruski. Rusini otoczeni przez wrogich Bizantyjczyków na południu, a także Polaków i sprzymierzonych z nimi Szwedów na zachodzie zostali w znacznym stopniu odcięci od świata zachodniego. W efekcie przestarzałe, kiepsko wyszkolone i wyekwipowane wojsko rosyjskie nie było godnym przeciwnikiem dla polskiego rycerstwa, a później husarii. W roku 1602 caryca Elżbieta Siewierska utraciła na rzecz Polski Kijów i przeniosła stolicę do Włodzimierza. Na początku XVII wieku Carstwo Rosyjskie stanowiło rozległe państwo, jednak zacofane i w dużym stopniu pokryte nieprzebytymi puszczami.


Bałkany, Azja Mniejsza i Lewant w roku 1605.​

Bliski Wschód w roku 1605.


Azja Południowa w roku 1605.


Religie w Europie w roku 1605.


Kultury w Europie w roku 1605.


Europejskie dynastie w roku 1605.


Rozwój technologiczny państw Europy w roku 1605.


Autonomia polskich prowincji.


Polska strefa wpływów.

​

 

Władysław V Waza (1605 - 1637)​

Z bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, żmudzki, halicki, wołyński, podolski, mazowiecki, śląski, turowski, inflancki i gdański, pan i dziedzic Pomorza​

Jest brat nasz, królewicz Ferdynand, z prawem de iure uxoris w zgodzie, dziedzicem prawowitym i jedynym korony Kastylii, Leonu, Aragonii, Nawarry, Grenady, Kordoby, Toledo, Walencji etc. Potwierdziła, w swej prześwietnej mądrości, prawa brata naszego świętej pamięci królowa Maria Teresa de Alba, w woli swej ostatniej i testamentach, takoż szlachta, książęta i markizowie królestw Hiszpanii. Zostało dziedzictwo naszego umiłowanego brata przypieczętowane i poświadczone, raz i po wieki, z Boską i ludzką wolą w zgodzie, małżeństwem jego z siostrzenicą świętej pamięci królowej Marii Teresy, to jest księżną Katarzyną de Bazana, dziedziczką legalną tronu królestw Hiszpanii.


W roku 1610, w Kadyksie, zmarła królowa Hiszpanii Maria Teresa, ostatnia z linii markizów Alby. Koronę odziedziczyła jej siostrzenica Katarzyna de Bazana, poślubiona Ferdynandowi Wazie, drugiemu synowi Zygmunta II i bratu Władysława V. Po objęciu korony hiszpańskiej Wazowie stali się najpotężniejszym rodem Europy, władającym Polską, Szwecją, Hiszpanią, a także rozległymi koloniami hiszpańskimi w Nowym Świecie.​

Każdy tedy, kto darzy się podważać prawa brata naszego Ferdynanda do korony królestw Hiszpanii, oszczercą jest jeno i uzurpatorem, któren w imię korzyści własnych i prywat jeno, naruszenia praw Boskich i ludzkich się dopuszcza. Przeto, gdyby przyszło do potrzeby poparcia praw naszego umiłowanego brata Ferdynanda, czy to w obliczu margrabiego Miśni, czy to cesarza, czy to króla Francyi, królestwo polskie poprze je z całą stanowczością, a gdyby, nie daj Bóg, do zbrojnej konfrontacyi przyjść miało, zbrojnych swych i rycerzy pośle, by uświęconych przez Pana Boga praw królewicza Ferdynanda dopilnowali. ​

Uniwersał wydany przez króla Władysława V, 4 maja 1616​

Roszczenia do tronu Hiszpanii wysuwane przez margrabiego Miśni doprowadziły do eskalacji konfliktu pomiędzy Polską a Cesarstwen. Polska husaria udowodniła swoją supremację w polu podczas bitew pod Wittenbergą i Dessau. W wyniku pokoju zawartego we Wrocławiu w roku 1618 margrabia Miśni musiał zrzec się swoich roszczeń i przekazać Polsce miasto Chociebuż na Łużycach. Ponadto do Korony inkorporowane zostało księstwo opawskie, ostatnia pozostałość niezależnego księstwa śląskiego.​

Zaiste niezwykłymi i niepokojącymi były rok Pański 1622 oraz rok Pański 1623. Wpierw szarańcze jakoweś, być musi szatańską sprawką przyzwane, znad Dzikich Pól się wzniosły i spustoszenie wielkie pośród upraw ukrainnych i ruskich poczyniły. W miesiącach kolejnych, kądy lato miało się już ku końcowi, nawałnice i wichury gwałtowne nad Rzeczpospolitą nastały, takoż nad królestwem polskim, jak i nad Litwą. W województwach ruskim i podolskim, od dnia świętego Bernarda licząc, grad przez trzy dni cięgiem padał, zboża łamiąc i spustoszenie w polach czyniąc. Liche i marne wielce były tedy zbiory roku Pańskiego 1622, prawdziwa wszak klęska, wraz z zimowymi roztopami roku kolejnego nastąpiła, kądy z brzegów wystąpiły takoż Wisła, jak i Odra, powodem wielkich zniszczeń będąc pośród miast i wsi, nade wszystko wśród zasiewów.






Głodu widmo zawisło tedy nad Rzeczpospolitą, która nie tak dawno spichrzem wszej Europy mieniła się przecie. I szerzyła się w onym czasie pogłoska pośród chłopstwa, iże Łaskę Pańską Jego Królewska Mość Władysław, był utracił i bluźnić oraz burzyć się poczynali smardowie przeciw swemu królowi. Za nic wszak miała czerń, iże nikt inny, jak szlachetny Władysław w wielkie debeta samemu popadłszy, zboża począł z krain rozmaitech, przeze gdańskie, szczecińskie i ryskie porty, sprowadzać, by choć tak konsekwencyje nieurodzaju, troszę choć umniejszyć.




Sejm zwołano tedy ze wszej Rzeczpospolitej do Lublina i nad wieloma sprawami ważkimi na sejmie owym radzono, pośród nich zaś o podatkach nowych i obciążeniach dla szlachty, nieodzownych wszak by debeta i pożyczki raz zaciągnięte spłacić i Koronę od długu wolną uczynić. Przygodzili się tedy na ustalenia owe, takoż posłowie, tak i panowie senatory, zali niektórzy z nich żal w sercu swym, do Jego Królewskiej Mości, długo jeszcze uchowali. Najważniejszą wszak spośród ważkich sprawą lubelskiego sejmu, sprawa jedności między królestwem polskim a Litwą stanęła, która dla spólnego dobra, raz i po wieki, nastąpić musiała. Zali, kądy radzić poczęli o owych znakomitych konceptach panowie bracia, wieść niesłychana i zatrważająca na sejmie była runęła. Przybywali tedy do Lublina panowie szlachcice z województw kolejno: mazowieckiego, ruskiego, bracławskiego, sudeckiego, trockiego, żmudzkiego, słowackiego i pomorskiego, o pobuntowanej czerni donosząc, która przeciw panom swym wystąpiwszy, tumulta czynić poczęła, dwory paląc, szlachciców zaś reżąc.






Klęska nieurodzaju oraz złe traktowanie chłopów przez szlachtę przyczyniły się do wybuchu krwawej rewolucji chłopskiej na terenie całej Rzeczpospolitej. Kampania prowadzona przeciw zbuntowanej czerni przez hetmana wielkiego Stefana Tarnowskiego trwała blisko cztery lata i zaowocowała brutalnym stłumieniem powstania.

Opuścił tedy Jego Królewska Mość Władysław lubelskie sejmowanie, i do Krakowa ruszył czym prędzej, by tamże zaciągi nowe uczynić i na hetmana wielkiego Stefana Tarnowskiego, brzeskiego kasztelana, naznaczyć, by ten z czernią zbuntowaną się rozprawił i rebelizantów ku powszechnej przestrodze skarał. Ruszył tedy pan hetman w wyprawę długą, trudów licznych pełną, by porządek i rządy prawa i sprawiedliwości na powrót w Rzeczpospolitej przywrócić, zaś ze pobuntowaną czernią raz i na zawsze rozprawić się. Do pierwszej sprawy przyszło tedy hetmanowi podle Rawy, gdzie chłopską zbieraninę do nogi niemal wybiwszy, z ocalałych trzecią część wybrał i prawicę przykazał obciąć, pozostałych zaś wzdłuż traktu czerskiego obwiesił (stał się w owym czasie konopny sznur na Mazowszu towarem rzadkim i niespotykanym), osobliwie przywódcę ich, Jakubem Kostką zwanego, do Krakowa był odesłał, gdzie ten torturom i egzekucyi publicznej, ku uciesze gawiedzi, poddany został. Tak oto trzy lata kolejne upłynęły hetmanowi i hufcom jego na walkach ze smardami i czernią. Każdych zaś los podobien potykał, wodzowie zaś i watażkowie ichni, tak srodze i bez litości skarani zostali, iże żadne chłopskie powstanie, najmniejsze choćby, przez mnogość kolejnych lat w Rzeczpospolitej miejsca już nie miało.​

Rzeczpospolita czasu pierwszych z prześwietnej dynastyi Wazów, pióra Mieczysława Grabowskiego, XVIII w.​

26 września 1625 podczas sejmu w Lublinie zawarta została unia realna pomiędzy Polską a Litwą, nazwana później Unią Lubelską.

I. Naprzód iż aczkolwiek były stare spisy przyjacielstwa, sprzymierzenia pomnożenie, i lepszy sposób Rzeczypospolitej, tak Korony Polskiej, jako i Wielkiego Księstwa Litewskiego czyniące etc., wszakoż iż się nieco w nich widzi być różnego od dobrego i szczerego braterstwa dufania, przeto dla mocniejszego spojenia w spólnej a wzajemnej miłości braterskiej i w wiecznej obronie obydwu Państw społecznej niewątpliwe wiary braterskiej, czasy wiecznemi, ku chwale Bożej, Jego Królewska Mośc z wiecznem podziękowaniem godnej sławie, i tychże obydwu najzacniejszych Polskich i Litewskich Narodów, i też ku rozszerzeniu niezmierzonej i wiecznej czci. ozdobie, okrasie, zmocnieniu, uczciwości, zacności i Majestatu spólnego wiecznemu rozszerzeniu, one stany sprzymierzenia ponowili i umiarkowali w tem wszystkiem, jako niżej opisano.

II. Iż już Korona Polska i Wielkie Księstwo Litewskie jest jedno nierozdzielne i nieróżne ciało, a także nieróżna, ale jedna spólna Rzeczpospolita, która się z dwu Państw i Narodów w jednej lud zniosła i spoiła.

III. A temu obojemu Narodowi, żeby już wiecznemi czasy jedna głowa, jeden Pan i jednej Król spólny rozkazował, który spólnemi głosy od Polaków i od Litwy obran, a miejsce obierania w Polszcze, a potym na królestwo Polskie pomazan i koronowan w Gnieźnie będzie.

IV. Obieranie i podnoszenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, które przedtym osobno bywało na Litwie, aby już tak ustało, żeby i znak żaden abo podobieństwo na potym nie było, z któregoby się okazowało, abo znaczyło podnoszenie, abo inauguracja Wielkiego Księstwa Litewskiego. A iż tytuł Wielkiego Księstwa Litewskiego i urzędy zostawają, tedy przy obieraniu i koronacji ma być zaraz obwołan Królem Polskim i tenże Wielkim Książęciem Litewskim, Halickim, Wołyńskim, Mazowieckim, Żmudzkim, Kijowskim, Inflantzkim.​

Z aktu Unii Lubelskiej, 26 września 1625​

Carowi raz na dwadzieścia lat po łbie dać trza i spokój będzie. Gdybyśmy wszak, nie daj Bóg, zaniechali choć raz owego procederu, czarne chmury nad Rzeczpospolitą zawisnąć mogą i nieszczęście jakoweś gotowe.​

Hetman wielki koronny, Stefan Tarnowski​

W roku 1629 wybuchła kolejna już wojna między Rzeczpospolitą a Carstwem Rosyjskim. Wojska rosyjskie napadły na Ukrainę, zostały jednak odparte i zniesione w bitwach na stepach czarnomorskich. Zwycięstwa pod Berezówką i Kyzył-Jarem umożliwiły Rzeczpospolitej rozszerzenie wpływów na stepy i zagarnięcie Siczy Zaporoskiej. Utwierdziło to ostatecznie władzę Polski nad Kozakami Niżowymi.

Kazałem po kilkakroć najpierw z dział uderzyć z onej góry i ku chorągwiom, które w stronie trochę od lasa były osobno. Wtem od jego wojska zbiegły dwie osobie. Tatar jeden, drugi Kozak, którzy ukazowali nam siły i jacy ludzie w którym pułku stali. Było dwadzieścia i pięć wielkich bardzo i ogromnych, a z osobna na zasadzie bardzo siła pieszych. Obaczyłem, że wszytek jego fortel nawięcej na onym lesie (w którym zasada przy przeprawach była) zależy. Za ofiarowaniem się tedy Niżowców, iż tam dla wyparcia ludzi iść chcieli, pozwoliłem im tego, a zaraz części jazdy Jego Królewskiej Mości, osobliwie zaś chorągwiom husarskim rotmistrzów Lechowicza i Mikołajewskiego, takoż lisowczykom pod pułkownikiem Opalińskim. Po prawej stronie byli tedy mołojcy, husaria i lisowczycy po lewej. Z wielką ochotą ku lasowi brnęli, przyszedłszy zaś na piechotę nieprzyjacielską i działa, strzelali się, i potym z przewagą wielką runęli na carskich i wyparli ich. Następowało też z góry zaraz wszytko wojsko z dziwną także ochotą, i one przeprawy przebywało do nieprzyjaciela i potężnie nań natarło. Rozproszone jest wojsko nieprzyjacielskie po stepach, po równinach. Trup bardzo gęsty. Chorągwi 90 mi oddano, drugie też na podszewki sobie chudzi pachołcy pobrali. Dział kilka w lesie odbito, drugie uchodząc miotał. Więźniów siła narodów. Sam Jaliczew uszedł w step, ku Krymowi. Wojsko pewnie miał wielkie z Rusinów, z Mołdawian, z Wołochów, z Nowogrodu, z Niżowców, z Merjów i też Tatarzyna.​

Relacja hetmana polnego Ferdynanda Jabłonowskiego do króla po bitwie pod Berezówką​

​

Polska prowadzi handel nie tylko z sąsiadami, lecz i z odleglejszymi krajami. Całe atoli prawie handlu tego skupienie jest w Gdańsku, porcie znacznym nad Morzem Bałtyckim, należącym do króla polskiego. W miesiącu sierpniu odbywa się tu wielki jarmark od św. Dominika czternaście dni dłużej trwający, na który zbierają się Niemcy, Francuzi, Flamandy, Angielczycy, Italczycy, Hiszpanie, Portugalczycy. I wtedy zawija do portu sześć, albo i siedem setek okrętów naładowanych winem reńskim, francuskim i hiszpańskim, jedwabiem, oliwą, cytrynami, konfiturami i innymi płodami hiszpańskimi, korzeniami portugalskimi, cyną i suknem angielskim, w ostatnim zaś czasie zaś osobliwie cukrem, tytoniem i bawełną z Nowego Świata, zaś na okrętach angielskich i niderlandzkich, przyprawami z Indii i Wysp Przyprawowych. Zastają w Gdańsku magazyny pełne pszenicy, żyta i innego zboża, lnu, konopi, wosku, miodu, potażu, drewna do budowy, solonej wołowiny, i innych drobniejszych rzeczy kupcy rozładowane swoje okręty na powrót ładują, co odbywa w pierwszych ośmiu dniach jarmarku, a w ostatnich ośmiu i przez cały rok przybywają do tego miasta nie tylko kupcy krajowi, ale wiele innych osób dla opatrzenia swych sklepów lub domów w wino, sukna, korzenie i inne potrzebne rzeczy. Zboże zaś i inne płody zbywające od potrzeb krajowych spławiają Polacy do Gdańska na wiosnę i przedają hurtem kupcom gdańskim, którzy składają je w swych magazynach na następny jarmark.


W latach 30. XVII wieku klęska głodu sprzed 10 lat była już tylko pieśnią przeszłości. Dzięki zagospodarowaniu żyznych ziem ukrainnych i wykorzystaniu Wisły do spławiania zboża do portu w Gdańsku, Rzeczpospolita stała się spichlerzem Europy, będąc największym na kontynencie eksporterem pszenicy.

Kraków także znaczny prowadzi handel z Niemcami, Węgrami i Italią. Z Niemiec sprowadzają płótno, sukno i wiele innych towarów. Z Węgier wino, które Polakom smakuje więcej niż inne, z Italii małmazje, oliwę, cytryny i inne podobne płody. Śle zaś Polska od Krakowa do nich przesławne tkaniny krakowskie, takoż wśród szlachty polskiej w powszechnym użyciu będące, takoż słowackie srebro i żelazo, produkta złotnicze, takoż nieprzeliczone ilości skór i bydła.

W Poznaniu równie jak w Krakowie prowadzą handel z Niemcami, w Haliczu z Bizancjum, skąd sprowadzają wozami przez Wołoszczyznę kobierce, materie anatolijskie, małmazje, imbir, rodzynki i wiele innych płodów i towarów wschodnich. Na koniec Kijów, drugie po Krakowie miasto Rzeczpospolitej, ma znaczny handel z krajami ruskimi, którym dostarcza płodów krajowych i zagranicznych w zamian za futra różnego gatunku i inne rzeczy mniejszej wartości.​

Relacja legata papieskiego Mateusza Sforzy
​

W 1623 roku kanonizowany został król Polski Bolesław Lew, znany ze swojego udziału w I krucjacie.

Prastary był ród Piastowy, od zacnego przodka się wywodzący, ongiś władający polską ziemią. Dlatego też dynastyi ta wydała znaczne grono władców wielkich i szlachetnych, dla współczesnych sobie i dzisiejszych mogących za wzór krześcijański służyć. Był wśród nich i Kazimierz, Prawodawcą zwany, był też i jego potomek, imieniem Bolesława ochrzczony, a przydomkiem ,,Lwa'' naznaczony. I zaiste, król Bolko na oba swe imiona ciężko zasłużył, nie znalazłbyś bowiem nikogo, kto ani na ziemiach Korony, ani w Europie, ani też i w Lewancie dalekim nie słyszał o tym najprzedniejszym, po św. Jerzym zaraz, rycerzu Chrystusowym. Jest takim stan rzeczy się utrzymujący, albowiem wielu wojów, którzy nie pomni nauk Pana Naszego i nakazów Świętej Matki Kościoła, odrzucają walkę w obronie wiary i współbraci krześcijańskich, miast tego woląc pod pokusą samego Lucyfera pławić się w zepsuciu i zgorszeniu, przez tegoż władcę jest pouczana. Jeszcze zaś więcej zaświadczy, zwłaszcza w wiecznie cierpiącej Terra Santa, że po wielokroć mężnego Bolesława widzieli, jak na bitwy z plugawymi Saracenami ich prowadził, rumaka dosiadając, w prawei ręce krzyż, w lewei zaś miecz trzymając. Jednakowoż długo trwał proces o kanonizację ów wojownika, albowiem jużli za czasów Bolesława sam Belzebub, najchytrzejszy z demoniego pomiotu, zaczął szkalować imię jego, ujrzawszy jaką potęgę ów mąż posiadł. Azali nic nie mógł zrobić sam, dlatego też przez stulecia całe omamiał zazdrosnych Bolkowej sławy ludzi, żeby dopomogli w procesie tym przebrzydłym. Dopieroż to czasy szerzącej się w Europie lutrowej i kalwińskiej herezji, zamknęły usta ów oponentom. I tak, Anno Domini 1623, z osobistym wstawiennictwem Naszego Pana Jezusa Chrystusa i Przenajświętszej Matki Jego Maryi, czcigodni kardynałowie na czele z błogosławionym Ojcem Świętym dołączyli Lwa Sławnego w poczet świętych i patronów, stawiając go za wzorzec dla wszelkiej maści wojowników i obrońców prawdziwego Kościoła Pańskiego.*​

Z relacji Artura Stanickiego, biskupa wileńskiego
​

Władysław V umiera w roku 1637, niemal jednomyślna elekcja przeprowadzona na polu sandomierskim wskazuje na władcę jego syna Henryka, koronowanego jako Henryk I.​

​

Rozwój kontrreformacji ostatecznie zakończył erę renesansu w Europie. Na całym kontynencie wyrastały piękne, bogato zdobione barokowe kościoły, w świecie protestanckim zaś kiełkować zaczęła myśl oświeceniowa, której centrum stały się północne Niemcy, ze Związkiem Mindeńskim na czele.


W roku 1616 angielska załoga zdołała opłynąć dookoła kulę ziemską. Wyprawa wyruszyła z portu w Southampton w roku 1613, opłynęła wschodnie wybrzeże Afryki, dotarła do Brazylii, by następnie opłynąć Alarkonię Południową i przez Pacyfik dotrzeć do Filipin, następnie zaś do Indii. Po opłynięciu Przylądka Dobrej Nadziei skierowała się z powrotem do Anglii, gdzie dotarła 6 marca 1616 roku.



Rozwój europejskich kolonii w Alarkonii, Afryce i Indiach przyczynił się do powstania globalnej sieci handlowej, której kluczowymi elementami były porty imperiów kolonialnych, pośród nich stolica Hiszpanii, Kadyks.
​

*Dzięki uprzejmości p. Artura Stanickiego

 

Ten wstep do kleski głodowej tak bardzo Ogniem i Mieczem czuć…

Mógłbyś wyjaśnić o co chodzi z tym przypisem do gwiazdki?

 

Publikuję linki do AARa w grupie fejsbukowej i teksty o kanonizacji napisał jeden z czytelników. A że mi się spodobały to zdecydowałem się je umieścić w odcinkach